Bazı İslâm hukuku kaynaklarında devlet başkanının (halîfenin) Kureyş kabîlesinden olma şartı zikredilir. Bu da, Hazret-i Peygamber'in “İmamlar, halîfeler Kureyştendir” hadîsine dayanır. Ancak, Iraklı Ebû Bekr Bakıllânî (403/1012) ve Buharalı Sadrü’ş-şeria es-Sânî (747/1346) gibi sonra gelen hukukçular, halîfenin Kureyşîliğinin artık şart olmadığı görüşündedirler. Büyük tarihçi ve hukukçu, Mısır’da Mâlikî kâdısı İbn Haldun’un (808/1405) Mukaddime’sinde, bu husus güzel izah edilmiştir. Nitekim halîfenin Kureyşîliğini şart görmeyenler, bunu Kureyş'in asabiyyetiyle açıklar ve o zaman için en şerefli kabîlenin Kureyş olduğunu, halkın bunlardan başkasına itaat etmeyeceğini, halka söz geçirmeye ancak Kureyş'in muktedir olduğunu söylerler. Nitekim Hazret-i Ömer'in “Halk Kureyş'den başkasına boyun eğmez” sözünde de bu husus îfâde edilmiştir. Çünki halîfenin en mühim hususiyeti, kudret sahibi olmasıdır. İslâm hukukçularının bir kısmı da, zikredilen prensibi, halîfeliğe lâyık kimseler arasında Kureyşli de varsa, onun öne alınması şeklinde anlarlar. Bazı hukukçular ise bu prensibin sadece Hulefâ-yı râşidîn için söz konusu olduğunu söylemişlerdir. Nitekim Hazret-i Peygamber “Başınızda Habeşli bir köle bile olsa onu dinleyiniz ve itaat ediniz” buyurmuştur. Zaten Sahâbe ve Ehl-i beyt, Hazret-i Peygamber'in vefatından sonra dünya yüzüne dağılarak İslâmiyeti yaymaya çalıştığı için, bir süre sonra neseben Kureyşli olanların tesbiti de zorlaşmıştı. Hulefâ-yı râşidîn, Emevî ve Abbasî halîfelerinde bu şart gerçekleşmiş; bundan sonra gerçekleşmesi ise neredeyse muhal bir hale gelmişti. Bu prensip, yirminci asır başlarında, Osmanlı hânedânının halîfeliğinin gayrı meşruluğunu ileri sürerek, halîfenin dünya müslümanları üzerindeki nüfuzunu yok etmek isteyen emperyalistler tarafından propaganda maksadıyla sıkça gündeme getirilmiştir. Osmanlı hükûmetinin bunu fazla ciddiye almadığı anlaşılıyor. Bu arada ulemâ, halîfelik için Kureyşîliğin şart olmadığını bir kere daha ifâde etmişler; hatta Arap ulemâsından Osmanlı hânedânının Ehl-i beyt-i nebevîden olduğunu, dolayısıyla Kureyşîliğini müdâfaa eden zâtlar çıkmıştır. Çelebi Sultan Mehmed'in annesi Devletşah Hâtûn, Germiyan âilesindendir. Bunun da annesi Mutahhara Hâtûn, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'nin oğlu Sultan Veled'in kızıdır. İşte Sultan I. Mehmed ve kardeşlerinin çelebi ünvanıyla anılması da buradan gelmektedir, çünki Mevlânâ soyundan gelenlere çelebi denir. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî de Sıddıkî olup, Hazret-i Ebû Bekr'in 12. kuşaktan torunudur. Ayrıca anne ve nine cihetlerinden soyu, İbrâhim bin Edhem yoluyla Hazret-i Ömer’e; İmam Serahsî yoluyla da Hazret-i Fâtıma’ya, böylece Hazret-i Peygamber’e ulaşıyor. Buna rağmen, hânedânın, tarih boyunca bu hususiyetini ön plana çıkarma ihtiyacı duymadığı da rahatlıkla söylenebilir. Çünki ulemâ, artık hilâfet için Kureyşîliği bir şart olarak görmemektedir.

Hâdiseler çarpıtılmaktadır. Celâlî isyanları tamamen ekonomik gayelerle çıkmıştır. Tımarları elinden alınan Türkmen asıllı sipahiler, yanlarına memnuniyetsiz bir kitleyi de alıp ayaklanmıştır. Bunları Şiî Safevîler de desteklemiştir. Türk kimliği ile bir alâkası yoktur. Çünki Anadolu Türkmenlerinin azı Şiî'dir, hepsi değildir. Safevîler bunlara menfaatler va'dederek İran'a çağırmıştır. Göçebe kimliklerini muhafaza etmeleri sebebiyle İslâmiyet kalblerinde tam yerleşmediği için bu çağrıya uymuşlardır. Safevîlerin de bir Türk kimliği yoktur. Osmanlılar kadar bile yoktur. Safevî ailesi Kürt asıllıdır. Azerbaycan'da yaşadıkları için elbettte Türkçe bilirlerdi. Üstelik Şah İsmail seyyidlik (yani Araplık) iddiasındadır. Görülüyor ki Safevîler Türk kimliğini savunmuş değiller ki Türkmenler bunları kendilerine ırk ve kültür olarak yakın görsünler. Yakın görmeleri tamamen menfaat içindir.

Mısır'ın fethinden sonra Anadolu Türkmenleri yabancı ilim adamlarının hâkimiyetine girmemiştir. Osmanlı Devleti yıkılana kadar ulemâ, birkaç istisna hariç, hep Türk asıllıdır. Osmanlılar Türk asıllı olduğu gibi, Türk kültürünü, dilini, medeniyetini ve şuurunu da hep canlı tutmuştur. Türkçe bu sayede günümüze kadar temiz ve düzgün bir şekilde intikal etmiştir.

Evvelemirde şunu söylemek gerekir ki musiki matematik ilminden çıkma bir ilimdir. Musiki bilmek başkadır; beste hazırlamak başkadır; musiki yapmak veya dinlemek başkadır. Ulemâ musikinin bazısını câiz görmüş; bazısını görmemiştir. Bunlar hakkında da ulemâ arasında görüş birliği her zaman bahis mevzuu olmamıştır. O halde musiki haramdır diyerek kesip atmak doğru değildir. Adam öldürmek büyük günah iken, kendini müdafaada câiz ve cihadda lâzım hâle geliyor.
İmam Gazâlî Hazretleri İhyâ ve Kimyâ kitaplarında musikiyi uzun anlatıyor. Buna göre musikinin hükmü üç şekilde ele alınmaktadır:
1-Şarkının sözleri haram ise, söylemek ve dinlemek ittifakla haramdır.
2-Söyleyen kadın ve dinleyen yabancı erkek ise, ittifakla haramdır.
3-Dinlenen meclis fısk meclisi ise veya dinleyenler fâsık ise, ittifakla haramdır.
4-Çalgıların hepsi hakkında açık ve kesin nass olmadığı için din âlimleri ihtilaf ettiler. Düğünde def çalmak câizdir. Ramazanda sahur veya iftarı ilân etmek için davul çalmak câizdir. Hac yolunda, cihada giderken, asker karşılarken, bayramlarda davul çalmak câizdir. Sürünün veya kervanın önünde kaval çalmak da câiz görülmüştür. Ney çalmak, bazı Şâfiî âlimlerine göre câizdir. Bando ve mehterde çalgı câizdir. Her çeşit düğünde, seferden dönüş gibi sevinç günlerinde, ezcümle arkadaşların ziyaretinde, arkadaşlarla karşılaşmakta, onlarla bir yemekte çalgı çalınması câizdir. (İhyâ’dan hülâsa tamam oldu.)
Hadîs ve tasavvuf âlimlerinden Kettânî'nin Terâtib kitabında yazdığı üzere, Hafız Ebu'l-Fadl Muhammed bin Tahir el-Makdisî gibi bazı ulemâ, çalgı âletlerini kuş veya su sesine benzetmiş; kadın sesi ve sözleri tahrik edici olmadıkça çalgı âletiyle musiki dinlemeyi mübah görmüştür. Kettânî, buna dair yirmi kadar kitabın ismini sayıyor. Bununla beraber fıkıh kitaplarında tercih edilen görüş, yukarıda İmam Gazâlî’nin naklettikleridir.
İbni Hacer, Zevâcir’de diyor ki: Cüneyd-i Bağdadî, Ebu Tâlib-i Mekkî, Sühreverdî gibi zâtlar der ki, “Çalgı dinlemekte insanlar ya avamdır; avam, nefislerini öldürmedikleri için onlara bunu dinlemek haramdır; ya da zâhidlerdir. Onların mücâhedeleri devam ettiği için, bunlara mubahtır. Yahut da âriflerdir; kalbleri uyanık olduğu için onların dinlemeleri de müstehabdır” demiştir. Reşahat’ta anlatıldığı gibi, Şah-ı Nakşibend Hazretlerinin huzurunda çalgı çalındığı zaman, biz yapmayız; yapan tasavvufçuları da inkâr etmeyiz sözünde de buna işaret vardır.
Netice itibariyle mehter, bando, kahramanlık türkülerini gerektiğinde ve zaman zaman dinlemek herkese câizdir. Çalgısız ve yabancı kadın sesi olmadan ve sözlerinde dinen mahzurlu bir husus bulunmadıkça şarkı dinlemek de câizdir. Bir erkeğin veya kadının kendi kendine veya kendi cinsi arasında eğlence için değil de, bayram gibi neşe zamanlarında veya sıkıntıyı gidermek veya düzgün konuşmak yahud kafiye öğrenmek maksadıyla çalgısız şarkı söylemesi âlimlerin çoğuna göre câizdir. Beste yapmak da câizdir. Beste ilahi bestesi de olabilir, mehter bestesi de olabilir, şarkı bestesi de olabilir.
Osmanlı sarayında Enderun mektebindeki gençlere musiki dersi verildiği gibi, haremdeki cariyelerden de istidatlı olanlara musiki dersi verilirdi. Sarayda kızlar bandosu vardı. Bunlar bayramlarda, düğünlerde marşlar çalardı. Son zamanlarda piyano da kullanılmıştır. Piyano davul gibi vurmalı çalgılardandır. Vurmalı çalgıların muayyen zamanlarda çalınmasına izin veren âlimler olduğu yukarıda zikredilmiştir. Padişahlar pek çok meziyeti yanında, hat gibi sanatlarda da maharet göstermiştir. Bunlar arasında musiki ile uğraşıp beste yapanlar olduğu gibi, tamamen uzak duranlar da vardır. Beste yapabilmek musikiden haberdar olmak demektir ki bir insan için meziyettir. Bu da Osmanlı hükümdarları için bir üstünlüktür. Şiir yazabilmek de böyledir. Sarayda musiki dinlenmişse bile, bunun şimdiki insanlar gibi müptezelce yapılmadığına hüsnü zan etmek lâzımdır. Hâdü'd-Dâllîn kitabında da yazdığı üzere bazı âlimler hükümdar her an devlet işleriyle meşgul bulunduğundan sarayını harb meydanı hükmünde görmüş ve burada musiki dinlemeyi bando dinlemek gibi sayıp mahzurlu bulmamıştır. Nitekim hükümdarın vaziyeti, sıradan insanlar gibi değildir. Mamafih ulemanın ekserisi insanların suiistimal edeceklerini düşünerek musikinin mübah olanından bile uzak durulmasını tavsiye etmişlerdir.
Musiki ile tedavi İslam dünyasında tatbik edildiği gibi, Selçuklu ve Osmanlılar da bilhassa akıl hastalarını su ve kuş sesinden başka musiki ile tedavi etmeye çalışmıştır. Nitekim Edirne Sultan Bayezid Dârüşşifâsında, İstanbul Toptaşı Bimârhânesinde (akıl hastahânesinde), Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifâsında, Edirne Sultan Bayezid Bimarhânesinde, Haleb Arguniyye Bimarhânesinde hep musiki ile tedavinin tatbik edildiği bilinmektedir. İbni Âbidin hazretleri der ki: “Allahü teâlâ haramda şifâ yaratmamıştır” hadis-i şerifi, bunda şifâ olduğu bilinmediği zamandır. Nitekim haramda şifâ müşahede edildiği zaman kullanmak câiz olur. Hastaya kan vermek bu hükme istinaden meşru olmuştur. Musikiye haram diyen ulemâ zaten eğlence vesilesi olduğu için men etmektedir. Tedavi için musikiden istifade etmenin eğlence olmadığı ortadadır. Musiki matematikten çıkma bir ilim olduğu için, makamların bazen kaybedilen muhakemeyi düzeltmeye yardımcı olduğu ilmen müşahede edilmiştir. Musiki ile tedavinin caiz olduğu İbni Hacer'in Zevâcir kitabında 451. kebîre bahsinde yazılıdır.
Raks da bazen câizdir. Harb oyunları gibi. Mescid-i Nebevi'de Habeşliler raksetmişler, Hazret-i Peygamber de seyretmiştir. Demek ki harb oyunları, mehter gibi sulh zamanında da caiz olmaktadır. Çeçen, Çerkez dansları da buna katılabilir. Bunun dışındaki rakslar ulema arasında ihtilaflıdır. Tasavvufçularınki de cezbe hâlinde ise caiz görülmüş; değilse görülmemiştir. Bugün Mevlevi dervişi kisvesi altında gezenlerin çoğu gösteriş ve şov maksadıyla raks ediyor ki dinen çok mahzurlu bulunmuştur.
Dindar insanlar fıkıh kitaplarındaki sahih kavillere uyarlar. İhtilaflı mevzularda farklı hareket edenlere de bir şey demezler. Nitekim Şahı Nakşibend hazretlerinin yanına ney ve saz getirdiklerinde, “Biz bunları dinlemeyiz. Dinleyen tasavvufçuları da inkâr etmeyiz” buyurdu. Padişahlar da insandır. Masum değildir. Yanlış bir şey, bunların işlemesiyle doğru olmaz. Şu kadar ki, hayırlı işleri daha çoktur.

Osman Gazi’nin Ertuğrul Gazi’nin oğlu olduğu katidir. Bunun haricindeki isimlerde şüphe vardır. Hele Nuh Aleyhisselama kadar olan isimler müretteptir, düzmecedir. Muhtelif kaynaklarda farklı isimler verilmektedir.  Bazısında Nuh Aleyhisselamın oğlu Yafes’in oğlu Bulcas’ın iki oğlundan birisi Türk idi diyor.

Osmanlılarda seyyid olarak bilinenlerin ekserisi uydurmadır. Vergi ve askerlik muafiyetine kavuşmak maksadıyla mahkemeye müracaat edip iki şâhit dinleten herkese seyyidlik beratı verilmektedir. Hükümet, bunların gerçekten seyyid olabileceği ihtimalinden dolayı, bu şekilde müracaat edip, ispatlayan herkese vesika verilmesini tamim etmiştir.
Her şehir ve kasabada seyyidler arasından tayin edilen ve nakibüleşraf denilen bir memur vardır. Bu zât, sahte seyyidlik iddiasında bulunanlara engel olmaya çalışır. Ama buna ne kadar muvaffak olabilmiştir, bilinmez. Seyyid Abdülhakim Efendi, bu havalide Geylânîler, Berzencîler ve Arvasîler gibi seyyidlikleri tevâtürle sâbit olan ve meşhur âlimler yetiştirdiği için her tarafta şöhret kazanmış olan aileler dışındakilerin seyyidliği şüphelidir buyurmuş.
Bir de seyyid ünvanı ile alâkalı bir problem var. Bu ünvan Arapçada efendi manasına kullanılıyor. Osmanlı vesikalarında ileri gelen herkes için kullanılmaktadır. Arap ülkelerinde de böyledir. Bilhassa ulema böyle anılmaktadır. Bunun için isminin önünde her seyyid olanı, evlâd-ı resulden zannetmemelidir.
Çok asırlar geçmiştir. Çok göçler olmuştur. Çok zulümler yaşanmıştır. İnsanlar kendisini saklamak zorunda kalmıştır. Ekseriya Hazret-i Hüseyn evladı Abbasîlerin, Moğolların ve ardından Safevîlerin zulmünden dolayı Anadolu ve Türkistan'a, Hazret-i Hasen evladı ise Abbasî tazyiki sebebiyle Mağrib'e hicret etmiş; burada kendilerini saklayarak yaşamak mecburiyetinde kalmıştır. Doğrusunu Allah bilir.

Bazı kitaplarda veya neşredilen listelerde böyle geçiyor ise de, kendisi yüz küsur sene evvel vefat ettiğinden sormak imkânı yoktur. Mason cemiyetinin hususî sicillerine ulaşma imkânı da bulunmadığından, bu suale cevab vermek mümkün gözükmemektedir. Masonların ve benzeri cemiyetlerin, popülaritelerini arttırmak için meşhur şahısların kendi mensuplarından olduğunu iddia etmeleri öteden beri âdettir. Plevne'yi müdafaa edip yenilerek kaybeden Osman Paşa'nın Mason olduğuna dair ciddi bir delil yoktur. Dinine bağlı bir insan olarak tasvir edilmektedir.

Hesab da, rüyet de ayın başlaması için birer kriterdir. Kamerî aylar, ayın dünya etrafında bir defa dolaşıp yeniden doğuşu ile başlar. Oruç, kurban ve hac, kamerî ayın başlamasına göre ifa edilen ibadetlerdir. Kamerî ay doğar; ama o beldede görülmeyebilir. Bu sebeple dolunaydan itibaren 14 gece sayılıp 29. gece hilâl güneş batarken garb semasında gözetlenir. Görülürse, yeni ay başlar; herhangi bir sebeple görülmezse, içinde bulunulan ay 30 güne tamamlanır. Buna tekmil-i selâsin denir ve hadîs-i şerif ile emrolunmuştur. Yeni ay hesaba göre o gün doğsa bile, ay otuza tamamlanır ve ertesi gün yeni ayın 1’i olur. Bu sene olduğu gibi, bir ay hesaba göre başka, rü’yete göre başka gün başlayabilir. İbâdetlerde ise, esah kavle göre hesab değil, rü’yet esastır. Osmanlılar zamanında kamerî aylar hesab ile değil, rü’yet ile başladığından, çoğu zaman bu tekmil-i selâsin muamelesi yapılır ve bu, hükümet ve taşrada kadılar marifetiyle ilan edilirdi. Bu bakımdan Osmanlı vilâyetlerinin birinde Zilhicce ayı başlamışken, diğerinde daha 30 Zilka'de hüküm sürüyor olabilirdi. Hatta bu sebeple tarihî hâdiselerin çoğu milâdî güne çevrilirken bir gün kayma olabilmektedir. Zilka’de ayının 29.unu 30’a bağlayan gece Türkiye ve Hicaz’da Zilhicce hilâli görülemediği için, eğer Osmanlı Devleti zamanında olsaydı, bu sene (hicrî 1434) Zilka’de 30’a tamamlanıp, ertesi günü (yani 7 Ekim 2013 Pazartesi günü) Zilhicce’nin 1’i sayılıp, Kurban Bayramı da 16 Ekim Çarşamba günü başlayacaktı. Zilka’de 30 gün olsaydı; 29. gece hilâl görülemediği için, zaten 30’a tamamlanacak ve ertesi günü hilâl gözetlenmeyecekti. Zira kamerî aylar 31 gün olamaz.

Ramazan hilâli, dünyanın her hangi bir yerinde şer’î esaslara muvafık bir şekilde görülürse, Hanefî mezhebine göre diğer beldelerde de Ramazan ayı başlamış olur. Şâfiî’de her belde kendi gördüğü ile amel eder. Osmanlılar zamanında Bursa veya Edirne’de hilâlin görüldüğü sonradan sâbit olur ve haber alınırsa, İstanbul’da da Ramazan ayı o gün başlamış sayılırdı. Zilhicce hilâli ise böyle değildir. Bunda her beldede ayrı ayrı şer’î esaslara göre görülmüş olması aranır. Bir beldede görülünce, esah kavle göre, başka beldede de Zilhicce ayının başlaması lâzım gelmez. Rü’yet yapılamadığı için kamerî ayın şer’î bir şekilde başlamadığı memleketlerde, kurbanların ihtiyaten ertesi günü kesilmesi, Ramazan’dan sonra da iki gün ihtiyaten oruç tutulması ile mesele hallolmaktadır.

2.Ağlamak abdesti bozmaz.

3.Bu bilgi neyinize lazım?

2-Mide hastasıydı; su katarak ilaç olarak verdiler. O zaman başka ilaç da yoktu. Alkol, haricen ve dahilen, tedavide yaygın kullanılırdı.

Mümkündür. Ancak sağlam karakterde insanlar, hakkın üzerinde tesir tanımaz. Anne babayı da olması gereken yere oturtur. Zira “İnsanları yerli yerine oturtunuz” hadis-i şeriftir.

Bu, onların şahsi faziletlerinin, güçlü milli şuurlarının ve Osmanlı hanedanının karizmasının eseridir. Devlet kurmak kolay bir iş değildir. Güçlü bir motivasyon, üstün kabiliyet, talih ve elverişli şartlar lazımdır.

Halk tezahürat yapmaz. Sessizce durur. Şarkta bağırmak, el çırpmak, hatta hükümdarın yüzüne dik dik bakmak edebe mugayir karşılanır. Merasim çavuşları, muayyen zaman ve zeminde, “Padişahım çok yaşa. Mağrur olma, senden büyük Allah var” diye alkış verirler.

Bunlar ya bu medrese veya enderun gibi hususi mekteplerde okumuş, ya yeniçeri ocağından veya saray hizmetinden yetişmiş, ya da bürokrasi kalemlerine çırak olarak girip burada staj görerek zamanla yükselmiştir. Umumiyetle bürokratlar, hakkıyla kanaat sahibi olduğu akrabasını alıp usta-çırak gibi yanında yetiştirir. Modern dünyadaki referans usulü buradan kalmadır. Bazı yüksek bürokratlar istidatlı çocukları yetiştirir. Mesela Koca Hüsrev Paşa hiç çocugu olmadıgı için 100 köle edinmişti. Bunları evladı gibi yetiştirmiş,  kimini devlette memur etmiş, hatta kimini Sultan II Mahmud’a damad etmişti. Bunların nasbı, tayini, azli, terfii hep divan kararıyla ve padişah tasvibiyle cereyan eder.

Hayır. Osmanlılarda bir ara gayrimüslimlerin buraya yerleşmesi yasaktı. Bu, halk tarafından semt mübarek sayıldığı için getirilmiş idari bir tasarruf idi.

Hukuken Müslüman muamelesi yapılmış; mahkemelere işi düştüğünde İslam hukukuna tabi tutulmuştur.

İnsan aklı herşeyi düalite ile kavradığı için olsa gerek, tarihe bakanlar, son devir Osmanlı hanedanı ferdlerini iki ayrı safa ayırıp, birbirleriyle karşı karşıya getiriyorlar. Sultan II. Mahmud, Sultan Mecid, Sultan V. Murad, garplılaşmanın; Sultan Aziz ile Sultan Hamid ananenin mümessili rolüne layık görülmüştür. Hatta mesela Ortadoğuya giden Şehzade Selim Efendi ailesi muhafazakarlığın, Avrupaya gidenler, mesela Neslişah Sultan, modernleşmenin temsilci olarak görülüyor. Halbuki insanlar birbirine benzemediği gibi, bir ailenin fertleri birbirine benzemez. Osmanlı hanedanı fertlerinin hepsinin müşterek ve muhtelif tarafları vardır. Selim Efendi ailesi, en az Neslişah Sultan kadar modern; Neslişah Sultan, en az Selim Efendi ailesi kadar muhafazakar idi.  Neslişah Sultan modern görünen birisiydi, modern değildi. Hanedanın çoğu böyledir. Devamlı kendilerini kovanlar nezdinde, farklı görünerek kıymet kazanma kompleksi içindedirler. Problem tarihe ve hanedana bakanlardadır. İslam dini âdetlerde gayrı müslimlere benzemeyi yasaklamaz. Fakat tarihçiler ve insanların kısmı azamı, tarihi de dini de pek bilmedikleri veya umurlarında olmadıkları için bu tür refleksleri, İslam dininden ve ananeden bir inhiraf ve taviz olarak telakki ediyorlar.

Milli vakarı muhafaza endişesi bir yana, düşünmek ve cevap vermek için zaman kazanmak sebebiyle ecnebilerle kendi dillerinde konuşmamak diplomasi icabıdır.

Barbaros Hayreddin Paşa hariç, donanmanın başına hep İstanbul bürokrasisinden, Yılmaz Öztuna'nın tabiri ile karacı paşalar tayin edilmiştir. Sonradan Osmanlı donanmasına katılmış, merkez bürokrasiden yetişmemiş kimselere payitahtın itimadının pek olmaması söylenirse de, Osmanlı denizcileri alaylıdır. Alaylılar, usul ve erkandan biraz bihaberdir. Osmanlılarda ise protokol esastır. 

Türkmenlerin bir kısmı Kızılbaş olduğu için, Sünniliğin mümessili olan merkezi hükümetle çatışma yaşaması makuldür. Ayrıca göçebe olanlar, vergi vermez, askerlik yapmaz, gelip geçtiği yerlerin asayişini ihlal eder. Bu sebeple hükümet bunları boş arazilere iskan etmek, böylece buraları şenlendirerek, ziraati arttırmak, ayrıca vergi (kira) ve asker temin etmek istemiş; onlar ise ananevi hayatlarından vazgeçmek istemedikleri için buna karşı çıkmıştır. Ayrıca Anadolu arazisini ekip biçen köylüler toprakların sahibi olan hükümete kira namıyla %10 vergiyi vermeyi çok görmüşlerdir. “Şalvarı saltak Osmanlı, eğeri kaltak Osmanlı. Ekende yok, biçende yok, yemede ortak Osmanlı” sözü buradan çıkmıştır. Zamanla uzayıp giden harpleri finanse etmek için halktan toplanan avarız vergileri hem köylüleri hem de şehirleri bizar etmiş, merkezi hükümetin mahalli memurlarına husumet doğurmuştur. Anadolu'da Osmanlı tabiri merkezi hükümeti değil, mahalli idarecilerin vergi tahsildarı ve asayiş memurları olan zobulara verilen isimdir. Bunların ekserisi devşirme veya köle asıllı ve sarışın mavi gözlü olduğu için, Anadolu'da haksızlık yapan kimseye, “Gözü göğ Osmanlı mısın? Tabiri kullanılırdı. Bu da Osmanlı sosyolojisini bilmeyen modern yazarları, halk ile hükümet arasında problem olduğu fikrine sevk etmiştir.

Böyle bir şey yoktur. Klasik devirde sivil istihbarat işi tüccar, denizci gibi kişilerden, askeri istihbarat ise, akıncılardan elde ediliyordu. 

Bunlar kanunname ananesi çerçevesinde şer’î olmayan meseleler hakkında alınmıştır. Milli bünyeye uygun hale getirilmiştir.

“Efendim hazretleri” diye hitap eder. Resmi vesikalarda “devletlü necabetlü şehzade-i civanbaht … efendi hazretleri” yazılır.

1444 Varna Muharebesi’nden 1699 Karlofça Muahedesi’ne kadar Osmanlıların karada mağlup olmadığı görülüyor. Ancak harb, çok maliyetli ve zahmetli bir iştir. Osmanlı Devleti gibi mali ve insan kaynakları fevkalade mahdut bir devletin, çok geniş bir coğrafyada, yüksek misyonu olan i’lâ-yı kelimetullah (Allah’ın dinini herkese duyurma) için mücadele yapması, fevkalade parlak, ama o nispette de zahmetli bir iş olmuştur. Günümüzdeki harp tarihçileri, bir kalenin muhasara edilip de alınamamasının başlı başına mağlubiyet olduğunu söyler. Böylece yapılan tüm masraflar, gayretler heba olur. Üstelik devletin imajı da sarsılır. Bunu anlamadan, mesela bir kaleyi alamayan, bir seferi neticeye vardıramayan paşaların neden katl olunduğu da anlaşılamaz. Muvaffak bir sefer, Sultan I. Selim’in Mısır fethi gibi olur. Problemi kökünden halledip, oraya bir daha sefer yapmayı icap ettirmemiştir. Ayrıca beldenin tüm zenginlikleri de ele geçirilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’dan itibaren askeri seferler Avrupa içlerine, Kafkasya ve İran’a yapılmıştır. Düşman sınırı ihlal edip pek çok yeri elde eder. Ordu ta İstanbul’dan yola çıkıp, elden çıkan yerleri geri almaya çalışır. Düşman kasıtlı olarak meydan muharebesinde karşılarına çıkmaz. Ordu İstanbul’a dönünce, düşman kaptırdığı yerleri geri alır. Sonra Osmanlılar elden çıkan yerleri geri almak için tekrar hareket eder. Osmanlıların XVI’ıncı asır ve sonrasında girdiği ve asırlarca devam eden fasid dairenin sebebi de budur. XIX. asırda bu fasid daire, diplomatik mücadele olarak devam etmiştir. Osmanlılar üç kıtaya yayılmış bir sahayı düşmanlarına karşı tutmaya çalışmışlardır. Bu mücadele Devlet-i Aliyye’yi tüketmiştir.

Sultan Selim babasına karşı ayaklanmış değildir. Babası, kanun-ı kadim icabı ve vezirlerin de telkini ile Şehzade Ahmed’i yerine bırakıp tahttan çekilmeyi düşünüyordu. Ancak Şehzade Ahmed, şarktan gelen büyük tehlikeyi bertaraf edebilecek kapasitede değildi. Celalzade’de anlatıldığına göre, Sultan Selim, böyle bir tayinden vazgeçirmek için valilikte bulunması sebebiyle yıllardır görmediği babasıyla görüşmeyi talep etti. Bu talebi kabul edildi. Ancak vezirler, Padişah’ı kışkırttılar ve Şehzade Selim’in ayaklandığı intibaını hasıl ettiler. Bunu anlayan Şehzade Selim geri çekildi ki, bazı tarihlerde babasıyla savaşıp mağlup oldu denmesinin sebebi budur. Tarihlerde buna Karıştıran Muharebesi deniyor. Sultan Selim muharebe etseydi, galip gelirdi. 

Fatih Sultan Mehmed dahil olmak üzere hiçbir Osmanlı padişahı portresini yaptırmamıştır. Ancak padişahı gören bilhassa ecnebi kişiler, hatırlarında kalan hatlarla padişahın portresini veya gravürünü yapmıştır. Sultan Mecid zamanında, diplomatik sebeplerle, evvelki bütün padişahların hayali portreleri yapılmış ve saraya gelen misafirlere icabında göstermek üzere bir odada muhafaza edilmiştir. Duvara asmak ve tazim etmek maksadıyla yapılmadığı için caiz görülmüştür.

Venedik, Cenova arşivlerinden çıkan vesikalar gösteriyor ki Emir Timur’u, Osmanlı'ya musallat eden Avrupalılar, ama hassaten Bizans’tır. Nitekim Şehzade Musa Çelebi ile Sultan Fatih, İstanbul muhasaralarında buna dikkat çekmiştir. Bizans’ın fetih sebebi anlatılırken hep Avrupalıları tahrik edip, Haçlı seferlerine sebep olduğu üzerinde durulur. Halbuki Osmanlı tarihinin en büyük felaketlerinden birine sebep olmuştur ve nerede ise maksadına kavuşup Osmanlı Devleti’ni yıkayazmıştır.

Lisan bildikleri için hariciyedeki tek tük tercüman hariç, klasik devirde gayrı müslimler bürokraside istihdam edilmezdi. Tanzimattan sonra gayrı müslim memura rastlanırsa da sayıları hiçbir zaman fazla olmamıştır. Bugün Osmanlı hariciye nazırlarının hep gayrı müslim olduğu zannedilir. Halbuki 32 hariciye nazırından sadece 4 tanesi gayrı müslimdir. Bunun da 1’i Ermeni, 3’ü Rumdur. Geri kalan hepsi Müslüman Türktür. 38 Posta Nazırı’ndan 2’si Ermeni ve 2’si Rumdur. Gayrı müslimlerin en fazla olduğu nezaret, elleri işe yatkın olduğu için olacak, Nafia (Bayındırlık) Nezaretidir. 42 nazırdan, 3’ü Ermeni, 3’ü Rumdur.  Diğer nazırlıklar hep Türklerdedir. Halbuki Türkler, nüfusun üçte birinden biraz fazladır. Buna rağmen üst bürokrasinin tamamını, orta ve alt bürokrasinin ise büyük ekseriyetini elinde tutmaktadır.  Müslüman olduğu halde Arap ve Kürt bürokrata rastlamak nadirdir. Son zamanlarda Arnavut ve Çerkez bürokratlara rastlanır. Herkesin askere alındığı Meşrutiyet devrinde bile yüzbaşıdan yukarı gayrı müslim subay hiç yoktur; Arap ve Kürt subay da azdır.

Bazı kötü namlı kadınların bu dükkanlar vasıtasıyla müşteri topladığı işitiliyor. 

Kim ne derse desin bürokrasi Selçuklular zamanından beri hep güçlü olmuştur. Devlet idaresinde tecrübe sahibidir, sırlara sahiptir. Ağır başlı ve metanetlidir. Sınıf şuuruna ve tesanüdüne sahiptir. Entrika yapabilecek kabiliyeti haizdir. Arkasına ulemanın ve askeriyenin desteğinde aldığı zaman önünde kimse duramaz. Sultan II. Mahmud'un çok güçlendirdiği merkezi bürokrasi, ondan sonra tahta çıkan genç ve tecrübesiz padişah zamanında gayet tabii olarak iktidarı ele almıştır. Bunda memleketin siyasi zaafı sebebiyle, ecnebi devletlerin müdahaleleri ve bürokratların bu devletlerden birine angaje olarak arkasını sağlama almasının da mühim tesiri vardır. Reşid, Midhat, Kâmil Paşalar, İngiltere; Âli ve Fuad Paşalar Fransa, Nedim Paşa, Rusya tarafından tutulmuştur. Bunun sebebi paşaların hainliğinden ziyade, hem şahsiyetlerini memleketin iyiliği için çok mühimsemeleri, hem de azilden ve entrikadan masun kalabilme endişesidir.

Arada 150 sene var, güç dengeleri değişmiştir. Ayrıca ikmal mesafelerinin uzaklığı aynı değildir. 

Osmanlılar dinini bilen, terbiyeli insanlardı.

Sultan Fatih zamanında başlandı, Sultan III. Murad zamanında tamamlandı. Burada devamlı kalmaya başlayan ilk padişah Sultan III. Murad olmuştur. 

Tarih, bilhassa Osmanlı tarihi, hele Sultan İbrahim gibi talihsiz şahsiyetler bu gibi suiniyetli veya aptalca tefsirlere maruzdur. 

İstanbul içinde öteden beri at ve atlı araba kullanılması yasaktır. Çok eski bir şehirdir. Daracık eğri büğrü inişli çıkışlı sokaklara sahiptir. Üstüne at pisliğinin hasıl ettiği koku ve sair mazarrat sebebiyledir. Adada yaşayan biri, ilk defa İstanbul’a geldiği zaman at pisliği kokusunun olmamasını hayretle ve hayranlıkla karşılamıştır. Bu problem Avrupa şehirlerinde de yaşanmış, hele XIX. asırda Londra gibi şehirlerde da at ve at arabası büyük bir problem olmuş, bu da otomobillere geçişi kolaylaştırmıştır.

Fetihlerin çoğu, bazı şahin padişahlar ile onlara eşlik eden bazı şahin devlet adamları sebebiyle oldu. Mesela Uzun Hasan üzerine gitmekte kararlı olan Sultan Fatih’i, Mahmud Paşa bir kaleye yönlendirip duruyordu. Padişah’ın “Paşa, ben kalecik almaya gelmedim. Bana düşmanımı buluver” dediği rivayet olunur. Padişahların ufkuna kimse yetişemez. Ama onların ufukları ile realite/eldeki imkanlar arasında muvazene kurmak işi de devlet adamlarının maharetidir. Doğru vezir bunun için vardır. Hayat tehlikeler ile doludur. Sultan II. Mehmed, İstanbul’un fethinden üç sene sonra ve daha siyasi kariyerinin başında, Belgrad önlerinde az kalsın ya öldürülecekti ya da düşmana esir düşüyordu. Memleketlerini, oğulları arasında pay edip, biteviye aynı hatayı tekrarlıyor sanılan Türk hükümdarları, aslında koca koca memleketleri idareden aciz kaldıkları için bunu yapıyorlardı. Çünki teknolojinin olmadığı bir devirde, geniş memleketlere sahip olmak iş yükünü arttırmaktı.