Makaleler

OSMANLI MEDRESELERİNDE FEN VE FELSEFE OKUTULMAZ MIYDI?

Cumhuriyet devrinde kaldırılışına kadar medreselerde hem kelâm, mantık ve felsefe, hem de fen dersleri okutulmuştur. Avrupa ile arayı kapatmaya çalışan Osmanlı hükümeti, ıslahat hareketleri çerçevesinde kendisine lazım olan diplomat, bürokrat, hâkim, asker, mühendis, tabib, baytar, muallim gibi teknik elemanları yetiştirmek üzere yeni mektepler açmak mecburiyetinde kalınca medreselerde gayet tabii olarak şer’î ilimler ağırlık kazanmıştır. Osmanlı döneminde kaleme alınmış yüz binlerce yazma eserin yeni yeni gün yüzüne çıktığını düşününce, “Osmanlılarda medreseler g eri kaldı, fen ve felsefe okutulmuyordu” türünden klişe beyanların muteber olmadığı anlaşılacaktır
1 Ağustos 2021 Pazar

SENİNDİR EVVEL Ü ÂHİRDE DEVLET YÂ RESÛLALLAH!

İcraatı hakkıyla anlaşılamamış olan Sultan II. Mahmud imparatorluğun en buhranlı zamanında tahta çıkıp harpler ve isyanlarla uğraşmış, bir taraftan da ıslahat faaliyetleriyle devletin çözülmesine mâni olmak kudretini göstermişti. Devletin fonksiyonlarını elinde toplayarak memleketi saraydan idare etmeye başlaması otokratlıkla itham edilse de devleti uçurumun kenarından alan bu teşebbüsünün ardındaki saikler, sultanı anlamak hususunda yardımcı olabilir.
1 Temmuz 2021 Perşembe

SULTAN SÜLEYMAN’IN “KANÛNΔLİĞİ

Amerikan Kongresi’nde rölyefleri yer alan dünyaca meşhur 23 kanun koyucudan biri de Kanûnî Sultan Süleyman’dır. Burada İslâm dünyasını tek başına temsil eder. Osmanlı otoritelerinin hukuka uymadaki hassasiyetini gören ecnebiler, “Sultan Türklere; Mülteka da sultana hükmeder” demiştir. Kanûnî Sultan Süleyman’ın saltanat yıllarında bu hassasiyet zirveye çıkmıştır. Kanun önünde herkes eşittir, padişah için bile olsa hükümler esnetilemez.
1 Haziran 2021 Salı

OSMANLI ŞEHZADELERİNE TEKLİF EDİLEN TAÇLAR

20. asra gelinceye kadar monarşi alternatifi dahi düşünülemeyen bir idare tarzıydı. Bu yüzden 19. asırda ortaya çıkan ulus devletler meşruiyet için prens veya kral transfer ettiler. İslam dünyasının parçalandığı bir devirde sürgün edilen Osmanlı hanedanı azaları da bazı teklifler aldılar. Şehzade Abdülkerim Efendi Uygur imparatoru yapılmak istenirken, Mahmud Şevket Efendi’ye Filistin tahtı teklif edilmişti.
1 Mayıs 2021 Cumartesi

BEYAZ SARAY’IN RENKLİ MİSAFİRLERİ

Trump’ın ABD başkanlık koltuğuna gelişi de gürültülü oldu, gidişi de. Ancak üç asırlık Amerikan tarihinde Beyaz Saray’ın nevi şahsına münhasır nice başkanlar ağırladığını düşününce pek de şaşırtıcı değildi bu.
1 Mayıs 2021 Cumartesi

YAKIN TARİHİN DEHŞET MAKİNESİ: İSTİKLÂL MAHKEMELERİ

İstiklâl Mahkemeleri hâkimlerinin, kendilerini adalet dağıtmakla memur görmedikleri aşikârdı. Mahkemedeki tavırları ve beyanları ile hatıratları, zamanın icabına ve iktidarın arzusuna göre hareket ettiklerini göstermektedir. İstiklâl Mahkemeleri’nde ne kanun ne hukuk işliyordu. Adı mahkeme olmakla beraber bu kurumlar, meclis tarafından seçilmiş hukukçu olmayan politikacıların hâkimlik yaptığı birer dehşet makinesi idi.
1 Mart 2021 Pazartesi

HALİFE KİMDİR NASIL SEÇİLİR?

Halifenin nasıl başa geleceği hususunda Kur’an-ı Kerim’de açık bir hüküm var mıdır? Halifenin vasıfları ve vazifeleri nelerdir? Hangi kural ve kaidelere uymakla yükümlüdür? Hakları nasıl tanımlanır? Ehl-i sünnet ve Şia’ya göre halifelik şartları nasıl düzenlenir? Konu hakkında akâid ve fıkıh kitapları ne diyor? İşte İslam hukukuna göre en temel esaslardan en kritik ayrıntılara halife ve halife seçim usulü…
1 Şubat 2021 Pazartesi

GAZİ’NİN SARAYDAKİ AKRABALARI DA SÜRGÜN EDİLMİŞTİ

Resmî tarih literatüründe Mustafa Kemal’in hayatı en ince teferruatına kadar bilinip anlatıldığı halde, belki de kendisine üvey baba yakıştırılamadığı için Zübeyde Hanım’ın ikinci evliliğinden pek bahsedilmez. Üvey kardeşlerinden de… Oysa bu irtibat kendisini sarayla akraba yapıyordu: Sultan V. Murad’ın torunu, gazeteci ve yazar Kenîze Murad’ın dedesi ile Atatürk’ün üvey babası kardeşti.
1 Ocak 2021 Cuma

PARA VAKIFLARI

Kuşlara yem dağıtmak, duvar yazılarını silmek ya da sıcakta halka soğuk su dağıtmak… Bir vakıf medeniyeti olan Osmanlılarda hizmet veren enteresan vakıflardan sadece birkaçı. Halkın kredi ihtiyacını karşılayan, sosyal sigorta fonksiyonu gören, ayrıca tefecilerin halkı sömürmesine mâni olan para vakıfları da onlardan biriydi. İstanbul şer’iyye sicillerine göre 5 bine yakın para vakfı olduğunu biliyor muydunuz? Peki ya bunun Osmanlı tarihindeki en hararetli fikrî münakaşalardan birine yol açtığını?
1 Aralık 2020 Salı

OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE ORDUDA DİN HİZMETLERİ

Dinî ve manevî duygular, savaş meydanlarında orduları motive eden, onları zaferden zafere koşturan en mühim amildir. Bu sebepledir ki, Osmanlı ordusunda mutlaka subay rütbesinde imam ve müftüler bulunurdu. Halbuki bugün Çin, Küba, Angola gibi komünist ülkelerin yanında ordusunda din subayı bulundurmayan birkaç devletten biri Türkiye’dir.
1 Kasım 2020 Pazar

MUSTAFA KEMAL SARAYA NEDEN DAMAT OLAMADI?

Mustafa Kemal Paşa, Sultan Vahîdeddin’in kızına talip olmuş; ama bir şekilde bu evlilik tahakkuk etmemişti.
1 Ekim 2020 Perşembe

ANADOLU’NUN ŞİİLEŞMESINI ÖNLEYEN ZAFER, ÇALDIRAN

23 Ağustos 1514 sabahı başlayıp akşama doğru biten Çaldıran Muharebesi Türk-İslam tarihinde kritik bir dönüm noktası hükmündedir. Harp Osmanlı aleyhine bitmiş olsaydı Anadolu Safevilerin eline geçeceği gibi, Türklük Şiileşecek ve İslam birliği ciddi bir darbe alacaktı.
1 Eylül 2020 Salı

AYASOFYA ARTIK BİR MÜZE DEĞİLDİR; ÇÜNKÜ…

İnsan hakları, ezcümle mülkiyet hakkı her hukuk sisteminin üzerindedir ve zaman aşımına uğramaz. Bir ülke işgal edildiğinde, yeni efendiler tepeden tırnağa bütün sistemi değiştirseler bile hususi mülkiyete dokunmamaya itina ederler.
1 Ağustos 2020 Cumartesi

FEHİME SULTAN'IN ACIKLI HİKÂYESİ VE TÜRK MİLLETİNE HİTABESİ

Sultan V. Murad’ın kızı Fehime Sultan ibretli bir hayat yaşadı. Sürgüne beş sene dayanabildi. Ömrünü gurbette sefalet içinde tamamladı. Vefatından birkaç gün önce kaleme aldığı, her kelimesinde vatan sevgisi ve hasreti hissedilen mektubunu ilk kez neşrediyoruz.
1 Temmuz 2020 Çarşamba

XIX. YÜZYILDA OSMANLI MAHKEMELERİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Osmanlı adliyesinde, gerek ihtiyaçların, gerekse Avrupa devletlerinin baskılarıyla şekillenen yenilikler Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar sürdü. Cumhuriyet adliyesi, bu teşkilatın devamıdır.
15 Haziran 2020 Pazartesi

MECELLE HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER

1851 maddeden müteşekkil Mecelle‟nin ilk 100 maddesi hukukun umumi prensipleri mahiyetindedir. Geri kalan maddeler borçlar hukuku, eşya hukuku ve muhakeme usulüne dairdir. Üslubu basit, ifadesi açıktır.
14 Haziran 2020 Pazar

VAKIFLARA PADİŞAH BİLE EL KOYAMAZDI!

Osmanlı tarihinde maarif, sıhhiye, imar gibi amme hizmetleri hep vakıflar vasıtasıyla yerine getirilmiş; hatta halka hizmet edenlerin maişeti de bu yolla karşılanmıştı. Camiler, mektep ve medreseler, tekkeler, hastaneler, köprüler, çeşmeler, su bendleri, hanlar, kervansaraylar hep vakıf olarak yapılmıştı. Peki, Osmanlı’da vakıf kültürü hangi hukukî kaideler çerçevesinde şekillenirdi? Padişahların ve halkın vakıflar üzerindeki hak ve sorumlulukları nelerdi?
1 Mayıs 2020 Cuma

HALİFE KİMDİR, NASIL SEÇİLİR?

Halifenin nasıl başa geleceği hususunda Kur’an-ı Kerîm’de açık bir hüküm var mıdır? Halifenin vasıfları ve vazifeleri nelerdir? Hangi kural ve kaidelere uymakla yükümlüdür? Hakları nasıl tanımlanır? Ehl-i sünnet ve Şia’ya göre halifelik şartları nasıl düzenlenir? Konu hakkında akâid ve fıkıh kitapları ne diyor? İşte İslam hukukuna göre en temel esaslardan en kritik ayrıntılara halife ve halife seçim usulü…
1 Nisan 2020 Çarşamba

FETİHLERDEN İSYANLARA YENİÇERİLER

Osmanlı gaza devirlerinin romantik ve ihtişamlı sembolü olan Yeniçeriler merkezdeki askerî teşkilâtın da çekirdeğini oluşturuyordu. Hassa ordusu olup birçok savaşta padişahın yanı başında bulunan Yeniçeriler nasıl oldu da darbele re ve katillere bulaşır oldu. İşte bütün teferruatıyla yeniçeriler...
1 Mart 2020 Pazar

AHMED YESEVÎ’NİN ANADOLU’YA TESİRLERİ

Anadolu’da Ahmed Yesevî’nin ismini duymamış kimse neredeyse yoktur. 7 yaşından 50 yaşına kadar kavuştuğu ilahi tecellileri gayet edibâne bir lisanla anlattığı Divan-ı Hikmet, edebiyat ehlinin malumudur.
1 Şubat 2020 Cumartesi

KLASİK DEVİRDE OSMANLI TAŞRA TEŞKİLATI

Osmanlı memâliki eyaletlere, eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara ayrılır. Kazalar da mülkî bir statüsü bulunmayan köylerden teşekkül eder. Mülkî âmir olarak eyaletlerin başında beylerbeyi, sancakların başında sancakbeyi, kazaların başında da kadılar bulunur. Beylerbeyi ve sancakbeyleri, mülkî ve askerî âmirdir. Bu nev’-i şahsına münhasır sistemin temelinde Osmanlı mülkî, mâlî ve askerî unsurlarının sıkı irtibatı yatar.
1 Şubat 2020 Cumartesi

SULTAN ABDÜLHAMİD DOKUZ ZEVCESİYLE AYNI ANDA NİKÂHLI MIYDI?

İslam hukuku erkeğin nikâhına en fazla dört kadın alabileceğini söylediği halde veraset ilâmında Sultan II. Abdülhamid’in dokuz hür kadınla nikâhlı olmasını nasıl açıklayabiliriz? Hangi sebeple böyle bir usule başvurulmuştur?
1 Eylül 2019 Pazar

ESKİ İSTANBUL'DA BELEDİYECİLİK

Eskiden şehirlerin belediye işlerini kadılar yürütürdü. Osmanlı hükümeti bu işi ulemadan birine vererek muhtemel çekişmelerin önüne geçmek istemiştir. Kadim İstanbul’da belediye reisinin vazifeleri nelerdi? Temizlik, su, kanalizasyon işleri ve esnafın kontrolü nasıl sağlanıyordu? Belediye kanunları hangi maddeleri ihtiva ediyordu? İşte belediyecilik tarihimiz…
1 Ağustos 2019 Perşembe

PADİŞAH KADI'YI TAYİN EDER, AMA İŞİNE KARIŞAMAZDI

Osmanlı İmparatorluğu’nda mahkemelerin reisi olan kadı aynı zamanda beledî işlerden de mesuldü. Kadıları tayin etme hakkı padişahtaydı. Ancak o bile kadıların işine müdahale edemez; emir veremezdi.
1 Mart 2019 Cuma

ABDÜLHAKÎM ARVÂSÎ VE TASAVVUF TERBİYESİ

Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretleri (1860-1943), Nakşibendîliğin Müceddidiyye ve Hâlidiyye kolunun son mümessillerindendir. İki devri, hem imparatorluk, hem cumhuriyet devirlerini idrak eden ve tesirleri bugüne kadar gelen ulemâdandır. O cihetle ayrı bir ehemmiyeti vardır.
1 Ocak 2019 Salı

FRATRICIDE IN OTTOMAN LAW

This paper focuses on fratricide in the Ottoman Empire from the Islamic/ Ottoman Law viewpoint.
23 Aralık 2018 Pazar

OSMANLILAR İSLÂM HUKUKU’NA AYKIRI BİR HUKUK TATBİK ETTİLER Mİ?

Cumhuriyetten sonra sözü dinlenen bazı müellifler, Osmanlı hukuk sistemi ile İslâmî hükümler arasında tezat bulunduğunu; fıkhın kifayetsizliği sebebiyle padişahların İslâmiyet’e muhalif hükümler koyduğunu iddia etmişlerdir. Hakikat öyle midir? Osmanlı Devleti laik miydi?
1 Aralık 2018 Cumartesi

AHMED CEVDET PAŞA'NIN HUKUKÇU VECHESİ

Osmanlı hukukçusu denince Batılıların hemen aklına gelen iki kişiden biri Şeyhülislâm Ebusuud Efendi ise, diğeri de Ahmed Cevdet Paşa'dır. Ahmed Cevdet Paşa, memleketimizde hukuk ilminin inkişafına ve Tanzimat ıslahatının meşru zeminde tatbikine çok hizmet etmiştir.
1 Ekim 2017 Pazar

OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E İKİ DEVRİN ÂLİMİ: ABDÜLHAKÎM ARVASÎ

Tekke ve zaviyelerin, medreselerin kapatıldığı bir dönemde İslamî ilimleri elinde bir kor ateş gibi taşıdı Arvâsî Hazretleri. “Bu milletin çektikleri Sultan Aziz’e yapılanların cezasıdır. Sultan Hamid’e daha sıra gelmedi” sözleri ve gayretkeş hizmetleri Osmanlı’ya bağlılık ve muhabbetinin işaretidir. Sultan Abdülhamid ile Sultan Vahîdeddin’in himmet ve hürmetini kazanan, Necip Fazıl’ın da şeyhi olan Abdülhakîm Arvâsî’nin örnek hayatı…
1 Mayıs 2017 Pazartesi

HAREM ZEVK YERİ DEĞİL DİSİPLİNLİ BİR MEKTEPTİ

Harem Osmanlı Sarayı’nda padişahın ve ailesinin yaşadığı kısım olmanın ötesinde teşrifat ve hukuk kaideleri dairesinde işleyen ciddi bir müesseseydi. Cariyelikten valide sultanlığa uzanan safhaların merkezi olması sebebiyle bariz bir siyasî güç de kazanmıştı.
1 Temmuz 2016 Cuma