XVII. yüzyıldan itibaren nüfus dengesi Osmanlı'nın aleyhine dönmüştür. Osmanlı İmparatorluğu'nun nüfusu XVII-XVIII. asırlarda fazla artmazken, Avrupa'nın nüfusu 100 milyondan 190 milyona çıkarak iki misline yakın artmıştır. Tarihçi Charles Issawi, XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı nüfusunun Avrupa'nın altıda biriyken, iki asır sonra XVIII. yüzyılın sonlarında onda birine gerilediğini söyler. Nüfusun XVIII. asırda, XVI. asırdakinden daha düşük olmasının sebebi belli değildir. Göçler veya sıhhi sebeplerle izah etmek mümkün olmamaktadır. Bunun en mühim sebebi olarak, keşiflerin ardından Avrupa'ya muazzam bir gıda takviyesinin ve ayrıca sıhhî muafiyeti temin eden baharatın gelişi olarak gösterilir. Ayrıca devamlı alkollü içki içmeleri, sudaki mikroplardan müteessir olmamaları neticesini doğurdu. Osmanlı İmparatorluğu'nda 1800’lerle beraber nüfus yükselmeye başlamış; Avrupa vilayetlerinde 10 milyon civarı, Asya vilayetlerinde 11 milyon ve Afrika vilayetlerinde 3 milyon civarı nüfusla 25-32 milyona ulaşmıştır.