Sual
Cevap
Birincisi bağy, yani huruc alessultantır. Ayaklanan idam edilir.
İkincisi say bilfesad, ayaklanma hazırlığıdır. Ulemanın ekserisi buna da idam verilebilir diyor.
Üçüncü kategori ayaklanma ihtimali olanlardır. Mesele buradadır. Bu meselede elde fazla fetva yoktur. Meşru bir meselede fetva almak şart değildir. Ama istinad ettiği kaide budur. Nitekim hemen hepsi ulemadan olan Bostanzade Yahya Efendi, Şeyhülislâm İbn Kemal, Hoca Sadeddin Efendi, Nişancızade Mehmed Efendi ve nihayet Fatih Kanunnamesi’nin banisi sadrazam Karamani Mehmed Paşa hep böyle söylüyor. Fatih Kanunnamesi’nde “ekser ulema tecviz etmiştir” deniyor. Bunların kim olduğu bilinmemektedir. Geri kalanın meseleye dair hükmü/kararı/tahkiki olmayabilir. Ulemanın sadece bir kısmına sorulmuş olabilir. Sorulmamış, mevcut fıkhî bilgiyle hazırlanmış olabilir. Fatih devri ulemasının bu meseledeki efkarına vakıf değiliz. Ama kanunu hazırlayan Karamani Mehmed Paşa’dır. Onun yazdıkları ipucu vermektedir. Onun tarihinde bu kaide yazıyor.