Bir kimsenin yapmış olduğu güvercinliklere başka bir şahsın ehli güvercinleri yumurtlayıp yavru çıkarsa o kimsenin bunları alması câiz değildir. Eğer onları alırsa, lukata gibi olacağından vermek için sahibini arar. Eğer o kimse güvercinliklerinde başkasının kuşu olduğunu bilmezse oradan alıp yediği şeyden kendisine inşaallah bir şey lâzım gelmez. Bir kimse kendisinin güvercinliklerinde başkasının güvercini yavrulamasıyla ona mâlik olmazsa da -lukata gibi olacağından- fakirse onu yer; zengin ise tasadduk edip, sonra tasadduk ettiği kimseden onu satın alır. İmam Hulvânî kuş etine pek düşkün olduğundan böyle yaparmış. Akarsudan elma, armut gibi çabuk bozulacak meyvaları alıp yemek câizdir. Fakat ceviz, badem gibi durmakla bozulmayacak meyvaların alıp yenmesi câiz değildir. Sahibine vermek için alınması câizdir. (İbn Âbidin, Lukata bahsi.) Tavşan ve kanarya da buna kıyas edilebilir. Alınmazsa ölebilir.
Çocuğun yerden alıp kaldırmış olduğu lukatayı velîsi veya vasîsi tarif ve ilân eder. Lukatayı bulanın, bunu tarif ve ilân etmesi için başkasına vermesi, bulan kimse tarif ve ilândan âciz ise olur. Lukatayı bulanın, bunu emin bir kimseye vermesi ve ondan geri alması câizdir. Vermiş olduğu emin kimsenin elinde lukata helâk olursa ödemez diyenler de vardır. (İbn Âbidin, Lukata bahsi.)

Evvelemirde, Kur'an-ı kerimde, Nisâ sûresinin 119. âyetinde hilkati tağyir (yaratılışı değiştirmek) yasaklanmıştır. Hazret-i Peygamber'in de çeşitli hadis-i şeriflerinde, bu yasak teyid edilmektedir. Ancak nefreti mucib bir durumda estetik ameliyata izin verilmiştir. Doğum lekesi, altıncı parmak gibi uzuvların ameliyatla alınmasına müsaade edilmiştir. Makyaj, saç boyama gibi hususlar güzelleşme (cemal) kasdına dayandığı için yaradılışı değiştirme sayılmamaktadır. Dolayısıyla cinsiyet değişikliği, öncelikle hilkati tağyir manasına geldiğinden câiz olmamak gerekir.
İkinci olarak, Hazret-i Peygamber erkeklerin kadınlara, kadınların da erkeklere benzemesini yasaklamıştır. Giyiniş, konuşma, hareketlerde erkeğe veya kadına benzemek câiz olmayınca, cinsiyet değiştirmek hiç câiz olmamak gerekir.
Üçüncü olarak, İslâm dini, insanların ve hayvanların kısırlaştırılmasını yasaklamıştır. İnsan kendisini veya bir başkasını kısırlaştıramaz. Cinsiyet değişikliği, aynı zamanda kişinin kendisini kısırlaştırması mânâsına geldiği için câiz olmamak gerekir.
Bu ve başka birçok dinî ve sosyal sebeplerle cinsiyet değişikliğinin İslâm dininin ruhuna uymadığı görülür. Cinsiyet değişikliğini arzulayan kimselerin gerek ruhî ve gerekse hormonal olarak tedavisi mümkündür. Cinsiyet değişikliğinin, kişinin önceki ruhî durumunu tamir ve tedavi etmeye yaramadığı, hatta daha garip durumların ortaya çıktığı da ortadadır.
Hermafroditler (hünsalar), İslam hukukuna göre idrarını yaptığı organına göre değerlendirilir. Bunlardan fonksiyonu olmayan organın alınması, yukarıdaki nefreti mucib hallerin izalesine izin veren prensip gereği câiz görülebilir.

Kadın olsun, erkek olsun, altın ve gümüş kap ile yemek, içmek, kullanmak tahrimen mekruhtur. Altın ve gümüş kaşık, saat, kalem, abdest ibriği, bıçak, sandalye ve benzeri şeyleri kullanmak da böyledir. Bunları kendi bedeni için kullanmayıp, başka yerde kullanmaları câiz olur. Meselâ yağı, balı gümüş bıçakla ekmeğe sürmek ve bu ekmeği eli ile yemek câizdir. Altın kaptaki ilacı başına dökmek câiz değildir. Fakat buradan eline döküp, elindekini başına sürmek câizdir. Fakat suyu ve ilacı kullanmak için, önceden bu kaplara koymak câiz değildir.
Gümüş tastan çorbayı tahta kaşıkla alıp yemek câiz olmaz. Çünki tas, zaten kaşıkla kullanılır. Gümüş tüpdeki merhemi ele sıkıp, el ile başa sürmek de böyledir. İbrikteki suyu ele döküp, yüzü yıkamak da böyledir. Altın ve gümüş tepsi ve çay kaşığının da böyle olduğu anlaşılıyor.
İbni Âbidîn hazretleri hazar ve ibahe bahsinin sonunda diyor ki, Bazı yerleri altın ve gümüş ile kaplı eşyâyı, kaplı yerlerine temâs etmeden kullanmak câizdir. O halde gümüş kaplama ise buralara değmeden kullanılabileceği anlaşılıyor. Ancak bu tepsi gümüş veya gümüş kaplama ise süs olarak evde bulundurulabilir.

Evvelemirde şunu söylemek gerekir ki musiki matematik ilminden çıkma bir ilimdir. Musiki bilmek başkadır; beste hazırlamak başkadır; musiki yapmak veya dinlemek başkadır. Ulemâ musikinin bazısını câiz görmüş; bazısını görmemiştir. Bunlar hakkında da ulemâ arasında görüş birliği her zaman bahis mevzuu olmamıştır. O halde musiki haramdır diyerek kesip atmak doğru değildir. Adam öldürmek büyük günah iken, kendini müdafaada câiz ve cihadda lâzım hâle geliyor.
İmam Gazâlî Hazretleri İhyâ ve Kimyâ kitaplarında musikiyi uzun anlatıyor. Buna göre musikinin hükmü üç şekilde ele alınmaktadır:
1-Şarkının sözleri haram ise, söylemek ve dinlemek ittifakla haramdır.
2-Söyleyen kadın ve dinleyen yabancı erkek ise, ittifakla haramdır.
3-Dinlenen meclis fısk meclisi ise veya dinleyenler fâsık ise, ittifakla haramdır.
4-Çalgıların hepsi hakkında açık ve kesin nass olmadığı için din âlimleri ihtilaf ettiler. Düğünde def çalmak câizdir. Ramazanda sahur veya iftarı ilân etmek için davul çalmak câizdir. Hac yolunda, cihada giderken, asker karşılarken, bayramlarda davul çalmak câizdir. Sürünün veya kervanın önünde kaval çalmak da câiz görülmüştür. Ney çalmak, bazı Şâfiî âlimlerine göre câizdir. Bando ve mehterde çalgı câizdir. Her çeşit düğünde, seferden dönüş gibi sevinç günlerinde, ezcümle arkadaşların ziyaretinde, arkadaşlarla karşılaşmakta, onlarla bir yemekte çalgı çalınması câizdir. (İhyâ’dan hülâsa tamam oldu.)
Hadîs ve tasavvuf âlimlerinden Kettânî'nin Terâtib kitabında yazdığı üzere, Hafız Ebu'l-Fadl Muhammed bin Tahir el-Makdisî gibi bazı ulemâ, çalgı âletlerini kuş veya su sesine benzetmiş; kadın sesi ve sözleri tahrik edici olmadıkça çalgı âletiyle musiki dinlemeyi mübah görmüştür. Kettânî, buna dair yirmi kadar kitabın ismini sayıyor. Bununla beraber fıkıh kitaplarında tercih edilen görüş, yukarıda İmam Gazâlî’nin naklettikleridir.
İbni Hacer, Zevâcir’de diyor ki: Cüneyd-i Bağdadî, Ebu Tâlib-i Mekkî, Sühreverdî gibi zâtlar der ki, “Çalgı dinlemekte insanlar ya avamdır; avam, nefislerini öldürmedikleri için onlara bunu dinlemek haramdır; ya da zâhidlerdir. Onların mücâhedeleri devam ettiği için, bunlara mubahtır. Yahut da âriflerdir; kalbleri uyanık olduğu için onların dinlemeleri de müstehabdır” demiştir. Reşahat’ta anlatıldığı gibi, Şah-ı Nakşibend Hazretlerinin huzurunda çalgı çalındığı zaman, biz yapmayız; yapan tasavvufçuları da inkâr etmeyiz sözünde de buna işaret vardır.
Netice itibariyle mehter, bando, kahramanlık türkülerini gerektiğinde ve zaman zaman dinlemek herkese câizdir. Çalgısız ve yabancı kadın sesi olmadan ve sözlerinde dinen mahzurlu bir husus bulunmadıkça şarkı dinlemek de câizdir. Bir erkeğin veya kadının kendi kendine veya kendi cinsi arasında eğlence için değil de, bayram gibi neşe zamanlarında veya sıkıntıyı gidermek veya düzgün konuşmak yahud kafiye öğrenmek maksadıyla çalgısız şarkı söylemesi âlimlerin çoğuna göre câizdir. Beste yapmak da câizdir. Beste ilahi bestesi de olabilir, mehter bestesi de olabilir, şarkı bestesi de olabilir.
Osmanlı sarayında Enderun mektebindeki gençlere musiki dersi verildiği gibi, haremdeki cariyelerden de istidatlı olanlara musiki dersi verilirdi. Sarayda kızlar bandosu vardı. Bunlar bayramlarda, düğünlerde marşlar çalardı. Son zamanlarda piyano da kullanılmıştır. Piyano davul gibi vurmalı çalgılardandır. Vurmalı çalgıların muayyen zamanlarda çalınmasına izin veren âlimler olduğu yukarıda zikredilmiştir. Padişahlar pek çok meziyeti yanında, hat gibi sanatlarda da maharet göstermiştir. Bunlar arasında musiki ile uğraşıp beste yapanlar olduğu gibi, tamamen uzak duranlar da vardır. Beste yapabilmek musikiden haberdar olmak demektir ki bir insan için meziyettir. Bu da Osmanlı hükümdarları için bir üstünlüktür. Şiir yazabilmek de böyledir. Sarayda musiki dinlenmişse bile, bunun şimdiki insanlar gibi müptezelce yapılmadığına hüsnü zan etmek lâzımdır. Hâdü'd-Dâllîn kitabında da yazdığı üzere bazı âlimler hükümdar her an devlet işleriyle meşgul bulunduğundan sarayını harb meydanı hükmünde görmüş ve burada musiki dinlemeyi bando dinlemek gibi sayıp mahzurlu bulmamıştır. Nitekim hükümdarın vaziyeti, sıradan insanlar gibi değildir. Mamafih ulemanın ekserisi insanların suiistimal edeceklerini düşünerek musikinin mübah olanından bile uzak durulmasını tavsiye etmişlerdir.
Musiki ile tedavi İslam dünyasında tatbik edildiği gibi, Selçuklu ve Osmanlılar da bilhassa akıl hastalarını su ve kuş sesinden başka musiki ile tedavi etmeye çalışmıştır. Nitekim Edirne Sultan Bayezid Dârüşşifâsında, İstanbul Toptaşı Bimârhânesinde (akıl hastahânesinde), Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifâsında, Edirne Sultan Bayezid Bimarhânesinde, Haleb Arguniyye Bimarhânesinde hep musiki ile tedavinin tatbik edildiği bilinmektedir. İbni Âbidin hazretleri der ki: “Allahü teâlâ haramda şifâ yaratmamıştır” hadis-i şerifi, bunda şifâ olduğu bilinmediği zamandır. Nitekim haramda şifâ müşahede edildiği zaman kullanmak câiz olur. Hastaya kan vermek bu hükme istinaden meşru olmuştur. Musikiye haram diyen ulemâ zaten eğlence vesilesi olduğu için men etmektedir. Tedavi için musikiden istifade etmenin eğlence olmadığı ortadadır. Musiki matematikten çıkma bir ilim olduğu için, makamların bazen kaybedilen muhakemeyi düzeltmeye yardımcı olduğu ilmen müşahede edilmiştir. Musiki ile tedavinin caiz olduğu İbni Hacer'in Zevâcir kitabında 451. kebîre bahsinde yazılıdır.
Raks da bazen câizdir. Harb oyunları gibi. Mescid-i Nebevi'de Habeşliler raksetmişler, Hazret-i Peygamber de seyretmiştir. Demek ki harb oyunları, mehter gibi sulh zamanında da caiz olmaktadır. Çeçen, Çerkez dansları da buna katılabilir. Bunun dışındaki rakslar ulema arasında ihtilaflıdır. Tasavvufçularınki de cezbe hâlinde ise caiz görülmüş; değilse görülmemiştir. Bugün Mevlevi dervişi kisvesi altında gezenlerin çoğu gösteriş ve şov maksadıyla raks ediyor ki dinen çok mahzurlu bulunmuştur.
Dindar insanlar fıkıh kitaplarındaki sahih kavillere uyarlar. İhtilaflı mevzularda farklı hareket edenlere de bir şey demezler. Nitekim Şahı Nakşibend hazretlerinin yanına ney ve saz getirdiklerinde, “Biz bunları dinlemeyiz. Dinleyen tasavvufçuları da inkâr etmeyiz” buyurdu. Padişahlar da insandır. Masum değildir. Yanlış bir şey, bunların işlemesiyle doğru olmaz. Şu kadar ki, hayırlı işleri daha çoktur.

İmam Münâvî taylasan için der ki: “Bunu giymek ittifakla mendûbdur. Bilhassa namaz, Cuma ve Bayram için ve toplantılarda mendub olması kuvvetlenir. Taylasan giymeye takannu’ da denir. Hadis-i şerifte ‘Takannu’ peygamberlerin ahlâkındandır’ buyuruldu. Bir başkasında da ‘Ancak sözünde ve işinde hikmeti istikmâl etmiş kimse tekannu eder’ buyuruldu. Taylasanda iç ve dışı ıslah gibi büyük fâideler vardır. Allah’dan hayâ etmeyi ve ondan korkmayı gösterir. Zira korkan kaçak kölenin şanı, başını perdelemektir. Taylasanın bir faydası da küfrü toplayıp at­masıdır. Çünkü o yüzün çoğunu örter, böylece kulun himmetini top­lar ve kalbini Rabbiyle birlikte hâzır kılar. Dış âzâları da muhalefetten ve nefsânî şehvetlerden korunur. Bundan dolayı derler ki: Taylasan halvet-i sugrâdır (küçük halvettir). İbni Hacer el-Heytemî der ki, tekannu sarığı kirlenmekten korur. Peygamberimiz aleyhisselam hicrete evine taylasan giyinmiş olarak çıktı. Nitekim hicrette gizlenmek zarureti vardır. Hatta İbni Abdisselâm der ki, taylasan bir kavmin sünneti ise, bunu terk etmek mekruh olur.”

Taylasan Hicaz’dan Mağrib’e, oradan da Endülüs’e yayılmıştır. Hala Fas ve Cezayir’de giyilir. Avrupa’ya buradan geçmiş, burada çok tutulmuştur. Keşişler tarafından hâlâ giyilir. Görülüyor ki kapişonlu veya kukuletalı elbiseleri giymek keşişlere benzemek kasdı olmadıkça mahzurlu değildir.

Selâm vermek sünnettir. Hazret-i Peygamber, “Aranızda selâmı yayınız ki, Cennete selâmetle giresiniz” buyurmuştur. Bir başka hadîs-i şerifde ise  “Sabahleyin evinden çıkıp bir mümin kardeşine selâm verene Allahü teâlâ bir köle âzâd etmiş gibi sevap verir” buyurulmaktadır. Selâmın Mânâsı şöyledir: “Ben müslümanım, sen benden selâmet ve emniyet üzeresin, sana benden zarar gelmez. Selâma cevap da, “Ben müminim, sen benden selâmet ve emniyet üzeresin. Benden sana zarar gelmez” demektir. 

Verilen selâmı almak vâcibdir. Ancak bu vâcib selâm sünnete uygun verildiği zaman bahis mevzuu olur. Namaz kılana, hutbe okuyana ve dinleyene, ezan ve ikamet okuyana, Kur'an-ı kerim okuyana, zikr edene, hadîs-i şerif okuyana,  ders veren muallime, hüküm vermek için oturan hâkime ve fıkh müzâkere edenlere, abdest bozana, zevcesi ile meşgul olana, yemek yiyene selâm vermek mekruhtur. Aç olup da yemeğe davet edeceği umulursa yemek yiyene de selâm verilebilir.  Selâm verilmesi mekruh olan kimselerin selâmı almaları da vâcib değildir. Namaz kılan, hutbe veren ve ezan okuyan dışındakiler alırsa, zararı yoktur. Hatta sevab da kazanırlar. Zevceyi ile meşgul olmak demek, cinsi münâsebet ve bu münâsebetin mukaddimeleridir. Bir ihtiyaç varsa veya kalbi kırılacaksa gayrımüslime de selâm vermek câizdir. Yabancı kadınlara, avret yeri açık olana, şarkıcıya, satranç vs oyunlar oynayana, gayrımüslimlere de selâm vermek mekruhtur. Yabancı kadın yaşlı ise mekruh değildir. Satranç vs oyunları oynayan veya bir günah işleyene, velev ki bir an olsun o işten vazgeçmesi niyetiyle selâm vermek câizdir. Kadınların, yabancı bir erkeğin kendisine verdiği selâmı alması da mekruhtur. Yabancı erkeğe selâm veren kadının selâmını almak da vâcib değildir. “Selâm aleyküm” diye med ile selâm verene de cevap vermek vâcib olmaz. (İbni Âbidin, Namazı bozan ve namazda mekruh olan şeyler bahsi)

Dilenci gibi menfaat için selâm verenin de selâmına cevap vermek de vâcib değildir. Çocuklara selâm verilebilir. Bazı âlimler gayrımüslimlere selâm verilebilir, bazıları verilemez buyurdu. Fetvâ ikincisine göredir. Selâmı bilmeyen, hoşlanmayan, anlamayanlara veya dârülharbdeki gayrımüslimlere selâm vermenin mânâsı yoktur. Ayrıca zararlı da olabilir. Burada selâmlaşmak için kullanılan kelimeleri kullanmalıdır. (Tergibü’s-Salât, Namazın Sünnetleri faslı)

Hürmet-i musahere bir kadınla cinsî temasta bulunmak yahud çıplak tenine ve başındaki saçına şehvetle dokunmak veya fercinin içine şehvetle bakmak suretiyle meydana gelir. Bu kadının annesi ve kızının o adamla evlenmesi yasak olur. Bu adamın oğlu veya babası da o kadına yasak olur. Dokunmak ve bakmakta şehvetin sınırı, erkeğin âletinin hareket etmesi yahut sertse hareketin ziyadeleşmesidir. Kadın veya yaşlılarda gönlün meyletmesi, ürpermesi, o kişi ile cinsî teması gönülden arzu etmektir.

İtibar, dokunurken ve bakarken şehvetli bulunmayadır. Binaenaleyh şehvetsiz dokunur da, sonra elini çektiği halde bu dokunmadan şehvete gelirse, hürmet-i musahere olmaz. Bakmakta da şehvet şarttır. Nitekim gözünü yumduktan sonra şehvete gelse hürmet-i musahere olmaz. Şehvetin baktığı kadına duyulması şarttır. Bakıp başkasını düşünerek düşündüğü kadına duyarsa hürmet-i musahere olmaz.

Bunun dışında şehvetle bile olsa bakmakla, TV, resim ve aynada yahud su ve cam içinde şehvetle bakmakla, hatta bakıp meni gelmekle hürmet-i musahere olmaz. Yalnızca kadının fercinin içine (yuvarlak kısmına) şehvetle bakınca olur. Bunun da meydana gelmesi çok ihtimal dışıdır. Kocanın amcası veya dayısıyla hürmet-i musahere olmaz. Yalnızca usul ve füru ile, yani adamın oğlu veya babası ile olabilir (İbni Âbidin, Namazın Şartları Bahsi, Haram Olan Kadınlar Bahsi).

Hürmet-i musaherenin kadından gelmesi fevkalâde zordur. Vesvese etmemeli, bu mevzuyu hiç düşünmemelidir.

Bazı âlimlere göre yalnızken de avret yerini örtmek gerekir. Bazılarına göre gerekmez. Bazılarına göre ise küçük banyo veya duşakabin gibi dar yerlerde gerekmez. Bunun ölçüsü iki kollarını açtıkları zaman banyonun, duşakabinin iki duvarına değiyorsa orası küçüktür. Bu fetvalar Kınye'de ve İbni Abidinde geçiyor. Hindiye'de ise pekçok kitaptan alarak çıplak kalınan odanın 5 arşın veya 10 arşın olması halinde çıplak bulunmanın mahzuru olmadığı yazılıdır. İki kol meselesi bu mesafeyi bulmak içindir. Bazı âlimlere göre yıkanılan yer böyle küçük olmasa da çıplak yıkanmak câizdir.

Cenâze ile çiçek ve çelenk götürmek, bunları mezâr üstüne koymak, mâtem alâmetleri taşımak, yakaya rozet, resim gibi şeyler takmak, gayrımüslimlerin âdetidir. Müslümanların bunları yapması câiz değildir. İbni Mâce’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte, “Cenâzeyi yüksek sesle ve ateş, ışık ve başka şeyler taşıyarak götürmeyiniz!” buyuruldu. Ölü için sessiz ağlamak câizdir. Yüksek sesle ağlamak, mâtem tutmak, siyah elbise giymek, siyah perdeler ve rozetler, işaretler asmak, mâtem işâretleri, resmini taşımak câiz değildir. Hazânetü’r-Rivâyât’ta diyor ki, “Cenâzeye ve cenâze çıkan yere siyâh örtmek ve siyâh giyinmek câiz değildir.” Siyah elbise giyinmek sünnettir. Başka zaman siyah giyinmeyip, yalnızca ölüye mâtem saikiyle siyah giyinmenin câiz olmadığı buradan anlaşılmaktadır. Ancak kocası ölen kadının ıddet zamanı olan dört ay on gün için mâtem tutması sünnettir. Bu zamanda mücevher takmaz, süslenmez. İbni Abidin, kocası ölmüş kadının bu zaman zarfında siyah elbise giymesinin dört mezhebde de câiz olduğunu söylemektedir.

İbni Abidin der ki: Kadınların kaşlarını yolarak inceltmeleri mekruhtur. Nitekim hadis-i şerifte buyuruldu ki: "Saç ekleyene, ekletene, ben yapana, yaptırana, dişlerinin basını inceltene, buna razı olana, yüzünden tüyleri aldırana, yüzündeki tüyler aldırıldığı takdirde buna rıza gösterene Allah lanet etmiştir.". Kadın, eğer yabancı erkeklere güzel görünsün diye yüzündeki tüyleri yolarsa, bu hadis-i şerifin şümulüne girer. Aksi takdirde eğer yüzünde kocasının nefretini gerektiren tüy varsa onu izâle etmek, sıyırmak câizdir. Hatta kadın, yüzünde sakal veya bıyık biterse, onu sıyırması câiz, hatta müstehabdır. Erkek için muhanneslere (kadın gibi giyinen ve davrananlarabenzetmeden, kaşlarını, kirpiklerini ve yüzündeki tüyleri almakta herhangi bir beis yoktur.

Harem-selâmlık geleneği İslâmiyetin başından beri vardır. “Kadınlara bir şey soracağınız, onlardan bir şey isteyeceğiz zaman, perdenin arkasından söyleyin. Bu onların ve sizin kalbiniz için daha temizdir” meâlindeki Ahzâb sûresinin 53. âyet-i kerimesine dayandırmışlardır. Hicab âyeti de denilen bu âyet-i kerime nâzil olduktan sonra Hazret-i Peygamber zaruret olmadan hanımlarla konuşmamış, onlarla bir arada oturmamıştır. Bundan sonra da Müslümanlar evlerinde harem-selâmlık tatbikatını devam ettirmiştir. Harem, yabancı erkeklerin giremeyeceği bir yerdir. Rahat hareket etmelerine, başı açık dolaşabilmelerine, sere serpe oturmalarına imkân verdiğinden dolayı hanımlar tarafından da hüsnü kabul görmüş ve benimsenmiştir.

Dârülharbde bankaya para yatırıp fâiz almak İmam Ebu Hanife'ye göre câizdir. Fetvâ da böyledir. Üç mezhebe ve İmam Ebu Yusufa göre caiz değildir. İmam Ebu Hanife'nin kavli zayıf kavil değildir. Mezhebin müftabih kavlidir. Bu zamanda gayrımüslimlerin siyasete, hukuka ve ekonomiye hâkim olduğu memleketlerde yaşayan müslümanlar için büyük bir destektir. Takvâ sahibi bu işe bulaşmaması uygun ise de, zarar etmesi de uygun değildir. Zirâ İslâm cemiyetinde para, altın ve gümüştür. Kıymetini hükûmetlerin tesbit ettiği kâğıt parada ise değer kaybı vardır. Bankanın verdiği fâiz bu mikdarın altında veya eşit ise, zaten fâiz değildir. Çünki alışverişte para kesat olsa, değeri düşse, akid zamanındaki kıymeti ödenir. Bu da altın üzerinden tesbit olunur. Bankada dârülislâm vatandaşı Müslüman veya zimmînin de parası varsa, buraya para yatırıp fâiz almak mekruh olur. Ekseriyet bunlarda ise tahrimen, değilse tenzihen mekruhtur. Ancak dârülislâm vatandaşı olmayan müslümanların para yatırması, buradan alınan fâizi mekruh etmez.

Diyalog, karşılıklı konuşma mânâsına gelip, monologun zıddı olduğuna göre, karşıdakinin haklarına hürmet ve müsamaha göstermek demektir. Böyle ise İslâmiyete uygundur. Nitekim Kur’an-ı kerimde “Sizin dininiz size, benim dinim bana” buyurularak diyalogun en mükemmel şekli beyan edilmiştir. Ancak diyalogdan anlaşılan dinlerin hükümlerini birbirine karıştırmak, hatta daha ileri giderek dinleri birleştirmek ise, bu câiz görülmemiştir. Ancak muhtelif dinlere mensup din adamı ve ferdlerin diyalog kurarak bir araya gelmeleri, dünya barışı, ateistlik ve pozitivizm cereyanına karşı mücadele, çevre gibi insanlığın tümünü alâkadar eden mevzularda müşterek hareket zemini teşkil etme bakımından faydalı olur.
Bütün din mensupları, kendi dinlerinin en doğru ve mükemmel olduğuna, diğer din mensuplarının delâlette olduğuna inanır. Bunların kendi dinlerine girmesini ister. Hıristiyan inancına göre, vaftiz olmadan ölen kimse, Hristiyan çocuğu olsa bile zaten Cennet’e giremez. Yahudilik, Hıristiyanları mutlak cehennemlik görür; tevhid inancı sebebiyle “Nuhî müminler” saydığı Müslümanların Cennet’e girebileceğini söylese bile; Musa aleyhisselâmdan uzakta, aşağı bir mevkide kalacağına inanır. Bu sebeple İslâmiyetteki, gayrımüslimlerin Cennet’e giremeyeceği inancını yadırgamak doğru değildir.  İslâm inancına göre, Müslüman olmayanlar, aslâ Cennete giremez. Kiliseleri sahih mabed, ibadetleri sahih ibadet görülemez. Hatta Müslümanların ibadetlerinde gayrımüslimlere benzemesi şiddetle yasaklanmıştır. Ama dünyada, dinlerine, canlarına, mallarına, hâsılı hak ve hürriyetlerine ilişilemez. Hatta bunları muhafaza etmek, İslâm devleti veya cemiyetinin, hatta her Müslüman ferdin dinî vecibesidir. Kur’an-ı kerimde “Allahü teâlânın katında gerçek din İslâmdır” buyularak bu esasa işaret edilmiştir. Hazret-i Peygamber zamanında Hıristiyan ve Yahudilerden Müslümanlığa girenler oldu. Hazret-i Peygamber bunlara, “Hayır, sizin Müslüman olmanıza gerek yoktur. Siz zaten İbrahimî bir dine mensupsunuz” dememiştir. Hatta Hıristiyan iken Müslüman olan Temîm Dârî’ye “Boynundaki haçı çıkar ve at!” emrini vermiştir. Kur’an-ı kerim, Ehl-i kitaba, diğer gayrımüslimlere nisbeten daha mümtaz bir mevki tanır. Ama ellerindeki mukaddes kitapların tahrife uğradığını, dinlerinin makbul görülmediğini açıkça ifade eder. Yahudi ve Hıristiyanların, hâlihâzırdaki inançları ile mümin sayılıp Cennetlik olduğuna inanmak, İslâm inancına açıkça aykırılık teşkil eder. Ehl-i kitabın bu hâliyle ebediyen necattan uzak olduğunu, Beyyine sûresi beyan eder. “Lâ ilâhe illallah diyen Cennet’e girer” hadîs-i şerîfi, Muhammed aleyhisselâmın bildirdiği şekilde, zât ve sıfatlarıyla Allah’a inanan kimse Cennet’e girer demektir. Bu ise Muhammed ve önceki bütün peygamberlere (aleyhimüsselâm), meleklere, önceki mukaddes kitapların hepsine, âhiret gününe, kadere, dinin açık emir ve yasaklarının hepsine inanmak demektir.

Namazlarda erkeklerin takke takması sünnet, terki mekruhtur. Sarık sarmak ise müstehabdır. Hadis-i şerifte “Sarık ile kılınan namaz, sarıksız kılınan namazdan yetmiş kat daha sevabdır” buyurulmuştur. Sarık sarma imkânı varken sarmazsa, müstehabdan mahrum kalır. Fitne çıkmaması için evde kılarken sarılabilir. Dışarıda özür sebebiyle saramazsa, takke sarık yerine geçer (Buğyetü'l-Müsterşidîn). Sarığın şekli hakkında çeşitli rivayetler vardır. Beyaz, yeşil veya siyah olması müstehabdır. Bir buçuk metre uzunluğunda bir karış eninde beyaz bir tülbend bezi sarık olabilir. Ayakta, kıbleye karşı, sağdan sola doğru sarmak, sararken salavat getirmek, omuzların arasına bir karış ucunu sarkıtmak edebdendir. Takkenin ve kefiye gibi bir örtünün üzerine sarılır. Açık başa sarık sarıp, başın üstünü açık bırakmak mekruhtur. Tevsîm, yani sarığın ucunu arkadan iki kürek kemiğinin arasına sarkıtmak da müstehabdır. Bunun ölçüsü ve şekli hakkında ulemâ farklı bildirdi. İki buçuk karış olması meşhurdur. Âlimler uzun, avam daha kısa uzatır denilmiştir. Hazret-i Peygamber’in tevsîm yapmadan sarık sardığı da nakledilmiştir. (Berika-Hayâ bahsi)

Borç muamelesinde fâiz değil de, muamele masrafı (işlem ücreti) adıyla para tahsil etmek câizdir. Çünki banka bir muamele yapmakta, masraf etmektedir. Bunu sened yazma masrafının borç alana ait olması keyfiyetine benzetmek mümkündür. Ama bunun bir muamele karşılığı olması şarttır. Her ay için ne gibi bir işlem yapılmaktadır ki bir ücret talep edilsin? Buna fâiz denemez, ama müştebeh (şüpheli) hükmündedir.

Yatırılan paradır. Para, ödeme zamanı gelince veya istenince altın kıymeti üzerinden ödeniyor. Zaten İslâm hukukunda para ile yapılar akitlerde, paranın değeri düşerse, altın üzerinden kıymeti ödenir. Altın hesabı tam bunu karşılıyor. Aslında altın alındığı yoktur. Yani bu bir altın alma muamelesi değildir. Bu bakımdan altın hesabı tam İslâm hukukuna uygundur. Câizdir, hatta fâizli muameleden kaçınmak isteyenler için uygun bir imkândır.

Çalgı, eğlence vasıtasıdır. İlahi ise ibadettir. İkisini bir araya getirmek doğru değildir. Dini tahkir, aşağılamak veya alay için çalgı ile söylenirse o zaman küfre sebep olabilir. Ehl-i sünnet itikadına göre, amel imandan cüz değildir. Yani günah işlemekle, insan imandan çıkmış olmaz. Bu mealde bir fetvâyı, alay veya tahkir için söylenmesi hâline mahsus kabul etmek lâzımdır.

Burada kişi, bankaya muayyen aralıklarla bir para ödüyor. Bunu eğer 10 sene gibi bir müddetle çekmeyeceğini garanti ederse, devlet % 25 destek veriyor. Banka, bu parayı sahibinin talimatı istikametinde altın, borsa gibi bir fonda nemâlandırıyor veya cari hesapta tutuyor. Müddet nihayetinde o kişiye çeşitli alternatiflere göre, ya yatırdığı mikdar toplu olarak ödeniyor veya emekli maaşı gibi muayyen vadelerde ödeme yapılıyor. Bu aslında bir sigorta veya emeklilik değildir. O kişiye, kendi parası -kârıyla veya zararıyla- ödenmekte, parası bitince ödeme de bitmektedir. Devletin desteği bir ihsan mahiyetindedir. Müddet bitmeden parasını çekmek isterse, bu devlet desteğinden mahrum ve ayrıca cezalı bir şekilde yatırdığı kadarını –o anda hesapta ne varsa- almaktadır. Bunun şer’î prensiplere aykırı bir tarafı yoktur. Banka, bu parayı sahibinin verdiği talimat istikametinde altın, borsa vs fonlarda değerlendirmekte veya tamamen cari hesapta tutmaktadır. Bu fon muamelelerinin şer’î prensiplere uygun olması hâlinde, bizatihi bireysel emeklilik meşru gözükmektedir. Bankada para tutmak ise, her ne kadar bankaların bütün muameleleri şer’î prensiplere uymasa bile, meşru işleri de bulunduğundan, câiz olmaktadır.