Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
  • Biyografi
  • Kitaplar
  • Makaleler
    • Aktüel
    • Akademik
    • English
    • Arabic
    • Diğer Diller
  • Programlar
    • Televizyon
    • Radyo
    • Youtube
  • Yazışmalar
    • Tüm Sualler
    • Sual Başlıkları
    • Sual Gönder
  • Biyografi
  • Kitaplar
  • Makaleler
    • - Aktüel
    • - Akademik
    • - English
    • - Arabic
    • - Diğer Diller
  • Programlar
    • - Televizyon
    • - Radyo
    • - Youtube
  • Yazışmalar
    • - Tüm Sualler
    • - Sual Başlıkları
    • - Sual Gönder

Sual Başlıkları

“Lisan”

için arama neticeleri gösteriliyor
  • Sual: Orhun (Yenisey) Âbidelerinde Uygur Hakanı’nın “Ey Kürt Beyleri” hitabı vardır”. Türkçe, Çince, Farsça, Rusça bilen ve tarihî belgelere dayanarak yazdığı “Die Hunnen” adlı eserle tanınan Alman ilim adamı Prof. Dr. De Groot’un eserine göre “Oğuz Han’ın 24 torununun birinin ismi Kürt’tür; Kürtler de onun adını taşımaktadır. Orhun Abidelerinde kullanılıp da bugün Anadolu Türklerinin kullanmadığı, kelimelerden 532’sinin Kürtçe’de mevcuttur. Bu malumat hakkında ne dersiniz?
    Cevab:

    Kürtçe, yapısı ve ekseri kelimeleri itibariyle İran dillerinden bir dildir. İçinde Türkçe, Ermenice, Rumca, Arapça ve menşei bilinemeyen kelimeler vardır. Oğuz Han'ın çocuklarının adı bile efsanevî iken, torunlarının adının tesbitine ihtiyatla yaklaşmak gerekir. Efsanedeki 24 torun arasında böyle bir isim yoktur. Kürtler, Türk değildir. Perslerden kaçarak Kürdistan dağlarına yerleşen Med bakiyeleri ile Anadolu’nun doğusunda yaşayan halkı Haltilerin karışmasından meydana gelmiş bir ırktır. Bugün Anadolu’daki Kürtlerinin soyunda evlilik ve asimilasyon sebebiyle Türk veya Arab kanı olabilir.

    Yenisey Âbideleri’nin en büyüğü İkinci Elegeş Yazıtı’nın bir satırını, gramerci Hüseyin Namık Orkun 1936’da şöyle okumuştu:“Kürt elinin hanı Alp Urungu altunlu okluğumu bağladım belde…” (Eski Türk Yazıtları, 1994, s. 591-593.) Bu okuma, zamanla resmi tarihçiler tarafından ‘Kürtler bir Türk boyudur’ hükmüne dönüştü. Halbuki bu satır 1995 yılında, Türkolog Prof. Dr. Talat Tekin tarafından şöyle okundu: “Ben; Körtle Han Alp Urungu! Sekiz dokuzdu ki yaşım, Altınlı okluğumu belime bağladım…” Orkun’a göre ‘Kürt’ olan kelime, Tekin’e göre ‘Körtle’ idi. Göktürkçe ve Uygurca’da ‘güzel’ manasına gelmektedir. (Türk Dilleri Araştırmaları, c.5, 1995, s. 19-32.)  Orkun, Macar Türkolog Gyula Németh’in bir yazısında Macarlar arasına karışan Kürt adında bir kabileden bahsedildiğini okumuştu. Göktürk alfabesindeki harf fakirliği sebebiyle bir kelimeyi okumakta zorlanınca, işin kolayına kaçtı ve Kürt diye okudu.

    24 Kasım 2012 Cumartesi
  • Sual: Uydurukça kelimelerin Osmanlıca asıllarını öğrenebileceğimiz bir lügat veya bir site tavsiye edebilir misiniz?
    Cevab: Kadir Mısıroğlu'nun Bin Uydurma Kelimeyi Boykot adında bir kitabı var. Bir de Osmanlıcadan-Türkçeye Kılavuz adında 1932 tarihli bir el kitabı var. Belki eski kitap satan yerlerde bulunabilir.
    8 Aralık 2013 Pazar
  • Sual: Talebelerin lisan şuurunun inkişafı için Türkçe muallimine neler tavsiye edersiniz?
    Cevab: Roman, şiir, hatırat okumalı ve okutmalı. Çocuklara edebiyatçıları tanıtmalı. 
    13 Şubat 2019 Çarşamba
  • Sual: Vatandaş ile teb’a aynı şey midir?
    Cevab: Bir devlete resmi bir bağla bağlı olmayı ifade eder. Vatandaşlık Türkçe; teb’a Arapçasıdır. Vatandaş, modern ulus devletlere has eşit haklarla donatılmış halk manasına geldiği; teb’anın ise eşit haklar üzerine değil, vazife ahlakı üzerine kurulu imparatorluk tarzı bir statü olduğu şeklinde iddiaların hakikatle alakası yoktur. Vatandaşlık (tabiyet) devletler hukuku çerçevesinde bir statüdür. Vatandaş, bir devletin kanunlarına uyma sözü veren; mukabilinde temel hak ve hürriyetleri üstün otorite tarafından korunan kimsedir. Demokrasilerde, ulus devletlerde, demokrasi dışı rejimlerde teb’anın/vatandaşın hukuki mevkii farklı olabilir.
    17 Mayıs 2020 Pazar
  • Sual: İslâmiyette haftanın günlerinin isimleri nelerdir?
    Cevab: Haftanın günleri İslâm tarihlerine göre insanlığın başından itibaren yedi gündür. Çünki Allah’ın kâinatı altı günde yaratıp, sonraki gün istiva ettiği mukaddes metinlerde geçer. Ahad (birinci), isneyn (ikinci), sülesâ (üçüncü), erbaa (dördüncü), hamîs (beşinci), Cuma ve sebt (yedinci) olmak üzere yedi gündür. Bunların manası rakamların sırasıdır. Cahiliye devrinde Cuma’nın adı arûbe idi. Osmanlı Türklerinin kullandığı gün isimlerinden Cuma, Arapça’dır. Pazar, Çarşanba ve Perşenbe Farsça’dır. Çarşanba, dördüncü gün ve perşenbe beşinci gün demektir. Cumartesi Arapça-Türkçe; Pazartesi ise Farsça-Türkçe’dir. Salı, Arapça sülesâ’dan veya eski Türkçede salığ’dan gelir. Salığ, serbest gün; tatil demektir. Yeni devirde bu gün isimlerinin yerine aklı evvel dilcilerden biri Hasan Âli’ye şunların uydurulmasını teklif etmişti: Gezgün (Pazar), Öngün, İşgün, Güçgün, Koşgün, Yorgün ve Bitgün.
    24 Mayıs 2020 Pazar
  • Sual: İşgal ile fetih arasında ne fark vardır?
    Cevab: Lügat olarak farklıdır. Arapça işgal, meşgul etmek demektir. Türkçe’de bir yeri, bir malı zorla ele geçirmek manasına kullanılır. Arapça’da fetih açmak demektir. Türkçe’de bir toprağı harb veya sulh yolu ile ele geçirmek manasına kullanılır. İşgalde menfi mana vardır ve muvakkattır. Fetihde ise müsbet mana vardır ve muvakkat değildir. Vatan edinme mevzubahistir.
    5 Haziran 2020 Cuma
  • Sual: Roman yazmak caiz midir?
    Cevab: İnsanlara ahlâkî mesaj veren, hiç değilse hoşça vakit geçirmelerine sebep olan roman, hikâye, senaryo, şiir yazmak mubahtır.
    20 Ağustos 2020 Perşembe
  • Sual: Sağır nun harfini Osmanlılar’ın yazı dilinde kullandığını sizden öğrendim. İstanbul Türkçesinde bu harf günlük dilde de kullanılır mıydı?
    Cevab: Hakiki Oğuz lehçesinde sağır nun vardır. “nğ” şeklinde burundan telaffuz edilir. Gönğül; donğuz gibi. Bu harf sadece Rumeli şivesinde yoktur. Bu sebeple Atatürk alfabeye almamıştır.
    20 Ağustos 2020 Perşembe
  • Sual: Arap harflerin Türkçeye adaptesi tam olarak ne zaman yapıldı?
    Cevab: Türklerin müslüman oluşuyla beraber.
    1 Eylül 2020 Salı
  • Sual: Bugün mekteplerde öğretilen, “Anlatım bozukluğu, büyük ve küçük ünlü uyumu, yapım ekleri, çekim ekleri” gibi Türkçe kaidelerinin tarihçesi nedir?
    Cevab: Bunlar esasen Türkçe’de var olan kaidelerdir. Uymayanlar istisnai ve şaz ifadelerdir. Osmanlıların son asrında ve cumhuriyet devrinde yazılan gramer kitaplarında formüle edilmiştir. 
    22 Ekim 2020 Perşembe
  • Sual: Nisbet i’si fizikî, elektrikî gibi ecnebi asıllı kelimelerin sonuna getirilebilir mi?
    Cevab: Evet. Bunlar artık Türkçedir.
    6 Kasım 2020 Cuma
  • Sual: Geleneksel ve küresel gibi kelimelerde geçen -sel/-sal ekleri Türkçe’de var mıdır? Artık halk diline girmiş deyip kullanmalı mıdır?
    Cevab: Bu ekler Türkçe’de yoktur; Fransızca’dan ilhamla uydurulmuştur. Mecbur kalmadıkça uydurukça kelime kullanmamalıdır. Uydurukça ile mücadele, bir milli şuur ve mefkûre (ideal) meselesidir.
    15 Aralık 2020 Salı
  • Sual: Güneş dil teorisi nedir?
    Cevab: Dünya dillerinin Türkçeden çıktığını iddia eden ve 1930’larda ortaya atılmış gayrı ciddi ve gayrı ilmi bir fikirdir. Esas sebebi, Arapça kelimeler Türkçe’den atılırken, Frenkçe kelimelerin muhafaza edilebilmesi için bir kılıf hazırlanması idi.
    21 Ocak 2021 Perşembe
  • Sual: Halk arasında liman kelimesini ilimon ve ramazan kelimesini ıramazan diye söylenmesinin sebebi nedir?
    Cevab: Türkçe hiç bir kelime l ve r ile başlamaz.
    10 Ekim 2021 Pazar
  • Sual: Ali Şir Nevai, Muhakemetü’l-Lugateyn eserini Türkçenin Farsçaya üstünlüğünü göstermek için mi yazdı? Haklı mıdır? Lisanlar arasında üstünlük olabilir mi?
    Cevab: Kitabın bu maksatla yazıldığını söylemek meşhur ise de, efsanevi ve ilmi olmayan misallerle yazılmış bir kitaptır. Türkçe’nin, Farsça’dan üstün bir lisan olduğunu iddia etmek ne kadar aklî ve ilmî olabilir?

    Lisanların birbirine üstün olması ne demektir? Zengin olabilir. Kulağa hoş geliyor olabilir. Yaygın kullanılıyor olabilir. Nevai de Farsça divan yazmıştır.

    28 Ekim 2021 Perşembe
  • Sual: Katil, maktul, mukatele’de olduğu gibi Türkçe kelimelerin irtibatlı olduğu tüm kelimeleri gösteren bir lügat var mıdır?
    Cevab: Firuzabadi’nin Kamusu’l-Muhit tercümesi Okyanus matbudur.
    1 Mart 2022 Salı
  • Sual: Dil inkılabından evvel Türkçedeki yabancı kelimelerin sayısı yarıyı buluyordu. İnkılap olmasaydı, Türkçe giderek kaybolmaz mıydı?
    Cevab: Türkler Müslüman olduktan sonra, Türkçe’ye Arapça ve Farşça başta olmak üzere çok sayıda yabancı kelime girdi. Daha evvel de Çince, Moğolca kelimeler girmiştir. Bu çok tabiidir. Lisan canlıdır. Cemiyetin inkişafı ve çevresiyle teması neticesinde yeni mefhumlar ve yeni kelimeler lisana girer. Bu, lisanı zenginleştirir ve kuvvetlendirir. Türkçe bu kesif tesire rağmen binlerce sene kaybolmadıysa, bu argümanın yanlış olduğu anlaşılmaktadır. İkinci bir husus, lisana giren kelimeler, artık menşeinden müstakildir. O yeni lisanın malıdır. Türkçedeki Arapça, Farsça, Rumca, İtalyanca, Latince, Fransızca vs kelimeler. Artık Türkçedir. Çoğu manasından ve telaffuzundan bile uzaklaşmıştır. Serbest, Farsçada başı bağlı iken, Türkçede hür manasına gelir. Müsaade Arapça’da yardım manasına gelirken, Türkçede izin manasını almıştır. Dünyanın en güçlü ve popüler lisanlarından İngilizcenin üçte biri Danca ve Fransızcadan gelmedir. Otantik İngilizce kelimeler İngilizcenin üçte birini bulmaz. Kimsenin de aklına dili arılaştırmak ve inkılap yapmak gelmez. Dil inkılabı, lisana yapılan en büyük darbedir.
    26 Nisan 2022 Salı
  • Sual: Bazıları Osmanlı Türkçesinde Arapça kelimelere Farsça ekler ve Farsça kelimelere Arapça ekler getirilmesini tenkit ediyor. Bunu nasıl anlamalıdır?
    Cevab: Tenkit edilecek bir şey yoktur. Osmanlıca ayrı bir lisandır. Kadir Arapça, şinas Farsçadır. Kadirşinas Türkçedir. Uydurukçacılar, Fransızca -sel ekini Türkçe kelimelerin ardına getirmekte beis görmüyorlar ama?
    26 Nisan 2022 Salı
  • Sual: Türkçe’de ne kadar kelime vardır?
    Cevab: TDK lügatinde 100 bin küsur kelime vardır. Arkaik ve halk kelimeleriyle 500-600 bini bulabilir. Osmanlıca da Türkçedir. Uydurukça kelimeleri çıkarır, kullanılmayan kelimeleri eklerseniz sayısı farklı değildir. Okumuşların kullandığı Osmanlıca kelimeler çok daha fazladır.
    19 Mayıs 2022 Perşembe
  • Sual: Zevc ve zevcenin birbiri için eş kelimesini kullanması münasip midir?
    Cevab: Zevc ve zevce Arapça eş demektir. Ama Arapçada evlilikteki eş manasını kazanmıştır. Türkçedeki eş ise sadece bu manada değildir. Edepli kişiler eşim demez, zevcem, zevcim, halilim, halilem, refikim, refikam derlerdi. Bazıları, “eşyanın eşi olur” diye karı ile kocanın birbirine eş demesini beğenmezler.
    16 Haziran 2022 Perşembe
  • Sual: Üsküt dağı eteğindeki (Çamlıhemşin ve Hemşin kazasındaki) Hemşinliler; Artvin, Hopa, Borçka veya Pazar’da yaşayan Hemşinliler gibi Türkçe’den başka bir lisan bilmiyor. Bunun sebebi nedir?
    Cevab: Vaktiyle Hemşinliler hakkında yaptığım okumalarda şu kanaate varmıştım: Hemşinliler 16. asırdan itibaren çeşitli sebeplerle, gerek komşu Lazların tesiri, gerek bazı avantajlar elde etmek sebebiyle İslam dinine girdiğinde, garp tarafında Müslüman olmayan Hemşinliler bunlardan ayrılarak Trabzon'a hicret ettiler. Onlardan boşalan yerlere Türkler yerleşti. Bunların tesiriyle Batı Hemşinliler lisanlarını unuttular. Ancak Doğu Hemşinliler daha kesif yaşadıkları için Ermenicenin bir lehçesi sayılan Hemşinceyi muhafaza ettiler.
    9 Temmuz 2022 Cumartesi
  • Sual: Osmanlılar devrinde Türkçe için Osmanlıca deniliyor muydu?
    Cevab: Hayır. Osmanlıca, Cumhuriyet devrinde Osmanlıların konuştukları ve yazdıkları Türkçe için kullanılmış bir tabirdir. Bazı kesimlerce Osmanlıların sanki Türkçeden başka bir lisan kullandığı imajını vermek için tahrif edilmektedir.
    4 Ağustos 2022 Perşembe
  • Sual: Hükümdarların kullandığı Han unvanı hangi dile aittir?
    Cevab: Eski Türkçe’den gelme bir kelimedir. Moğolca kaan kelimesinin Türkçe’deki hakan versiyonundan gelmiş olması muhtemeldir.
    20 Kasım 2022 Pazar
  • Sual: Günaydın ve tünaydın sözleri Türkçe midir?
    Cevab: Uydurukçadır ve Türkçe kaidelerine de aykırıdır. Gününüz aydın olsun demektir. Ama bu tabir de halk arasında kullanılmaz. Tünaydın tamamen gülünçtür. Tavukların tünemesinden uydurulmuştur.
    21 Aralık 2022 Çarşamba
  • Sual: Karı ve avrat kelimesi nereden geliyor?
    Cevab: Karı, eski Türkçe yaşlı demektir. Zamanla evli kadına, sonra umumen kadına teşmil edilmiştir. Zamanla karı ve herif kaba bir mahiyet kazanınca, eş kelimesi tercih edilmiştir ki, zevc-zevce kelimesinin muadilidir. Avrat ise Arapça mahrem manasına avretten gelir.
    7 Şubat 2023 Salı
  • Sual: Dönüşmek ve değişmek aynı şey mi?
    Cevab: Değişmek (tebeddül) ve dönüşmek (tahavvül) arasında nüans var. Tahavvülde öz aynıdır. Tebeddülde değildir.
    16 Şubat 2023 Perşembe
  • Sual: Türkçe’de menfi suale evet mi hayır mı diye cevap verilir?
    Cevab: Arapça’da naam ve belâ olmak üzere iki evet cevabı vardır. Neam ve belâ iki ayrı kelimedir. Müspet suale naam, menfi suale bela denir. (Dert manasına beladan farklıdır. Biri ye, diğeri hemze ile yazılır.) Mesela geliyor musun sualine naam denince, geliyorum; la denince gelmiyorum demektir. Gelmiyor musun sualine naam denince geliyorum, bela denince gelmiyorum manası anlaşılır. Kalu bela diye bilinen hadise de böyledir. Cenab-ı Allah, ruhlara, elestü birabbiküm, ben sizin rabbiniz değil miyim diye sorduğunda, ruhlar, bela dediler. Yani sen bizim rabbimizsin, demektir. Elest bezmindeki (kalu bela diye meşhur muhaverede geçtiği üzere, (bela), nefyden sonra ispat için söylenir. Bel (bilakis) ve ey (evet) harflerinden mürekkeptir. Türkçe’de bunun için iki ayrı kelime yoktur. Bu sebeple böyle bir suale, hayır cevabı da verilse, evet cevabı da verilse aynı manada anlaşılıyor. Bir de ne/ne böyledir. “Ne annem ne babam geldi” yerine “Ne annem ne babam gelmedi” diyorlar. Birincide ikisi de gelmedi, ikincide ikisi de geldi manası çıkıyor.
    16 Şubat 2023 Perşembe
  • Sual: Hüda, Allah demek ise; Ebulhüda lakabını nasıl anlamalı?
    Cevab: Hüda Farsça Allah demektir, hı ile yazılır. Ebulhüda’daki hüda, hidayet manasınadır, he ile yazılır.
    16 Şubat 2023 Perşembe
  • Sual: Aliyye ile Âliye arasında ne fark vardır?
    Cevab: Birincisi ayn+lam+şeddeli ye+he ile yazılır. İkincisi ayn+elif+lam+ye+he ile yazılır. Lugatta benzer mana verilir. Aralarında fark birisi ism-i fail sigasında, diğeri ism-i mensub sigasındadır. Aliyye, aliyy kelimesinin müennesidir. Manası Âlî veya Âliye’den daha yüksektir. En üstün demektir. Nitekim doğrusu Devlet-i Aliyye’dir.
    21 Şubat 2023 Salı
  • Sual: Kebir, aliyy ve azim arasında ne fark vardır?
    Cevab: Hepsi büyük demektir. Ekber, a’lâ ve azâm ism-i tafdildir. Bazı alimler diyor ki, ekber, zatı büyük, azim, sıfatı büyük, a’lâ hem zatı hem sıfatı büyük manasına gelir. Sonuncunun secdede söylenme sebebi de budur.
    21 Şubat 2023 Salı
  • Sual: Başkan kelimesinin etimolojisi nedir?
    Cevab:

    Türkçe baş kelimesinden kan veya gan gibi manasız bir ilave ile uydurulmuş Moğolca tarzı kelimedir. Doğru Türkçesi “reis”tir.

    28 Şubat 2023 Salı
  • Sual: Kadın isimlerindeki şeddeli ye, tek ye olarak yazılırsa, mesela Zekiyye yerine Zekiye denirse mana bozulur mu?
    Cevab:

    Yanlış telaffuzdur. Manaya tesir etmez. Bazen terkipler yapıldığında mana karışıklığına da sebebiyet verebilir.

    28 Şubat 2023 Salı
  • Sual: Muhafazakarlar, Osmanlı devrinde uydurulmuş kelimelere karşı çıkmazken, neden Türkçe kelimeler uydurulmasına karşı çıkıyorlar?
    Cevab:

    Cumhuriyet, davetiye, emniyet, hürriyet gibi kelimelerin Osmanlılar zamanında Arabi tasrif kaidelerine göre husule getirildiği doğrudur. Türkçe’de Arapça ve Farsça kelimeler fazladır. Arapça, kelime tasrifine müsait bir lisandır. Bu kaidelere göre yapılan kelimelere uydurma denemez. Bu bir ihtiyacın neticesidir. Cumhuriyet devrinde yapılan ise bir kültürün imhası maksadıyla ve Türkçe kaidelerine hiç uymayacak bir şekilde yapılmıştır. Yani birinde ihtiyaç, diğerinde suikast vardır. İkisi birbiriyle mukayese edilemez. Hele bunu muhafazakarlarda Türklük şuurunun zayıflığına bağlamak abestir. Türkiye’de sosyalistinden islamcısına herkes ırkçıdır. Hadiselere hep aynı perspektiften bakarlar. Hele günümüz islamcıları, uydurukça kelime kullanmakta (kompleks veya cehalet sebebiyle) herkesi hayrette ve geride bırakır.

    4 Mart 2023 Cumartesi
  • Sual: Arapça lehçelerinin gitgide farklı dil denilebilecek kadar birbirinden uzaklaştığı doğru mudur?
    Cevab:

    Lehçe değil, avam ağzı farklıdır. Suriye, Mısır, Cezayir, Yemen halkının konuştuğu Arapça, katıksız bir Arnavut ile Laz’ın Türkçesi gibidir. Ama bunlar fasih konuşabilir ve konuştuğu zaman birbirlerini gayet güzel anlar. Yazı lisanı da zaten bütün Araplar arasında müşterektir. 


    4 Mart 2023 Cumartesi
  • Sual: Türkçe’de nisbet i’si (î) nasıl karşılanır?
    Cevab:

    Tarihi müesseseler tesmiye ederken kullanılan lı, lu ekleri (Osmanlı, Selçuklu gibi) bunun muadilidir. -sel -sal ekleri Türkçe değil, Fransızcadır. 

    4 Mart 2023 Cumartesi
  • Sual: Şehir kelimesinin manası nedir?
    Cevab:

    Şehr, Arapça ay; Farsça memleket demektir. Aynı yazılır. Şehîr, meşhur demektir. Şehr-yar, şehrin dostu, yani hükümdar demektir. Şehr-i İstanbul, İstanbul şehri manasına Farsça terkiptir. Şehrü Ramazan, Ramazan ayı manasına Arapça terkiptir. Damad-ı şehriyarî, padişah  damadı demektir.

    8 Mart 2023 Çarşamba
  • Sual: Abdallah mı? Abdillah mı? Abdullah mı?
    Cevab:

    Esas olan Abdullah. İzafet terkibi olunca esredir. Mesela Muhammed bin Abdillah. Hitap olursa üstündür. Mesela Ya Abdallah. 

    10 Mart 2023 Cuma
  • Sual: Çağdaş kelimesi uydurukça mıdır?
    Cevab:

    Çağ, Moğolca devir, zaman manasınadır. Eski metinlerde hiç kullanılmamıştır. Farsça’da çağ, lavabo demektir. Çağdaş uydurma bir kelimedir. Yerine göre muasır veya akran tabirleri kullanılır.


    24 Mart 2023 Cuma
  • Sual: Açılım kelimesi uydurukça mıdır? Muadili nedir?
    Cevab:

    Uydurukçadır. Türkçedeki muadili infitah veya inkişaf gelir. Mesela “Kürt inkişafı”

    24 Mart 2023 Cuma
  • Sual: Eskiler bizim Latin harflerini işlek okuduğumuz gibi Osmanlıca harfleri de işlek okur muydu? Biz de okuyabilir miyiz?
    Cevab:

    Elbette, okuma bilen biri, kolayca ve seri bir şekilde Osmanlıca harflerle yazılmış yazıları okurdu. Okunaksız yazı her zaman zor okunur. Bir şeyi iyi yapmak, çok yapmakla olur.

    24 Mart 2023 Cuma
  • Sual: “Yüzü suyu hürmetine” terkibindeki yüzü ile suyu kelimelerinin aslı ve manaları nedir?
    Cevab:

    Farsça abru muadilidir. Şeref, haysiyet demektir. 

    24 Mart 2023 Cuma
  • Sual: Mengü ne demektir?
    Cevab:

    Mengü, bengü, mengli, eski Türkçe’de Allah için kullanılır. Ebedi, kutlu manasına gelir.  Celaleddin Mengüberdi, Allahverdi demektir. Bengü bade, ölümsüzlük suyudur.

    28 Mart 2023 Salı
  • Sual: Arabça'daki menfi cevab olan bela’nın dert, sıkıntı manasındaki bela kelimesi ile bir alakası var mı?
    Cevab: Arapça’da naam ve belâ olmak üzere iki evet cevabı vardır. Neam ve belâ iki ayrı kelimedir. Müspet suale naam, menfi suale bela denir. Dert manasına beladan farklıdır. Biri ye, diğeri hemze ile yazılır.
    5 Nisan 2023 Çarşamba
  • Sual: Şimdilerde menfi cevap olarak kullanılan hayır’ın, iyilik manasına hayır ile bir alakası var mı?
    Cevab:

    Evet. Hatta halk arasında, menfi cevap yerine hayrolsun demek adetti.

    5 Nisan 2023 Çarşamba
  • Sual: Hallelujah ne demektir? Kullanmak mahzurlu mudur?
    Cevab:

    Allahu ekber demektir. Müslüman, zikir ve ibadet olarak kullanmaz. 

    5 Nisan 2023 Çarşamba
  • Sual: Filan zatın makamı ne demektir?
    Cevab:

    O zatın kabri veya kabri zannedilen veya onunla alakalı maneviyatının tecelli ettiği bir mekandır.

    5 Nisan 2023 Çarşamba
  • Sual: Allah lafzının etimolojisi nedir?
    Cevab:

    İhtilaflıdır. Bazılarına göre âlihe/ilah kelimesinden gelir. İbadet etmek manasına elehe’den veya boyun eğmek manasına elihe’den müştaktır. Başındaki harf-i tariftir. Tahfif (kolay söyleniş) için hemze kalkmış, lamlar birleşmiştir. İbranicede eloah, Aramide elah olarak aynı manada mevcuttur. Ama Arapça’ya bunlardan geçtiği iddia edilemez.

    9 Nisan 2023 Pazar
  • Sual: Muhammed isminin Mehmed diye telaffuz edilmesinin sebebi nedir?
    Cevab:

    Türkçe ses uyumu sebebiyle evvela Mehemmed, sonra Mehmed’e dönüşmüş. Halk da muhtemelen edeben bunu tercih etmiştir. 

    9 Nisan 2023 Pazar
  • Sual: Rüşdî ismini Rüştü diye telaffuz edince mana bozulur mu?
    Cevab:

    Evet ama isimlerde mana aranmaz. Herkesin bir ismi doğru telaffuz etmesi, hele orjinaline muvafık söylemesi beklenmez. Ömer (Umar), Osman (Ušmân), Hatice (Hadîce), Ayşe (Âişe) gibi. Umumi belva olmuştur. O kelime söylenince o isim anlaşılır. Ama eskilerden bazılarının isimleri aslına uygun telaffuz etmeye itina ettiklerine de şahit olduk.

    9 Nisan 2023 Pazar
  • Sual: Hanım kelimesi gibi Han’ım mı demektir?
    Cevab:

    Hayır. Han kelimesinin müennesidir.

    9 Nisan 2023 Pazar
  • Sual: Rebîa ile Râbia farklı mıdır?
    Cevab:

    Birincisi bahar, ikincisi dördüncü demektir. Yazılışında birer harf fark vardır.

    9 Nisan 2023 Pazar
  • Sual: Peygamber isimlerinin İbranice aslı ile Kur’an-ı kerimdeki hali birbirinden farklıdır. Hangisi hakiki ismidir?
    Cevab:

    Bugün elde bulunan Tevrat’ta İbrahim için Avram, Süleyman için Solomon, Davud için David geçer. Bunların, o isimlerin aslı olduğunu göstermez. Bazı isimler üniverseldir. Her lisanda farklı telaffuzu vardır. Müslüman için Kur’an-ı kerim ve hadis-i şeriflerdeki telaffuz esastır.

    14 Nisan 2023 Cuma
  • Sual: Emre isminin manası nedir?
    Cevab:

    Türkçe amramak (çok sevmek) fiilinden türkçe bir kelime olan amrak’tan gelir. Aşık demektir. Farsça hem-rah (yoldaş) kelimesinden geldiğini söyleyenler de vardır.

    17 Nisan 2023 Pazartesi
  • Sual: “Türkçeye vâkıf” mı, Türkçeyi vâkıf mı?
    Cevab:

    İlki doğrudur. 

    28 Nisan 2023 Cuma
  • Sual: Aniden kelimesi anveten kelimesinden mi mülhemdir?
    Cevab:

    Ani ve aniden, Arapça kısa zaman manasına an kelimesinden gelir. Anve, mağlubiyet, boyun eğme demektir. Sulhün zıddıdır.

    5 Mayıs 2023 Cuma
  • Sual: Yeğen kelimesi ne zaman biraderzadeye tercih olundu?
    Cevab:

    Yeğen umumidir. Kuzene de yeğen denir. Biraderzade daha hususidir. Aile unvanları zaman ve zemine göre değişiklik gösterebilir.

    5 Mayıs 2023 Cuma
  • Sual: Farsça'da ve Arabça'da yaşça büyük erkek ve kız kardeşi tavsif için hususi kelimeler var mı?
    Cevab:

    Hayır. Abla ile ağabey tabirleri türkçeye mahsustur.

    5 Mayıs 2023 Cuma
  • Sual: Baba bir kardeşler öz; anne bir kardeşler için üvey denmesi dini bir tasnif mi? Malumunuz üvey kelimesi menfi manada kullanılır. Kişinin üvey kardeşleri, aslında tam manasıyla kardeşleri değil mi demektir? Dinde üveyin yeri nedir?
    Cevab:

    Hem örfi hem dini mahiyettedir. Üvey anneden demektir. Ök, anne; öksüz annesiz demektir. Mirasta anne baba bir, baba bir ve anne bir kardeşler ayrı mütalaa edilir. Evlenme manisinde fark yoktur. 

    5 Mayıs 2023 Cuma
  • Sual: Türkçe'ye, Moğolca'dan girmiş kelimelere soğuk bakıyor gibisiniz, değil mi?
    Cevab:

    Her lisana başka lisanlardan kelime girer. Bu tabiidir. Bunların öztürkçe olarak lanse edilmesi rahatsız edicidir.

    5 Mayıs 2023 Cuma
  • Sual: Mirza kelimesi nereden geliyor?
    Cevab:

    Emirzade, emirden doğmuş demektir. Mirzad da aynıdır. İran’da hüküm süren Türk hanedanlarının erkek azalarına ve Hazret-i Ali soyundan gelenlere mirza denilir. Birincisi ismin ardına, ikincilerde ismin başına gelir. 

    5 Mayıs 2023 Cuma
  • Sual: Zeyneb isminin etimolojisi nedir?
    Cevab:

    Zeyn-i eb, yani babasının süsü manasına gelir. Antik çağda III. asırda yaşamış Arap Palmyra kraliçesi Zenobia (Zennube) vardır. Bundan gelmek ihtimali de kuvvetlidir. Zenobia, Yunanca Zenobio’nun müennesidir. Latince’de Zenobius, İtalyanca’da Zanobi, Bulgarca’da Zinobi, Rusça’da Zinovi ve Ermenice’de Zenob şeklinde kullanılmıştır. Zeus ve hayat manasına bios kelimelerinden türemiştir. Zeus'un hayatı, yani uzun ömürlü manasına gelir.

    29 Mayıs 2023 Pazartesi
  • Sual: Eski Türkçe’de dünya kelimesi yerine neden cihan kullanılıyor?
    Cevab:

    Yerine göre, kozmografyada dünya, siyasi ve sosyal mevzularda cihan kelimesi kullanılmıştır.

    29 Mayıs 2023 Pazartesi
  • Sual: Bazı eski tabirlerde geçen âmire kelimesinin manası nedir?
    Cevab:

    Devlete ait demektir. Matbaa-i âmire, darphane-i âmire, hazine-i âmire, ıstabl-ı âmire, matbah-ı âmire…

    29 Mayıs 2023 Pazartesi
  • Sual: Birinci Sultan Ahmed mi, Sultan Birinci Ahmed mi?
    Cevab:

    İkisi de olur. Doğrusu Birinci Sultan Ahmed’dir. Sultan Ahmed diye bilinen şahsiyetlerin birincisi kastediliyor. Eskiden Sultan Ahmed-i Evvel denirdi. Evvel hem Sultan Ahmed'in, hem de Ahmed'in sıfatıdır. 

    29 Mayıs 2023 Pazartesi
  • Sual: Açı gibi kelimelerin uydurma olmadığı, Türkçe kelimelerden müştak olduğu rivayetine ne dersiniz?
    Cevab:

    Bu gibi kelimeler, müştak değil, belli kişilerin uydurmasıdır. İştikak için bir lisan kaidesi lazımdır. Böyle bir kaide burada yoktur. Olsa da bu, halkın hakkıdır. Doğru bile olsa burada Türkçe’ye bir suikast vardır, uzak durmalıdır.

    4 Haziran 2023 Pazar
  • Sual: İbrahim isminin manası nedir?
    Cevab:

    İbrani lisanında eb+rahim merhametli baba manasına gelmektedir. Sami lisanlarında ha-he değişikliğine rastlanır. 

    17 Haziran 2023 Cumartesi
  • Sual: Fırat Nehri'nin batısı kamilen Diyar-ı Rum iken Osmanlılar, neden sadece Sivas ve Amasya havalisine Rum vilayeti diyorlar?
    Cevab:

    Araplar Malatya'ya kadar geldiler. Sonraki ilk vilayet Sivas vilayeti idi ve bu sebeple buraya Rum vilayeti, yani Roma ülkesi dediler. Bu isim yerleşti.

    28 Haziran 2023 Çarşamba
  • Sual: İyi insan doğru dost nasıl seçilir? Arkadaş ile dost arasında fark var mıdır?
    Cevab: Evvela iyilikleri ve kötülüklerin ne olduğunu öğrenmelidir. Lügatta fark yok ama dost tabirinde daha derinlik vardır. Arkadaşla hoşça zaman geçirilir, pek dert ve kederle alakadar olmaz, küsülünce silinir, zaman ve zemin değişince kolayca unutulur.
    25 Temmuz 2023 Salı
  • Sual: Yıllar geçtikçe Osmanlı lisanının daha ağır ve ağdalı bir hâl aldığı doğru değil midir?
    Cevab: Kültür ilerledikçe ve etraftaki kültürlerle temas arttıkça lisanın değişmesi ve ağırlaşması tabiidir. XIX. asır Türkçesi, XVI. asır Türkçesi’nden daha ağırdır. Sadece elit kesimin lisanı ve resmi vesikaların lisanı değil, halkın konuştuğu lisan bile farklıdır. Bu normaldir. Çünki lisan canlıdır.
    25 Temmuz 2023 Salı
  • Sual: Türk Dil Kurumu’nun kelimelerin imlasını sık sık değiştirmesi nedendir?
    Cevab: Türk Dil Kurumu, tıpkı refiki Türk Tarih Kurumu gibi tek parti devrinde ideolojik sebeplerle kurulmuştur. Türk kültürünü resmi ideoloji istikametinde yönlendirip şekillendirmeyi maksat edinir. Avrupa’daki benzerlerinden en mühim farkı budur. Avrupa'da bu gibi komiteler devrin bilginlerinden meydana gelir, muhtar olarak çalışır, istişari kararlar verir. Böyle işlere de müdahale etmekten kaçınacak kadar da muhafazakar ve temkinlidir. TTK ilk başlarda tarih telakkisini deforme ettiği gibi, TDK da Türk lisanının dejenerasyonunda rol oynamıştır. Kelime imlalarını zaman zaman hangi kritere bağlı olduğu anlaşılmaksızın değiştirerek imlada bir kaos meydana getirmiştir. Öyle ki her nesil kelime imlasında farklı kaidelerle yazmıştır. Daha fenası lisanda yerleşmiş kelimelerin yerine kelime uydurarak, lisanı laçkalaştırmıştır. Bu da nesillerin birbirini anlamasını, gençlerin eski metinleri okuyabilmesini imkansızlaştırmış, öte taraftan lisanı fakir düşürmüştür. Halbuki lisan canlıdır. Etraftaki kültürlerden tesir görür ve kelimeler alır. İcabında kelimeler ihraç eder. Bazı kelimeler unutulur. Bazıları argoya düşer. Bazıları argodan fasihe geçer. Bunlar normaldir. Lisana dışarıdan müdahale çok zararlı olmaktadır. Tarama ve derleme lügati gibi hayırlı hizmetleri şükranla anılacak olan bu müessesenin ya faaliyetlerine son vermesi, ya da garptaki benzerleri gibi temkinli ve ilmi hareket etmesi beklenir.
    25 Temmuz 2023 Salı
  • Sual: Konak, köşk, yalı ve kasrın farkı nedir?
    Cevab: Konak şehir içinde, köşk banliyöde bahçeli büyük evdir. Yalı deniz kenarındaki evdir. Kasr saray demektir.
    25 Temmuz 2023 Salı
  • Sual: 1930’larda bir kesimin Temur’a Demir diye hitap ettiği doğru mudur?
    Cevab: Timur ve demir aynı manaya gelen ve eski imlada aynı yazılan iki kelimedir. Milliyetçi geçinen bazıları Timur yerine Demir tabirini kullanmıştır.
    29 Temmuz 2023 Cumartesi
  • Sual: Peygamber Efendimiz’in hicret ederken saklandıkları Sevr mağarasıyla, Umumi Harp sonunda imzalanan Sevr projesinin bir alakası var mıdır?
    Cevab: Sevr, Arapça öküz demektir. Sevr (Sevres), Fransızcadır. Paris’in banliyösüdür.
    11 Ağustos 2023 Cuma
  • Sual: Hakiki Türkçe için hangi kitapları esas almalıdır?
    Cevab: Hakiki Türkçe’den kastınız uydurukça kelimelerden ari bir Türkçe ise, bunun için elinizden muteber bir lügat düşmemelidir. Ama bu da kifayet etmez. Türkçenin gramerini doğru öğrenmelidir. Eski harfleri ve imlayı tanımalıdır. Bunun için bu alfabeyle yazılmış romanlar, hikayeler okumalıdır. Lisan davasına dair yazılmış kitapları okumalıdır. (Peyami Safa, Osmanlıca Türkçe Uydurmaca; Nihad Sami Banarlı, Türkçenin Sırları; Abdurrahman Acer, Türkçenin Müdafaası; Agah Sırrı Levend, Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri; Kadir Mısıroğlu’nun 1000 Kelimeyi Boykot gibi) Refik Halid gibi Türkçe’yi iyi kullanan muharrirleri okumalıdır. Merak, heves ve imkânı çerçevesinde kafalar bulanmadan evvel yazılmış kitapları okumalıdır.
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Türk kültüründe kişiye ismi ile hitap edebsizlik görülüyor. Fakat rivayetlerde sahabilere mesela “Ya Ali” diyerek hitap edilebiliyor. Burada bir tenakuz yok mu?
    Cevab: Her milletin kültürü farklıdır. “Ya Ali” diye hitap olmaz. “Ya Ebelhasen” denir. Araplar birbirlerine böyle lakapla hitap ederler ki nezaketin icabı budur. Kitaplara öyle yazılmış olabilir.
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Osmanlılar zamanında talebeye medresede senelerce Arapça öğretilir; karşılarına bir Arap çıkarsa apışıp kalır, söylediğini anlamaz ve tek kelime bile edemezlermiş. Bu doğru mudur?
    Cevab: Lisan öğrenmek, anlamak, konuşmak ve yazmak üzere 3 kısımdır. Lisan bir kabiliyet meselesidir. Herkes lisan öğrenemez. Her öğrenen konuşamaz. Her konuşan da yazamaz.
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Elemtere fiş kem gözlere şiş tabiri ne manaya geliyor?
    Cevab: E lem tere fî eyyi şey. Yani hiç görmedin mi böyle bir şey? Yani nazar etme!
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Arap alfabesinde sesli harf sayısının az olması sebebiyle bazı kelimelerin yanlış okunduğu ve birbiriyle karıştırıldığı doğru mudur?
    Cevab: Doğru değildir. Ne Latin, ne Kiril, hatta ne de Japonlar için Çin alfabesi millidir. Sesli ve sessiz harf tefriki Latin alfabesine göredir. Arap alfabesi bambaşka sisteme sahiptir. Bin yıldan fazla bir zaman Türkçe ile imtizaç etmiştir. Dünyanın en üstün alfabelerinden biri olan Arap alfabesi, Türkçe için kafidir. Sadece Türkler değil, Farslar, Afganlar, Hindliler, Malayalılar, Kafkasyalılar bu alfabeyle yazmış çizmiştir. Verdiğiniz misaldeki gel, kel ve gül kelimelerinin aynı yazıldığı doğru değildir. Farklı yazılır. Latin alfabesiyle yazılan Türkçe’de çok fazla problem vardır. “Karı severim” cümlesinde, yağan kar mı, ticarette elde edilen semere mi, kadın mı kast ediliyor? Bunu düzeltmenin de imkânı yoktur. Mesela Oğuz Türkçesi’nde sağır nun diye bilinen bir harf vardır. Telaffuzu nğ gibidir. Donğuz (domuz), gönğül (gönül) gibi. Rumeli şivesinde olmadığı için Atatürk alfabeye almamıştır. Bu sebeple doğru yazılamamakta ve okunamamaktadır. Bugünki Türkiye Türkleri, Latin alfabesi sebebiyle konuştuğu gibi yazmamakta, yazdığı gibi konuşmaktadır. Şimdiki zaman kipindeki -yorum eki de böyledir. İnce kalın harf ayrımı olmaması ve uzun hecelerde uzatma işaretinin yaygın olarak kullanılmaması Latin-Türk alfabesinin en büyük eksikliğidir. Hatta kalın harflere şapka getirildiğinde ince okunması da mümkündür. Mesela ikametgah, erkan... Avrupa lisanlarında da buna benzer problemler vardır. Kimse alfabesini suçlamaz. İngilizce, ortografisi fonemik olmadığı için belki yazılışı telaffuza göre en zor lisanlardandır denebilir. Ama kimse zorluğundan şikayetçi olmuyor. Şu kelimeler aynı yazılır, farklı okunur: Lead (Led) = Kurşun, Lead (Lid) = Öncü, Lead (Lid) = Rehberlik etmek, Lead (Lid) = İşaret. Bow (Bov) = Yay, Bow (Bav) = Eğilmek. Read (Rid) = Okumak, Read (Red) = Okundu/Okunmuş. Bir de neteronim, yani yazılışı aynı olup telaffuzu farklı olan kelimeler vardır: Live (Liv) = Yaşamak, Live (Layv) = Canlı. Böyle çok misal vardır. İmla sistemi zor olanın, entelektüel sınıfı daha rafine olur. Arap alfabesinden şikayetçi olanların maksadı ise ideolojiktir.
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Devlet-i Aliyye mi Devlet-i Ali mi?
    Cevab: Sıfat terkibinde sıfat ile mevsuf arasında mutabakat olmalıdır. Devlet müennestir, sıfatı da müennes (feminen) gelir, yani aliyye doğrudur. Fatiha-ı şerife de böyledir. Ama mesela İhlas-ı Şerif gelir. Çünki ikisi de müzekker (maskülen)
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Yüzbaşılar mı, yüzbaşları mı?
    Cevab: Doğrusu yüzbaşılardır. Yüzbaşları da halk arasında kullanılıyor. Türk yüzbaşı da Türk yüzbaşısı da doğrudur. Birincisi sıfat, ikincisi isim terkibidir. Benzeri bir hata cihetlerde yapılıyor. Mesela Güneydoğu yanlıştır; doğrusu güney doğusudur.
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Hristiyan hükümdarlarının unvanlarını müslüman hükümdarlar için kullanmakta mahzur var mıdır?
    Cevab: Zira gayri müslimlerin hükümdarlarına kral denir. Fransa kralı, İngiliz kralı, Bulgar kralı gibi. Bir İslam melikine, hele Müslümanların halife diyerek saydıkları ve sevdikleri bir zata kral demek, o melikin ve onun milletinin hepsinin kafir olduklarını söylemek demektir. Kral/kraliçe yerine melik/melike, prens/prenses yerine emir/emire denir. Ürdün meliki, Fas emiresi denir. Aksi takdirde tebasının Müslümanlığına ta’n etmiş olur. Resulullah müslüman hükümdarlar için melik tabirini kullanmıştır. Ancak bilmeyenlere ve ecnebilere anlatabilmek için bu tabirleri kullanmak caizdir. Halk arasında çok iyi bir iş yapan birine, adam kral, kralsın demekte yahut çocuklara prens prenses demekte bir mahzur yoktur. Mecazdır.
    7 Eylül 2023 Perşembe
  • Sual: Muhassin ile Muhsin arasındaki nüans nedir?
    Cevab: Hazret-i Fatıma’nın üç oğlu, Hasen, Hüseyin ve Muhsin’dir. Rivayete göre Hazret-i Harun’un üç oğlunun isimlerine hem şeklen hem de mana olarak benzermiş. Hasen güzel, Hüseyn güzelcik demektir. Muhsin, ihsan (güzellik) eden; Muhassin, güzelleştiren, güzellik veren demektir. Yazılışı aynı olduğu için iki rivayet de mevcuttur.
    17 Eylül 2023 Pazar
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
  • TR
  • EN
© 2019
  • Anasayfa
  • Biyografi
  • Kitaplar
  • Makaleler
    • - Aktüel
    • - Akademik
    • - English
    • - Arabic
    • - Diğer Diller
  • Programlar
    • - Televizyon
    • - Radyo
    • - Youtube
  • Yazışmalar
    • - Tüm Sualler
    • - Sual Başlıkları
    • - Sual Gönder