Satış akdinde semenin (satılan mal karşılığı ödenecek meblâğın) cinsi söylenmedi ise, söz kesilirken orada kullanılan semen anlaşılır. Burada, piyasadaki paraların mâliyeti (hakikî kıymeti) ve râyici (geçer kıymeti) müsâvi ise, bey’ sahih olur. Müşteri hangi parayı isterse verebilir. Geçer kıymetleri farklı ise, en yükseğini verir. Geçer kıymetleri aynı olup, mâliyetleri farklı ise, cinsi, sıfatı söylenmezse, bey’ fâsid olur. Suriye’nin sınıra yakın kısımlarında Türk lirası geçmektedir. Haleb’de şu kadar lira üzerinden akid yapılsa, Suriye veya Türkiye lirası diye açıklanmasa, hangisinin geçer kıymeti fazla ise o verilir.

Semenin cinsi söylenmiş ise, teayyün ettiğinden başka semen verilemez. Reşad altını üzerine pazarlık edilmişse, İngiliz altını verilemez.

Semen, sahih akidde tayin edilince, teayyün etmez. Yani söz kesilirken tayin edileni vermek lâzım değildir. Misli, benzeri verilebilir. “Bu elimdeki 100 lirayla şu malı aldım” diye akid yapılsa, sonra bu parayı cebine koyup, mislini, benzerini verebilir. Semenin kendi tayin edilince, teayyün etmez ise de, cinsi, mikdarı ve vasfı tayin edilince, teayyün ederler. Yani bu cins, mikdar ve vasfı taşımayan semen verilemez. 100 lira demişse 100 dolar veremez. 11 Reşad altını demişse 11 Aziz veya bu kıymette para veremez.

Söz kesilen semen, örfe uyulup, bozuk para olarak da verilebilir. Meselâ yirmi mecidiyye diye pazarlık olunduğunda, yirmilik yerine onun bozukluğu olan onluk ve beşlik verilebilir.

Semen, para olmayıp mal ise, hatta altın veya gümüşten işlenmiş eşyâ ise, pazarlıkta tayin edilince, mebî gibi teayyün eder. Satış da, mukâyada (trampa) satışı olur. Yani o malı aynen vermek gerekir. Meselâ müşteri, bir gümüş kaşığı gösterip, “Şu kaşık ile bu horozu satın aldım” dese, kaşığı vermesi lâzımdır. Aynı ağırlıkta, aynı şekilde ve aynı kıymette başka gümüş kaşık veremez. Çünki semen para değil de mal olup, alıcı tarafından tayin edilmiştir, dolayısıyla teayyün etmiştir.

Semen, fâsid satışta, sarf satışında, emânet, şirket ve vekâlette, kirâ bedelinde, hibede, zekât, sadaka ve satın alma vekâletinde ve gaspta tayin edilince, teayyün eder. Meselâ emânetçi, emânet bırakılan parayı aynen geri vermekle mükelleftir, geri verirken mislini veremez. Telef oldu ise, mislini değil, kıymetini öder. Satın alma vekili, mal sâhibinin verdiği parayı kendi için kullanamaz. Kullanırsa, vekilliği bozulur. Bir altın lira gasp eden, bunu aynen öder. Bu yok ise, benzerini veremez, kıymetini öder.

Mehrde ve nezrde ve vekil yapmakta da teayyün etmez. Vekile 100 lira verip “Git şu parayı felancaya ver ve kendisini vekil ettiğimi söyle. Bana şu evsafta bir at alsın” dese, o kişi de bu parayı cebine koyup, vekile aynı mikdarda kendi parasını verebilir. “Şu koyunu kesmek nezrim olsun” dese, başka bir koyunu kesebilir. “Bu elimdeki 11 Reşad altını mehr olmak üzere nikâhladım” dese, başa 11 Reşad altını verebilir.

Netice itibariyle mehr pazarlığı yaparken 11 Reşad altını söz kesilmiş ise, 11 Reşad altını vermek icab eder. 11 Aziz veya bunun kıymeti kadar para, döviz verilemez. Ama nikâh yapılırken belli 11 Reşad altını mehir olarak gösterilse idi, teayyün etmeyeceğinden sonradan bunu değil de başka 11 Reşad altını vermek câiz olurdu. Mehrde teayyün etmez demek bu demektir. Karşı tarafın rızası varsa, başka şey verilebilir.

Nikâhın şartı taraflar veya velî yahud vekilleri; iki tarafın evlenmek hususunda birbirine uygun irade beyanları ve bunun iki şahid huzurunda ve aynı mecliste yapılmış olmasıdır. Mehr konuşmak bile nikâhın şartı değildir. Konuşulmasa da nikâh sahih olur, kadın da emsallerinin aldığı mehre hak kazanır. Nikâhtan evvel istiğfar ve hutbe ile sonunda dua ise nikâhın şartı değil, müstehabıdır. Hazret-i Peygamber, nikâh kıymadan evvel hutbe okumuş, yani Allah’a hamd ve Resulüne salavat söylemiş; nikâhtan sonra da evlenenler hakkında dua etmiştir. Zaten İslâm geleneğinde konuşmaya ve yazmaya başlamadan evvel kısa bir hutbe söylemek vardır. Nikâhta tatlı veya şerbet ikramı da müstehabdır. Nikâhtan evvel okunacak hutbe Ebu Dâvud’un Abdullah bin Mes’ud’dan rivâyetine göre şöyledir:
Elhamdü lillahillezî nahmeduhu ve neste’înuhu ve nestağfiruhu ve neûzü billahi min şürûri enfüsinâ ve min seyyiâti a’malinâ. Men yehdillahü felâ mudılle leh ve men yudlil felâ hâdiye leh. Neşhedü en lâ ilâhe illallahü vahdehu lâ şerîke leh ve neşhedü enne seyyidenâ ve senedenâ ve mevlânâ Muhammeden abduhu ve resuluh. Yâ eyyühennâsü ittekû rabbekümüllezî halakaküm min mefsin vâhidetin ve halaka ezvcehâ ve besse minhümâ ricâlen kesîren ve nisâen. Vettukallahe tüsâilûne bihi ve’l-erhâm. İnnallahe kâne aleyküm rakîbâ. Eûzü billahi mineşşeytânirracîm. Ve enkihu’l-eyâmâ minküm vessâlihîne min ibâdiküm ve imâiküm, in yekûnu fukarâe yuğnihimullahü min fadlih vallahü vâsiün alîm. Sadakallahül’azîm. Ve kâle Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem, en-nikâhü sünnetî femen ragibe an sünnetî feleyse minnî. Sadaka Resûlullah. Emmâ ba’d...
Şu hutbe de okunabilir: Elhamdü lillahillezî zevvecel ervâha bil eşbâh ve ehallennikâha ve harremessifâh. Vessalâtü vesselâmü alâ resûlinâ Muhammedinillezî beyyene-l-harâme ve-l-mubâh ve alâ Âlihi ve Eshâbi-hillezîne hüm ehlüssalâhi velfelâh. Eûzü billahi mineşşeytânirracîm. Ve enkihu’l-eyâmâ minküm vessâlihîne min ibâdiküm ve imâiküm, in yekûnu fukarâe yuğnihimullahü min fadlih vallahü vâsiün alîm. Sadakallahül’azîm. Ve kâle Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem, en-nikâhü sünnetî femen ragibe an sünnetî feleyse minnî. Sadaka Resûlullah. Emmâ ba’d...
Nikâhı kıyacak kimse, hutbeden sonra kızın kendisine veya velî veya vekiline dönerek şöyle der: Bismillâhi ve alâ sünnet-i resûlillah. Allahü teâlânın emr-i şerîfi ile ve Peygamberimiz hazret-i Muhammeden-il Mustafâ efendimizin sünnet-i seniyyesi ile ve amelde mezhebimizin imâmı, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin ictihâdı ile ve hâzır olan müslümanların şahâdetleri ile, ...... lira mehr-i müeccel ve aranızda ma’lûm olan mehr-i mu’accel ile, tâlibin olan felan oğlu felancaya zevceliğe vardın mı? [veli veya vekil ise, velîsi veya vekîli olduğun felan kızı felancayı tâlibi olan felan oğlu felancaya velâyetin veya vekâletin hasebi ile zevceliğe verdin mi?]” diye sorulur. Sonra erkeğe veya zevcin velî yahud vekîline dönüp, yine “Bismillâhi ve alâ…” dan itibaren okur. Sonra “Sen dahî felan kızı felancayı ...... lira mehr-i müeccel ve aranızda ma’lûm olan mehr-i mu’accel ile zevceliğe aldın mı? [velî veya vekîl ise, velîsi veya vekîli olduğun felan oğlu fellancaya velâyetin veya vekâletin hasebi ile aldın mı?] der. Her ikisine üçer kere sorar ve cevap alır. Her birinde “Ben dahî akd-i nikâh eyledim. Allahü teâlâ meymûn ve müteyemmen eylesin!” der. Sonra hepsi ellerini kaldırıp nikâhı kıyan veya içlerinden birisi şu duayı okur:
Allahümmec’al hâzel akde meymûnen mubâreken vec’al beyne-hümâ ülfeten ve mehabbeten ve karârâ ve lâ tec’al beyne-hümâ nefreten ve fitneten ve firârâ. Allahümme ellif beynehümâ kemâ ellefte beyne Âdem aleyhisselâm ve Havvâ. Ve kemâ ellefte beyne Muhammedin sallallahü aleyhi ve sellem ve Hadîcete’l-Kübrâ ve Âişete ümmeyi’l mü’minîne radıyallahü anhümâ. Ve beyne Alîyyin ve Fâtımate’z-Zehrâ radıyallahü anhümâ. Allahümme a’ti le-hümâ evlâden sâlihan ve ömren tavîlen ve rızkan vâsi’an. Rabbenâ heb lenâ min ezvâcinâ ve zürriyyâtinâ kurrete a’yünin vec’alnâ lil müttekîne imâmâ. Rabbenâ âtinâ fiddünyâ haseneten ve fil âhıreti haseneten ve kına azabennâr. Sübhâne rabbike... [Ey Allah’ım! Bu akdi uğurlu ve mübarek eyle! Aralarında ülfet (uyum), muhabbet ve karar ihsan eyle; nefret, fitne ve firar eyleme! İkisinin arasını âdem aleyhisselâm ile Havva vâlidemizin; Muhammed aleyhisselâm ile müminlerin anneleri Hadice ve Ayşe radıyallahü anhümâ ve Hazret-i Ali ile Fâtıma radıyallahü anhümâ arasındaki gibi ülfet ile birleştir. Onlara sâlih çocuklar, uzun ömür ve geniş rızık ver! Ey Rabbîmiz! Bize gözümüzün ışığı olacak eşler ve zürriyetler ihsan eyle! Bizi müttekîlere önder yap! Ey abbimiz! Bize dünyada ve ahrette iyilik ver. Bizi cehennem azabından koru!] Nikâh duasının Arapçasını bilmeyen Türkçe de dua edebilir.
İki nikâh bir arada kıyılmışsa ve her ikisi için müşterek dua edilecekse şöyle denir:
Allahümmec’al hâzeyne’l akdeyni meymûnen mubâreken vec’al beyne-hümâ ülfeten ve mehabbeten ve karârâ ve lâ tec’al beyne-hümâ nefreten ve fitneten ve firârâ. Allahümme ellif beynehümâ kemâ ellefte beyne Âdem aleyhisseslâm ve Havvâ. Ve kemâ ellefte beyne Muhammedin sallallahü aleyhi ve sellem ve Hadîcete’l-kübrâ ve Âişete ümmeyi’l mü’minîne radıyallahü anhümâ. Ve beyne Alîyyin ve Fâtımate’z-Zehrâ radıyallahü anhümâ. Allahümme a’ti le-hümâ evlâden sâlihan ve ömren tavîlen ve rızkan vâsi’an. Rabbenâ heb lenâ min ezvâcinâ ve zürriyyâtinâ kurrete a’yünin vec’alnâ lil müttekîne imâmâ. Rabbenâ âtinâ fiddünyâ haseneten ve fil âhıreti haseneten ve kına azabennâr. Sübhâne rabbike... [meymûnen yerine meymenuteyn de caizdir. beynehümâ yerine ellif beyne küllin minhümâ yahud ellif beyne küllin minettarafeyn de denilebilir.]
Üç ve daha çok nikâh için müşterek dua edilecekse şöyle denir:
Allahümmec’al hâzihil ukûde meymûnen mubâreken vec’al beyne-hümâ ülfeten ve mehabbeten ve karârâ ve lâ tec’al beyne-hümâ nefreten ve fitneten ve firârâ. Allahümme ellif beynehümâ kemâ ellefte beyne Âdem aleyhisselâm ve Havvâ. Ve kemâ ellefte beyne Muhammedin sallallahü aleyhi ve sellem ve Hadîcete’l-Kübrâ ve Âişete ümmeyi’l mü’minîne radıyallahü anhümâ. Ve beyne Alîyyin ve Fâtımate’z-Zehrâ radıyallahü anhümâ. Allahümme a’ti le-hümâ evlâden sâlihan ve ömren tavîlen ve rızkan vâsi’an. Rabbenâ heb lenâ min ezvâcinâ ve zürriyyâtinâ kurrete a’yünin vec’alnâ lil müttekîne imâmâ. Rabbenâ âtinâ fiddünyâ haseneten ve fil âhıreti haseneten ve kına azabennâr. Sübhâne rabbike...

Ne akid, ne zifaftır. Kişinin zevcesiyle beraber yaşadığı yerdir. Bir başka deyişle ikametgâhıdır. Fıkıh kitaplarında evlendiği yerdir ibaresindeki “evlenmek” kelimesi için “tezevvüc” veya “teehhül” deniyor. Nikâh veya zifaf kullanılmıyor. Bu iki kelime “evli bulunmak”, “zevcesi olmak” ma’nâsına gelir. Nikâh mektup, vekil veya haberci ile kıyılabilir. Bu takdirde taraflardan biri bir şehirde, diğeri başka şehirde olabilir. Ayrıca her evlilik zifafla neticelenmeyebilir. Eşlerden biri veya ikisi küçüktür; yahud çok yaşlıdır; veya başka sebeplerle eşler zifafa girmeyebilir. Bu takdirde evlilik yok mu sayılacaktır? Burası erkeğin vatan-ı aslîsi olmayacak mıdır? Veya eşler balayında zifafa girip, sonra evlerine gelseler, vatan-ı aslî birkaç gün kaldıkları, belki bir daha hiç gitmeyecekleri bir şehir mi olacaktır?
Mevkufat’ta diyor ki: “Malum olsun ki vatan üçdür: Evvelkisi vatan-ı aslîdir. İkincisi vatan-ı ikamettir. Üçüncüsü vatan-ı seferdir. Vatan-ı aslî insanın doğduğu yahud onda teehhül eylediği mekândır. Ve vatan-ı ikamet, onda en az on beş gün ikamete niyet eylediği mekândır. Şu şartla ki orası onun mevlidi (doğduğu yer) ve onda onun zevcesi olmaya. Vatan- süknâ, onda on beş günden az ikamet eylediği mekândır. Şu şartla ki orası onun mevlidi (doğduğu yer) ve onda onun zevcesi olmaya.” Demek ki bir yerde zevcesi olmak, vatan-ı aslî için kâfidir. Dürer’de de diyor ki: Vatan-ı aslî meskendir. Mesken, sâkin olunan, oturulan yerdir. İbni Abidin’de de diyor ki: İki yerde zevcesi olan, o şehirlerin herbirine gidince, o yer, vatan-ı aslî olur. Zevcesini bir yerde yerleştirip, sonra kendisi başka yere yerleşse, ikisi de vatan-ı aslîsi olur. Görülüyor ki, bir şehirde zevcesi olmak veya bir şehre zevcesini yerleştirmek vatan-ı aslî için yetiyor. Zifaf veya nikâh kıyıldığı yerden bahis yoktur. Memurun ailesi ile birlikte yerleştiği yer vatan-ı aslîsi olur. Bekâr olan memurun niyeti ile vatan-ı asli değişmez.
Zifaf, mehr-i muacceli verilmemiş bir kadının kocasıyla sefere çıktığı zaman, seferîlik hususunda kocasına tâbi olup olmaması meselesinde mühimdir. Nitekim Fetâvâ-i Hindiyye’de diyor ki: Yolculukta, kocası ile beraber olan bir kadın, niyeti ile mukim olmaz. Kendisine, mehr-i muaccele ödenmiş ise kocasına tabi olur. Mehr-i muacceli verilmemiş kadın, zifafa girmiş ise kocasına tâbidir.

Kadın tevbe etmezse, nikâh devam eder veya kocasının cariyesi sayılır; ama tevbe edene kadar vaty caiz olmaz diyen âlimler de vardır.