Cevab: Bütün âlimlerin ittifakla küfre düşüreceğini söyledikleri söz veya işi bunun küfre düşüreceğini bilerek ve isteyerek (yanılarak veya zorlanarak değil) işleyen küfre düşer. Kahpe felek demek küfre düşürmez ise de doğru değildir. Dünyada rast gitmeyen işler kasdedilmektedir. Gâvur demek de böyledir. Gâvur gibi kötü, yaramaz kastediliyor. Şarkıya, türküye güzel demek, eğer içinde haram söz ve iş varsa buna bilerek güzel demek başkadır. Ama nağmesi musiki kaidelerine uygun, nefse hoş geliyor vs manasına ise küfr olmaz.

Cevab: Gayrımüslimlerin dinleriyle alâkalı olan haç, zünnar, papaz külâhı gibi âdetlerine küfr alâmeti denir. Küfr alâmetlerini, küfre düşürdüğünü bilerek ve isteyerek, yani hataya düşmeden ve zorlanmadan, gayrımüslimlerin dinini sevdiği veya onlara meylettiği yahud İslâmiyeti tahkir, aşağılamak maksadıyla kullanmak küfrdür (İbni Hacer). Bazı âlimlere göre böyle olmasa da küfrdür (Ebusuud, Ataullah). Bu alâmetleri, dünya menfaati için kullanmanın küfr olmadığını söyleyenler de (Hindiyye) günahtır diyorlar.

Cevab: Bu ifade bir hadîs-i şerifte geçmektedir. Kıyamete yakın, fitneler o kadar çok olacak ki, insan evinde bile bundan korunamayacak ve küfre düşme tehlikesi içinde kalacaktır. Şimdi meselâ gece âlemleri veya televizyon gibi eğlence vâsıtaları sayesinde bu -Allah saklasın- çok kolaydır.

Cevab: İmanının devam edeceğinden şüphe etmek, imanından şüphe etmekten farksızdır. “Ben şimdi mü’minim diyorum, ama şüphelerim var. Bir müddet sonra bu imanı bırakabilirim” demektir. Ama imansız gitmekten korktuğu için böyle söyler ve düşünürse câizdir.

Cevab: İnanılacak şeylerde şüphe varsa, zaten iman yoktur. Cinnin varlığında şüphe varsa, zaten iman etmiş değildir. İmanda şüphe, imanlı olduğunda şüphe demektir. Acaba ben mümin miyim? diye düşünüp buna karar verememektir. Cinin varlığı âyet-i kerime ve hadîs-i şeriflerle sabittir. Cin ismiyle bir sûre bile vardır. Bunların varlığında en ufak bir şüphe imanı götürür.

Cevab: Bilmeyerek küfr demek, bir şeyin küfr olduğunu bilmeden söylemek veya yapmaktır. Yahud bilip de farkında olmadan söyleyip yapmaktır. Bu imanda şüphe değildir. Ortada bir şüphe yoktur. Ama insanın bilmeden küfre düşmesi veya küfre düşüp bunun fakında olmaması mümkündür. Burada imanından şüphe etmemektedir. İkisi farklı şeylerdir. Namaz kılan bir müslümanın küfr-i inadî ile kâfir olması düşünülemez. Dolayısıyla imanında şüphesi de olamaz. Ancak küfr-i hükmîye düşebilir. İslâmiyetin imansızlık alâmeti dediği sözleri söyleyen ve işleri yapan, kalbinde tasdik olsa ve inandığını söylese de, imanını kaybeder, kâfir olur. İslâmiyetin tazimini emrettiği şeyi tahkir etmek, kötülemek de böyledir. Böyle birisi bu söz veya işinden tövbe edip tecdîd-i iman yaparsa, imanı geri gelir.

Küfre sebeb olan bir işi veya sözü, bilmeyerek, hata ile veya teville söyleyince veya yapınca da küfr olur diyen âlimler vardır. Bu sebeple her Müslümana, bilerek veya bilmeyerek söylediği küfr lafızları ve işleri için zaman zaman tecdid-i iman ve nikâh yapması ve sabah-akşam (Allahümme innî e’ûzü bike min en üşrike bike şey’en ve ene a’lemü ve estağfirüke li-mâ lâ a’lemü inneke ente allâmülguyûb) duasını okuması hadîs-i şerifte tavsiye edilmiştir.

Bahsettiğiniz hususta ise şüphe yok, küfre düştüğünü bilip bilmemek vardır. Bir Müslüman hiç tecdid-i iman okumasa, bir şey gerekmez. İman ya vardır ya yoktur. İmanda şüphe, olacak bir mesele değildir. Bunu mesele yapıp düşünmeye gerek yoktur. Çünki bunu düşünmek, ayrı bir vesvesedir. İlacı da imanımda şüphe varsa var, bir şey olmaz deyip mümin olmanın icaplarını yerine getirmeye devam etmektir.

Cevab: Kur’an-ı kerime mânâ vermek değil, aklına göre hüküm çıkarmak haram veya küfrdür. Yoksa Arapça bilen birinin Kur’an-ı kerim okunurken mânâsını düşünmesi çok sevaptır. Fıkıh kitaplarında Kur’an-ı kerim okumanın en sevaplısı mânâsını anlayarak okumaktır, diyor. Mânâ vermek başkadır, hüküm çıkarmak başkadır. Hüküm çıkartmak müctehid âlimin işidir. Eskiler "Hiç değilse namazda okuduğunuz surelerin manasını anlayacak kadar Arapça öğrenin" tavsiyesinde bulunurdu.

Cevab: Ben her dine eşit mesafedeyim sözünün mânâsı, niyete göre değişir. Her din mensubuna tolerans gösteririm mânâsı da çıkar; her din insanı ebedî saadete götürebilir mânâsı da çıkar. Osmanlılar birinci manada bu tabiri kullanmıştır. Sultan II. Mahmud’un bu mealde sözü meşhurdur.

Cevab: Hadis-i şerifte geçiyor ki, "Her vâki olanda bir hayır vardır. Allahın ihtiyar ettiği her şeyde bir hayır vardır". Bu mealde âyet-i kerimeler de vardır. Günah ve küfr dışında, insanın sebeplere yapıştıktan sonra elde ettiği her şey onun için hayırlıdır.

Cevab: Şeriatin ne olduğunu doğru olarak biliyor ve buna rağmen inanmıyorsa küfre düşer. Şeriat olarak, İran ve Suudi Arabistan’daki yanlış tatbikatı anlıyorsa mazurdur.

Cevab: Âyet-i kerimede, ezanda, sünnetle bildirilen dualarda, Allah isminin yerine, 99 isimden birini bile kullanmak kabahat iken, tanrı nasıl kullanılabilir, demektir. Yani ezan okurken, Allahü ekber yerine tanrı uludur denemeyeceği gibi, Rahîmü ekber de denemez. Bunları, bildirildiği yerlerde veya söylenen yer dışında her yerde kullanmak câizdir. Tanrı ismini de ilah mânâsına kullanmak câizdir. İbâdet kasdetmeksizin, Tanrı böyle istedi, Tanrı misafiri, Tanrım beni affet gibi ifadeler kullanılabilir. Nitekim Mızraklı İlmihalde “Tanrı teâlâ” diye çok geçer. “Tanrım” sözü, “İlahî” kelimesinin Türkçesidir. Yine de, memleketimizde bu hususta bir suikast (kötü niyet) olduğu için, Müslümanların buna bile içi sinmemektedir.

Cevab: Tarihte geçmiş bilinen bütün hâdiselerin hangi tarihlerde cereyan ettiği yıldıznâmelerde yazılıdır. (Bir nevi istatistik gibi) Zaferler ve iyi hâdiselerin, müştereken umumiyetle hangi burçta olduğu tesbit edilir. Buna eşrat-ı saat (eşref saat) denir. İşe o zaman girişilir. Bunun gayb ile alâkası yoktur. Tecrübeleri nazara almak gibi düşünülebilir. Falda ise böyle bir esas yoktur. Tamamen tahmine ve gaybı bilmeye dayalıdır. Bu bakımdan fal dinen mahzurludur, ama Osmanlı müneccimlerinin hazırladığı zâyiçe veya yıldıznâmeler böyle değildir. Bütün hâdiselerde de yıldıznâmeye itibar edildiği söylenemez. Neticede bu da zan bildirir.

Cevab: Tevessülü kabul etmeyen kimse, küfre düşmez. Ancak selefin ittifak ettiği bir şeyi kabul etmediği için bid’at sahibi olur.

İbni Âbidin hazretleri buyuruyor ki: Tevessül duanın edeplerindendir. Peygamber efendimiz: «Ey Allahım senden isteyip de verdiğin kullarının hakkıyla (hürmetine) senden istiyorum.» derdi. Peygamber ile Peygamberin Rabbine tevessül etmek güzeldir. Seleften ve haleften İbni Teymiyye hâriç hiç kimse bunu mekruh görmemiştir, inkâr etmemiştir. İbni Teymiyye ise, kendisinden önce hiç bir âlimin söylemediğini söylemiştir.

Nablüsî, Hadîka’da der ki (2. cilt, 126. Sahife): Resulullah ile ve Eshab-ı kirâm ile ve Tâbi’în ile, bunlar öldükten sonra da, Allahü teâlâya tevessül etmek, yani bunların hürmeti için dilekte bulunmak câizdir ve meşrudur. Tevessül etmek, şefaatini istemek demektir. Ehl-i sünnet âlimleri, bunun câiz olduğunu bildirdi. Mu’tezile fırkası ise inanmadı. Tevessül edenin duasının kabul olması, tevessül olunanın kerameti olur. Yani öldükten sonra keramet göstermesi olur. Bid’at sahibi olanlar buna inanmadı. İmam Münâvî, Câmi’ü’s-Sagîr şerhinde, bu cahillere cevap vermektedir. İmam Sübkî buyuruyor ki, “Resulullah ile tevessül etmek, yani istigâse etmek, ondan şefaat istemektir. Bu ise güzel bir şeydir. Önceki ve sonraki İslâm âlimlerinden hiçbiri buna karşı bir şey dememiştir. Yalnız İbni Teymiyye bunu inkâr etti. Böylece doğru yoldan ayrıldı. Kendinden önce gelen âlimlerden hiçbirinin söylemediği bir bid’at çıkardı. Bu bid’ati ile müslümanların diline düştü.

İbni Hacer, Cevherü’l-Munzam kitabında buyurur ki: İbni Teymiyye’nin hurâfelerinden biri, Resulullah aleyhisselâm ile istigâse, tevessül olunmasını inkârıdır. Ondan önce hiçbir İslâm âlimi böyle söylemedi. Ehl-i sünnet âlimleri bildiriyorlar ki, Resulullah aleyhisselâm ile her zaman tevessül etmek çok iyidir. Yaratılmadan önce ve yaratıldıktan sonra, dünyada da, âhirette de Onunla tevessül olunur. Yaratılmadan önce Onunla tevessül olunacağını gösteren şeylerden biri, Peygamberlerin ve ümmetlerindeki velîlerin Onunla tevessül etmiş olduklarıdır. İbni Teymiyye’nin iftira olan sözü ise hiçbir asla ve esasa dayanmamaktadır. Hâkim Nişâpûrî’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Âdem aleyhisselâm hata edince, yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâm hakkı için beni afv ve mağfiret et dedi. Allahü teâlâ da, Muhammed aleyhisselâmı daha yaratmış değilim. Sen Onu nasıl tanıdın buyurdu. O da, ya Rabbî! Beni yaratıp ruh verdiğin zaman başımı kaldırdım. Arşın kenarlarında, lâ ilâhe illallah, Muhammedün resûlullah yazılmış gördüm. Kullarının içinde en çok sevdiğinin ismini, kendi isminin yanına koymuş olduğundan anladım dedi. Allahü teâlâ da, ya Âdem! Doğru söyledin. Kullarım arasında en çok sevdiğim Odur. Onun hakkı için benden afv dileyince, seni hemen afv ettim. Muhammed aleyhisselâm olmasaydı seni yaratmazdım buyurdu). Muhammed aleyhisselâmın hakkı demek, Allahü teâlânın Onu çok sevmesi, Ona çok kıymet vermesi demektir. Yahud, Onun başka kullar üzerinde olan hakkı demektir. Yahud da, Allahü teâlânın Ona ihsan ederek, Onun için kendi üzerinde tanıdığı hak demektir. Bunun gibi, bir hadîs-i şerîfte, (Kulların Allahü teâlâ üzerindeki hakkı nedir?) buyurulmuştur. Burada hak demek, lâzım, vâcib olan şey demek değildir. Çünki, Allahü teâlânın hiçbirşeyi yapması lâzım, vâcib değildir. Dilerse yapar. Dilemezse, yapmaz. Allahü teâlâdan Resûlullah hakkı için bir dilekte bulunmak, Resûlullah için istemek değildir ki, buna şirk denilsin. Allahü teâlâ Resûlünü çok sevdiğini, Ona yüksek mertebe verdiğini bildiriyor. İşte bu sevginin, bu yüksek derecenin hakkı, yani hürmeti, kıymeti için, Allahü teâlâdan istenilmektedir. Allahü teâlânın, Resûlüne olan ikramlarından, ihsanlarından biri de şudur ki, Onun hakkı için, Onun yüksek derecesi için yapılan düâları kabûl buyurur. Buna inanmayanın bu nimetten mahrum kalması, kendisi için en büyük zarardır. Resûlullah aleyhisselâm ile, hayatta olduğu zaman da tevessül edilmiştir. Nesâî ve Tirmüzî bildiriyorlar ki, Resûlullahın yanına bir âmâ geldi. Gözlerinin açılması için dua etmesini diledi. Resûlullah aleyhisselâm (İyi bir abdest al! Sonra bu duayı oku!) buyurdu. Duanın tercemesi şudur: (Yâ Rabbî! İnsanlara rahmet olarak gönderdiğin sevgili Peygamberin ile sana teveccüh ediyorum. Senden istiyorum! Yâ Muhammed aleyhisselâm! Dileğimin hâsıl olması için Rabbime senin ile teveccüh ediyorum. Allahım! Onu bana şefaatçı eyle!) Bunu İmam Beyhekî de haber veriyor. Ayrıca (Kalktı. Görerek gitti) de diyor. Bu duayı okumağı ona Resulullah öğretti. Kendisi dua buyurmadı. Onun teveccüh eylemesini, yalvarmasını, Resulullah aleyhisselâm ile istigâse etmesini, dilediğinin böyle hâsıl olmasını arzu buyurdu. Resulullah hayatta iken de, vefatından sonra da kendisi ile istigâse olunurdu. Selef-i sâlihîn, Resulullahın vefatından sonra bu duayı çok okumuş, bununla muradlarına kavuşmuşlardır. Taberânînin haber verdiği bir hadîs-i şerîfde, Resulullah aleyhisselâm dua ederken, (Peygamberinin ve Ondan önce gelen Peygamberlerin hakkı için) buyururdu. Resulullah ile veya başka peygamberler veya velîler ile teveccüh etmek, tevessül etmek, istigâse etmek ve teşeffu’ etmek, hep aynı şey demektir. Hazreti Ömer radıyallahü anh, Hazreti Abbas’ı vesile ederek yağmur duası yaptı.Eshâb-ı kirâmdan hiçbiri buna karşı birşey demedi. Buhârînin haber verdiği hadîs-i şerîfte, (Kıyâmet günü, önce Âdem ile, sonra Mûsâ ile ve sonra Muhammed aleyhimüsselâm ile istigâse ederler) buyuruldu. Ömer “radıyallahü anh” zamanında kaht [kıtlık] oldu. Eshâb-ı kirâmdan birisi, Resûlullahın kabri yanına gelip, yâ Resûlallah! Ümmetine yağmur yağması için dua eyle! Ümmetin helâk olmak üzeredir, dedi. Resulullah aleyhisselâm buna rüyada görünüp yağmur yağacağını haber verdi. Öyle de oldu. Rüyayı gören, Eshâbdan Bilâl bin Hâris Müzenî idi.

Cevab: Beytin manası, evliyaya düşman olup zarar vermek isteyenler, Allahü tealanın şer murad ettikleridir, demektir. Kimsenin imanla ölüp ölmeyeceği bilinmez. İmansız gitmekten korkmak, imanla gitmenin alâmetidir. Bu gibi hareketlerle imansız gidilmez. Vesvesedir.

Cevab: İkisi de aynı manaya gelir. Aslı Aramicedir. Amen kelimesi de Arapçada ve Kur’an-ı kerimde geçer. Küfre sebep olmadığı gibi, namazı da bozmaz. Amin yerine ısrarla veya şaka ile amen demek, yine de gayrımüslimlere benzemek bakımından doğru değildir.

Cevab: Allahü teâlâ va’dinden (af ve ihsan vaadinden) dönmez; ama vaîdinden (azap tehdidinden) dönebilir. Cehennemin ebedîliği ve devamlılığı hususunda sekiz görüş vardır:
1-Oraya giren oradan bir daha ebediyyen çıkmayacaktır. Bu Hâricîlerle Mutezile’nin görüşüdür.
2-Oraya girenler, orada azab görecekler, sonra tabiatları değişecek ve kendilerinin nârî (ateş gibi) bir tabiatları kalacaktır. Tabiatları ile cehennemin tabiatı arasındaki muvafakat (uygunluk) dolayısıyla cehennemden lezzet dahi alacaklardır. Bu ise İbnü’l-Arabî et-Taî’nin görüşüdür.
3-Cehennem ehli orada belli bir süre azab görecekler, sonra oradan çıkacaklar. Onların arkasından başka bir kavim oraya girecektir. Bu ise Yahudîlerin Hazret-i Peygamber aleyhisselâmdan naklettikleri bir görüştür. O da bu kanaati yalanlamıştır: “Onlar bir de: ‘Sayılı günler dışında bize ateş asla dokunmaz’ dediler. De ki: ‘Buna dair Allah’tan bir ahid mi aldınız? Allah asla ahdinden dönmez, yoksa Allah’a karşı bilmediğiniz bir şeyi mi söylüyorsunuz? Hayır, kim kötülük işler ve günahı kendisini çepeçevre kuşatırsa onlar cehennemliklerdir, orada ebedi kalıcıdırlar.” (Bakara, 80-81)
4-Cehennemlikler oradan çıkacaklar ve o da içinde hiçbir şey olmaksızın, olduğu halde kalacaktır.
5- Hâdis (sonradan yaratılmış) olduğundan, kendi kendisine yok olacaktır. Sonradan hâdis olduğu sâbit olan bir şeyin bâki kalması imkânsızdır. Bu ise Cehmiyye’nin görüşüdür. Bu hususta cennet ile cehennem arasında da ona göre bir fark yoktur.
6-Cehennem ehlinin hareketleri son bulacak ve onlar hiçbir acı duymayan, cansız varlıklara dönüşeceklerdir. Bu da Ebu’l-Huzeyl el-Allâf’ın görüşüdür.
7-Allahü teâlâ, sünnette vârid olduğu üzere, oradan dilediği kimseleri çıkartır, sonra da dilediği kadar bir müddet varlığını devam ettirir. Sonra da yok eder, çünkü O, cehennem için son bulacağı bir müddet takdir etmiştir.
8-Allahü teâlâ oradan sünnette vârid olduğu üzere dilediği kimseleri çıkartır. Orada kâfirler ise, Tahâvî’nin dediği şekilde, sonu gelmeyecek ve ebedi olmak üzere kalacaklardır.
Bu son iki görüş dışındaki görüşler bâtıldır.
Ehl-i sünnet’in benimsediği bu iki görüşün delilleri şöyledir: Birinci görüşü benimseyenlerin delillerinin bazıları şunlardır: Allahü teâlâ mealen şöyle buyurmaktadır: “Allah’ın dilediği müstesnâ olmak üzere içinde ebedi kalıcılar olarak ateş sizin barınağınızdır. Şüphesiz Rabbin hikmeti sonsuz olandır, herşeyi bilendir.” (En’âm, 128); “Bedbaht olanlar ateştedirler. Onlar orada yüksek hırıltılarla ve inleyerek solurlar. Onlar gökler ve yer ayakta durdukça, orada ebediyyen kalıcıdırlar, Rabbinin dilediği kadarı müstesnâ. Şüphesiz Rabbin dilediğini yapandır.” (Hud, 106-107) Bu emirlerde sözü edilen iki istisnâdan sonra cennetlikler için sözü edilen istisna yapılmamıştır. O da Allahü teâlânın: “Bu arkası kesilmeyen bir bağıştır.” (Hud, 108) emridir. Allahü teâlânın “Sonsuz devirler boyunca, içinde kalacaklar.” (Nebe, 23) emri de bu görüşlerine delil gösterilmiştir. İşte bu görüş, yani cehennemin sonunun geleceği, cennetin ebedi olacağı görüşü Hazret-i Ömer, İbni Mes’ud, Ebu Hureyre, Ebu Said ve başkalarından da nakledilmiştir.
Abd bin Humeyd meşhur tefsirinde senedini kaydederek Ömer radıyallahu anhın şöyle dediğini zikretmektedir: “Eğer cehennemliklerin, cehennemde kalacakları müddet alic denilen yerin kum taneleri kadar dahi olsa mutlaka o vakit gelip, bitecek ve onlar oradan çıkacaklardır.” Abd bin Humeyd bunu Allahü teâlânın: “Sonsuz devirler boyunca içinde kalacaklar” (Nebe, 23) âyet-i kerimesini tefsir ederken zikretmektedir.
Yine bu görüşün sahipleri derler ki: Cehennem ateşi O’nun gazabının bir gereğidir, cennet de rahmetinin bir gereğidir. Peygamber aleyhisselâm da şöyle buyurmuştur: "Allahü teâlâ mahlûkatı yaratmayı takdir buyurunca Arş’ın üzerinde nezdinde bulunan bir kitaba şunu yazdı: Benim rahmetim gazabımı geçmiştir." Bu hadisi Buharî, Sahih’inde Ebu Hureyre’den gelen bir senetle rivayet etmiştir.
Yine derler ki: Allahü teâlâ azab hakkında onun: “Büyük bir günün azabı” (En’âm, 15), “Can yakıcı” (Hud, 26) ve “Akîm (merhamet olunmayacak)” (Hacc, 55) diye vasıflandırmaktadır. Tek bir yerde ise ihsan edeceği nimetlerin bir günün nimetleri olduğunu bildirmemiştir. Yine Allahü teâlâ şöyle buyurmaktadır: “Ben kimi dilersem, onu azabıma uğratırım. Rahmetim ise herşeyi kuşatmıştır.” (A’raf, 156) Yine Allahü teâlâ bizlere meleklerin şu sözlerini nakletmektedir: “Rabbimiz, rahmetin ve ilmin herşeyi kuşatmıştır.” (Mü’min, 7)
O halde (derler) O’nun rahmetinin bu azab görenleri de kuşatması kaçınılmaz bir şeydir. Eğer sonu gelmeyecek bir vakte kadar azabda kalacak olurlarsa, rahmeti onları kuşatmış olmaz. Sahih hadiste de kıyamet günü ellibin yıl ile takdir edilmiştir (Müslim, Ebû Dâvûd, Nesaî). Orada azab göreceklerin azabda kalacakları süre ise günahlarına göre olacaktır. Ahkemu’l-hâkimîn ve erhamu’r-rahimîn olan Allahü teâlâ’nın ebedî, sonu gelmeyecek, bitip tükenmeyecek bir şekilde azablandıracağı bir takım mahlûkları yaratmak, hikmet ve rahmetine sığmaz. Kendilerine ebedî olarak nimetler ihsan edeceği ve sonu gelmez lütuflarda bulunacağı mahlûklar yaratması ise hikmetin bir icabıdır. İhsan bizâtihi istenen bir şeydir. İntikam ise ârizî bir sebeb dolayısıyla istenir.
Yine bu görüş sahipleri derler ki: Cehennemde ebedî olarak kalıp oradan çıkılmayacağına, cehennem azabının kalıcı olduğuna ve bütünüyle büyük bir ziyan olduğuna dair vârid olmuş bütün haberler haktır ve hak oldukları kabul edilir. Bu hususta hiçbir münakaşa olmaz. Bu da cehennem bâki kaldığı müddetçe o azab yurdunda ebedî kalmayı gerektirir. Ancak oradan cehennemin kalıcılığı mevzubahis iken tevhid ehli çıkartılacaktır. Dolayısıyla hapsin, hapis olarak kalmaya devam ettiği sürece hapisten çıkan kimse ile hapis yıkılıp harab olduğu için hapsi sona eren kimse arasında elbetteki bir fark olacaktır.
Cehennemin ebedî kalıcılığını ve yok olmayacağını kabul edenlerin delillerinin bazıları şunlardır: Allahü teâlâ şöyle buyurmaktadır: “Onlar için sürekli bir azab vardır.” (Mâide, 37); “Onlara (azabları) hafifletilmez. Onlar o azab içinde ümitsiz kalacaklardır.” (Zuhruf, 75); “İşte tadın; artık azabdan başka bir şeyinizi arttırmayacağız.” (Nebe, 30); “Onlar orada ebediyyen kalacaklardır.” (Cin, 23); “Onlar oradan çıkarılacak da değillerdir.” (Hicr, 48); “Ve onlar ateşten çıkacak da değillerdir.” (Bakara, 167); “Onlar deve iğne deliğinden geçmedikçe cennete giremezler.” (Araf, 40); “Onlar hakkında hüküm verilmez ki ölsünler, onların üzerinden (cehennem) azabından bir şey hafifletilmez.” (Fatır, 36); “Çünki gerçekten O’nun azabı kalıcı ve yakayı bırakmayandır.” (Furkan, 65), Yani azabı dâimî ve terketmeyendir.
Sünnet’ten pek yaygın şekilde gelmiş rivayetler de cehennemden la ilahe illallah diyenlerin çıkartılacaklarını göstermektedir. Şefaat hadîsleri de günahkâr muvahhidlerin cehennem ateşinden çıkartılacakları hususunda açık ifadeler taşımaktadır. Bu ise onlara has bir hükümdür; şâyet kâfirler de oradan çıkacak olurlarsa, onlar da onların vaziyetinde olacaklar; cehennem ateşinden çıkış iman ehline mahsus olmayacaktır. Cennet ve cehennemin kalıcılığı ise bizâtihi o ikisinin sahip olduğu bir kalıcılık hususiyeti ile değil, Allahü teâlâ’nın onları kalıcılar kılmasıyla olur. (Akîdetü’t-Tahâvî)
Reşahât’ta Abdülgafur Lârî'nin hayatında büyüklerden bazısının da aynı İbni Teymiyye gibi kâfirlere cehennem azabının daimi olmadığına inandıkları geçiyor. Muhyidin-i Arabî hazretleri de Füsûs’da böyle diyor. İbni Teymiyye’nin bu itikadı bilinen bir şey olduğu halde, İslâm âlimleri ona kâfir demediklerine göre, meselenin az da olsa te’vile açık bulunouğu anlaşılıyor.
Herkese Lazım Olan İman kitabında da şöyle diyor: “Allahü teâlânın indirdiği kitâbların hepsi hakdır, doğrudur. Yalan, yanlış olamaz. Cezâ, azâb yapacağım deyip de afv etmesi câiz denildi ise de, bizim bilemediğimiz şartlara veyâ Onun irâdesine, isteğine bağlıdır. Yâhud, kulun hak etdiği azâbı afv eder demekdir. Cezâyı, azâbı bildiren kelâm, birşeyi haber vermek değildir ki, afv edince, yalancılık olsun. Allahü teâlânın va’d etdiği ni’metleri vermemesi câiz değil ise de, azâbları afv etmesi câizdir. Akl da, âyet-i kerîmeler de, böyle olduğunu göstermekdedir.” Buradaki ifade de ilk bakışta hem günahlara ve hem de küfre şâmil gibi anlaşılıyor.
Muhyiddin İbnül-Arabî hazretleri de İbni Teymiyye gibi kâfirlerin ebedi cehennemde kalmayacağını söylediği hale, neden İbni Teymiyye gibi tenkit edilmiyor, denirse; kâfirler için Cehennemin ebedî olup olmadığı meselesinde İbnü’l-Arabi, İbni Teymiyye ile aynı düşünmüyor. İbnü’l-Arabî, “Cehennemlikler ebediyen Cehennemde kalırlar; fakat bir müddet azap gördükten sonra bir nevi muafiyet (bağışıklık) kazanarak taşlaşır veya elem duymayacak hâle gelirler” diyor. İbn Teymiyye ise, “Mü’minler Cehennemden çıktıktan sonra, kâfirlerin azabı uzun zaman devam etse de ebedî değildir; bir gün sona erecektir” diyor. Zâhidü’l-Kevserî hazretleri bu meseleyi ele almıştır.
Nitekim Muhyiddin İbnü’l-Arabî şöyle söyler: “Cehennemden asla çıkamayacak olan Cehennemlikler dört kısımdır: Birincisi; Nemrud, Firavun ve benzeri kimselerdir ki, Allah’a karşı rablık dava etmişlerdir. İkincisi; Müşriklerdir; Allah’a şirk koşanlardır. Üçüncüsü; Muattaladır; Allah’ın fiillerini kabul etmeyen; O’nu âtıl bırakan kâfirlerdir. Dördüncüsü ise münâfıklardır. İnsan ve cinlerden oluşan bu dört grup, Cehennemin asıl sâkinleridir; oradan asla çıkmayacaklardır. Cehennemde ebedî kalanlar -Allah’ın haklarında tayin ettiği- cezalarının müddeti bittikten sonra, artık ateşe karşı bir ünsiyet (alışkanlık) kazanacaklardır. Acıyı hissetme hassaları kaybolup; artık elemi, sızıyı, ağrıyı duymaz hâle geleceklerdir. Hatta uykuda olan birinin -rüyada- gördüğü türden hayalî bir lezzeti bile hissedebileceklerdir.” (Muhyiddin İbnü’l-Arabî, el-Fütûhât-ı Mekkiyye, Beyrut, I/199 vd; III, 98, 99; IV, 327-328.)
İbn Teymiyye ise bâtıl görüşünü desteklemek için müstakil bir risale bile kaleme almıştır. Arada dağlar vardır. İbn Teymiyye, sadece bununla değil, tecsim ve teşbihe dair başka görüşleriyle ehl-i sünnetten çıkmıştır. İbnü’l-Arabî ise, Ehl-i sünnet’in bu hususta kabul ettiği iki görüşten, daha az sahih olanını kabul etmiştir.

Cevab: İnsanlığın başından beri insanlar başlarını serpuş örtmüştür. Bugün şapka olarak bilinen serpuşun Hıristiyanlığın teslis itikadını sembolize edercesine üç köşeli olarak çıktığı, sonra bu hale dönüştüğü söylenir. (Bkz. Mahir İz, Yılların İzi) Nitekim Estergon Katedrali’nin kubbesinde -hâşâ- tanrı bu şekilde başında üç köşeli bir hâle olduğu halde resmedilmiştir.

Cevab: Niyete bakar. Kendisi böyle bir kararda değil ise, küfre girmez ise de böyle söylememeli ve böyle söylenen bir şarkıyı dinlememelidir. Tapmak, aramak, bulmak demektir. İbadet için tapınmak kelimesi kullanılır. Tapınmak yerine tapmak kullanılmaktadır. Daha ziyade aşırı sevmek mânâsına da kullanılıyor. Bu mânâ ile kullanana küfre düştü denilemez.

Cevab: İmam Rabbani hazretleri Mektubat'ta diyor ki: “Muhammed aleyhisselâm, Allahü teâlâyı, mi’râcda gördü. Bu görmesi, dünyadaki baş gözü ile görmek gibi değildi. Allahü teâlâyı baş gözü ile bilinmeyen bir şekilde gördü. Fakat bu görmesi, madde âleminin dışında, yani âhiret âleminde oldu”. Allahü teâlâ sonsuz demek, sonu, başı olmayan, son, başlangıç gibi sıfatların mevzubahis olmadığı bir varlıktır, demektir.

Cevab: Bu kimse ya câhildir, ya ahmaktır, ya hâindir. Câhilse, lisan-ı münasiple emr-i maruf yapılır. Ahmaksa ne yapılsa fayda etmez. Hâin ise hiç görüşülmez.

Cevab: Namazda başı örtmek sünnettir. Tembellikle başı açık kılmak mekruhtur. Bütün ilmihallerde yazar. Ecdadımız hep başını örtmüştür. Giyim kuşamda örfe bakılır. Bugün için takke ile örtmek âdettir. Yakışmak değil, dinin emirleri esastır. Sünneti beğenmemek küfrdür, ama böyle söyleyenlere hemen küfr damgası basılamaz. Beğenmedikleri sünnet değil, takkedir.

Cevab: Kâfirlerin de cehennemden çıkacağına itikad edenler vardır, ama bunlar Ehl-i sünnetin dışındadır. Evet, kâfirler cehennemde ebedî kalır diyorlar. Ama buradaki ebedîliği onlar çok uzun zaman olarak anlıyor ve “Bir gün gelir herkes cehennemden çıkarılır, yerde otlar biter” hadis-i şerifine dayandıkları için kâfir olmuyor, ama icma’dan ayrıldıklar için bid’at ehli oluyorlar. Ehl-i sünnetten bir fırka da, bütün kâfirlerin değil, Cenab-ı Hakk’ın irade ettiklerinin çıkacağını söylüyor. Ama müftabih (kabul edilmiş) görüş bu değildir. Kâfirler cehennemde ebedî kalırlar. Ehl-i sünnet, “Yukarıdaki hadis-i şerif Müslümanların âsileri içindir” der. Burada netice vermeye lüzum yoktur. Ehl-i sünnet ulemasının sözüne bakılır. Diğerleri de tekfir edilmez. İyi bilinmeyen hususlarda ileri geri konuşmak, başkalarına hüküm biçmek, müslümanın işi olmamalıdır. Bahsettiğiniz adam, dinin emirlerini hafife alarak söylemişse küfrdür, değilse, değildir. Buradaki malumat Ehl-i sünnetin aslî kaynağı olan Akide-i Tahavî’den alınmıştır.

Cevab: Beş vakit namaz kılan müslüman kolay kolay küfre düşmez. Bilmeden düşme ihtimaline karşı hadis-i şerifte bildirilen şu duayı okumalıdır: Allahümme innî eûzü bike min en üşrike bike şey'en ve ene a'lemu estağfirüke ve etûbü ileyk. Vesvese etmemelidir (İbni Abidin, Mürted bahsi).

Cevab: Ehl-i sünnete göre ameller imandan cüz değildir. Binaenaleyh büyük günah işleyenin, eğer bunun haram olduğuna inanıyorsa, imanı gitmez. Ancak günaha ehemmiyet vermeye vermeye, insanın imanı zayıflar. Yaptığını mübah görmeye başlar ve sonra neuzübillah küfre düşebilir..

Cevab: Meşhur haramları bilmemek, dârülislâmda özür değildir. Şüphe ederse, hemen sorup öğrenmelidir. Dâülharbde bilmemek özürdür.

Cevab: Giyilen elbise ve kullanılan eşyada hürmet makamında görünür haç işareti bulunması mahzurludur.

Cevab: Gayrımüslimlerin dinlerini sevdiği veya onlara meylettiği yahud İslâmiyeti aşağılamak için küfr alâmeti denilen haç, papaz külahı, zünnar gibi şeyleri kullanmak küfre sebep olur. Bu hususta şaka da ciddi gibidir.

Cevab: Yaratmak kelimesi umumiyetle yapmak manasına kullanılıyor. Pek "Allah yaratmaz, ancak kul yaratır" veya “Allah da yaratır, kul da yaratır” mânâsına kullanmıyor. Yaratmak kelimesini kullananlara, “Yaratmak Allah’a mahsustur” dendiği zaman, “Ben öyle demek istemedim, yapmak demek istedim” diyor. O halde bu niyetle kullanmak küfre sebep olmaz ise de dikkat etmeli, kullanmamalıdır.

Cevab: Hayır. Bayrak dinî bir alâmet değildir. Şimdi bütün ülkeler bu bakımdan aynıdır. Devletin dini olmaz. Her devletin ülkesinde Müslümanlar gayrımüslimlerle karışık yaşamaktadır.

Cevab: Peygamber efendimizin söylediğinin doğruluğundan şüphe etmek de küfr deniliyor. Vahy ile bildirilenler elbette doğrudur. Bunlarda hata olmaz.

Cevab: Hazret-i Peygamber'in sözleri iki türlüdür. Birincisi vahy iledir. Bu da ya Kur’an-ı kerim, ya hadis-i şerif olarak tezahür eder. İkincisi ictihad iledir. Bunda yanlışlık ihtimali olabilir. Ama vahy ile düzeltilir. Hadis-i şeriflerden tevâtür ile bildirilenlere inanmamak imana zarar verir. Bunun dışındakilerin doğruluğuna inanmamak imana zarar vermez. Ancak beğenmemek tehlikelidir.

Cevab: Dinin emir ve yasaklarına uyan bir insanın küfre düşmesi beklenmez. Vesvese yapmamalıdır. Bilemediği, aklı ermediği hususlarda, Allahü teâlâ ve Resul-i ekrem nasıl bildirdiyse öyle inandım demek yetişir.

Cevab: İslâm harfleriyle yazılmış mübarek kelimelerin üzerine hakaret kasdıyla basanın imanı tehlikeye girebilir. Bunun dışında İslâm harflerinin üzerine hakaret kasdıyla veya bu kasıt olmaksızın basmak uygun olmamakla beraber, küfr sayılmaz. Latin harfleriyle yazılanlar da bu meyanda ise de, hükmü daha aşağıdır. Çünki bu iki yazıdaki harfler birini tam olarak karşılamaz.

Cevab: Tevrat ve İncil’e inanmak, bunları mukaddes bilmek İslâmiyette imanın şartıdır. Kur’an-ı kerim, bugün elde bulunan kitapların tahrif edilmiş olduğunu söylemekle beraber, neresinin tahrif edildiği açıkça bilinmediği için bunlara yine de hürmet edilmesi emrolunmuştur. Öyle ki mesela abdestsiz tutulmaz. Üzerine basılmaz. Hazret-i Peygamber, Yahudiler bir dini bayramlarında Tevrat taşırken ayağa kalkmıştır. Hadis-i şerifte, “İsrailoğulları size bir şey naklederse, hemen kabul etmeyin; nesholunmuş olabilir; hemen red de etmeyin; hakikatin kendisi olabilir” buyurulmuştur. Küfr alâmeti, haç, zünnar, papaz külâhı gibi, gayrı müslimlerin sonradan dinlerine mâl ettikleri şeylerdir. Bunların tazimi, yasaklanmıştır. Bu alâmetleri de İslâmiyet bildirmiştir. Sıradan insanlar bunları tesbit edemez.

Cevab: Bir insan neuzübillah mürted olunca, amelleri gider. Tekrar imana gelince, amelleri gelir; ama sevapları gelmez. Hac böyle değildir, yeniden hac etmesi lâzımdır. Amel-i sâlih işleyen, beş vakit namaz kılan bir müslümanın mürted olması pek düşünülemez.

Cevab: Dârülharbde açıkça küfr olan meşhur şeyleri bile bilmemek özürdür. Dârülislâmda ise, inanç ve amel hususundaki meşhur farzları bilmemek özür değildir. Bilmediği bir şey ile karşılaşınca, “Doğrusu nasıl ise öyle inandım” deyip geçmek gerekir.

Cevab: Cehl ile inkâr bazen aynı, bazen farklı hükümlere tâbidir. Dârülislâmda meşhur olmayan farzları bilmemek özürdür. Dârülharbde ise meşhur veya meşhur olmayan farzları bilmemek özürdür. İmkânı varsa, öğrenmediği için günaha girer. Ama inkâr böyle değildir. İnkârda kasıt vardır. Böyle soran sahâbî teşri (dinin gelişi) zamanında yaşamaktadır. Görüp görmediği böyle sorarak öğrenilir. Görüyor muydu sözü, tecâhül-i ârifâne yoluyla, “görüyordu biliyorum” mânâsına da gelir.

Cevab:

Şeriat zâhire bakar. Müslüman olduğuna dair bir bilgi olmayan kimseye gayrımüslim muamelesi yapılır. Şahitliği dinlenmez. Müslüman kızla evlenemez. Müslüman mezarlığına gömülmez. Müslümanla arasında miras olmaz. Ama Allah katındaki hâli bilinemez. Küfr üzere öldüğü açıkça bildirilen Ebu Leheb gibi şahıslar dışındakiler için kat’i olarak cehennemlik denilemeyeceği gibi, peygamberler ve Aşere-i Mübeşşere ve hadis-i şeriflerde bildirilen Meryem, Asiye, Hadice, Fatıma, Hasen, Hüseyn, Abdullah bin Selam dışındakiler için de kat’i olarak cennetliktir denilemez. Cennetlik veya cehennemlik denmesi, zâhirî hâle dayanan bir zannı bildirir.

Türpüştî hazretlerinin el-Mutekad risalesinde Ehl-i sünnet olmanın şartlarını Abdullah ibni Abbâs radıyallahü anhümâdan alarak yazarken diyor ki:  Şeriatin Cennetlik olduklarını bildirdiklerinden başka, hiç kimseye kat’î olarak Cennetlik dememek lâzımdır. Cennetle müjdelenenler ise şunlardır: Peygamberler, Aşere-i mübeşşere [Cennetle müjdelenen on büyük sahâbî], Bedrde, Uhudda ve Bîat-i Rıdvân’da bulunanlar, Fâtıma, Hasen ve Hüseyn radıyallahü anhüm. Ayrıca şeriatte, Cehennemlik oldukları bildirilenlerden başka hiç kimsenin, kat’î olarak Cehennemlik olduğuna hükm etmemek lâzımdır. Cehennemlik olduğu bildirilenlerden bazısı İblis ve Ebû Lehebdir.

Cevab: Haklı bir sebep yoksa, böyle sözler söylemek tehlikelidir. Dayağı hak etmemiş birisi dövüldüğü, ölümü hak etmemiş birisi öldürüldüğü zaman ne iyi olmuş diyenin imanı tehlikeye girer. Dilini tutmalıdır. Zulme rızâ zulm, zulmü beğenmek ise küfrdür.

Cevab: Her çeşit devlette toplanan vergiler idarecilerin mülkü olmaz. İslâm devletinde beytülmâle, diğerinde hazineye aittir. Haksız toplanan vergiler ise lukatadır. Yani sahiplerine ait olmaya devam eder.

Cevab: İnşallah Allah dilerse demektir. Burada eğer imanlı olduğunda şüphesi varsa küfr olur. Şimdi mü’minim ama, mekr-i ilahîden emin değilim; belki imanımı kaybedebilirim, son nefes mühimdir diyorsa küfr değildir.

Cevab: Birincisi vahdet-i vücudcu bir mutasavvıf olup, bu vesileyle söylediği sözler, zâhiren küfr olduğu için muhakeme edilip idam olunmuştur. İkincisi Hurufî zındıklarından olduğu gerekçesiyle idam edilmiştir. Sonradan tevbe ettiği rivayet olunur.

Cevab: Haramları bilmemek değil, bilince inanmamak küfrdür. Dârülharbde meşhur farz ve haramları bile bilmeden işlerse mesul olmaz. Dârülislâmda meşhur olmayan farz ve haramları bilmez ve işlerse mesul olmaz. Dârülislâmda meşhur farz ve haramları bilmemek özür değildir. Yani bilmeden işlese bile mesul olur. Ama inkâr etmedikçe küfre düşmüş sayılmaz. Çünki halk arasında öyle kimseler vardır ki, rüşvetin ne olduğunu bile bilmez. Kelâm kitaplarında Kur’an-ı kerime topluca iman etmek kâfidir, der. Dinin esasları amentüde bildirilmiştir. Bunu bilip iman etmek, mümin olmak için kâfidir. Tafsilat bilmek, imanlı sayılmak için lâzım değildir. Öğrenme imkânı olup da öğrenmemek yerine göre günah veya mekruhtur.

Cevab: Reddedenin bid’at ehli sayıldığı icma’, zaruri bildirilen şeyler üzerindeki icma’ değildir. Zaruri şeyler üzerindeki icma’, zaten âyet ve hadislerle kat’i bildirilmiş hususları teyid eden icma’dır. İnkârı küfrdür. Beş vakit namazın, zekâtın, orucun, haccın farziyeti gibi icma’lardır.

Cevab: İmam Mâtüridî’ye göre hiçbir dinin tebligatı kendisine ulaşmamış insanlar, aklı ile bir yaratıcının varlığını bilmek zorundadır. Yoksa âhirette kurtulamaz. Ama amelden mesul değildir. İmam Eş’arî’ye göre peygamber tebligatı doğru bir şekilde ulaşmayan insanlar imandan da mesul değildir. Cehenneme gitmez. Bahsettiğiniz kişiler sadece bir yaratıcıya iman ile mükelleftir. Zira bir kişinin mesul tutulabilmesi için Müslümanlığı vasıflarıyla doğru bir şekilde işitmesi gerekir. Sadece ismini işitmek yetmez. Doğru bir şekilde işitip de, inad eder inanmazsa, kâfir sayılır.

Cevab: Delilleri varsa küfre nisbet edilmezler.

Cevab: Müslüman erkeğin, Ehl-i Kitab (Yahudi ve Hıristiyan) bir kadınla evlenmesi mekruh olmakla beraber sahihtir. Müslüman bir kızın veya kadının, Ehl-i Kitab bile olsa, Müslüman olmayan bir erkekle evlenmesi câiz değildir. Hatta bu husus âyet-i kerime ile sâbit olduğundan, bu kız/kadın evlenmeye niyet edip karar verdiği anda mürted olur, İslâmiyetten çıkar. Sonra pişman olup tövbe ederse, imanını tazeleyebilir, ama o erkekle evli kalamaz. Bu erkek nikâhtan evvel Müslüman olursa, mesele yoktur. Evlendikten sonra Müslüman olursa, kadının yine tövbe edip imanını tazelemesi gerekir. Bu kadın dârülharbde yaşıyor ve bu hükmü bilmiyorsa, imanı gitmez. Ama nikâhı aslâ sahih olmaz. Zinâ günahına girmese bile, Müslüman olduğu halde bu hükümleri öğrenmediği için bunu öğrenmediği için günahkâr sayılır. Çünki dârülharbde farz ve haramları bilmemek özürdür.

Cevab: Küfre düşürdüğü üzerinde âlimlerce ittifak edilmeyen bazı söz ve işler vardır. “Yukarıda Allah var!” demek gibi. Bir de yanlış tevil edilirse küfre düşüren, doğru te’vil edilirse düşürmeyen söz ve fiiller vardır. Küfr alâmeti kullanmak, “Namaz kılmam” demek gibi. Bunlardan birini söylemek veya yapmak hâlinde imanı tazelemek tavsiye edilmiştir. İmandan şüphe ise, iman edilecek şeylere iman edip etmediği hususunda kalbinde sağlam bir kanaat teşekkül etmemesi demektir. “Cennet ve cehennem var diyorlar ama doğrusu tam inanamıyorum” gibi.

Cevab: Küfre düşenin abdesti bozulmaz ise de imana gelince tekrar alması iyi olur. Tecdid-i iman, âdet olarak (ihtiyaten) yapılıyorsa, buna da gerek yoktur.

Cevab: Bu gibi sözler kelâmî bir meseleye misal vermek için söylenebilir. Allahın zoruna gitmek, Allahın gücüne gitmek, Allahın gayretine dokunmak tabirleri kullanılır. Bunlar O’nun gazabını uyandırmak mânâsına gelir. Bu mânâda söylemek mutlaka caizdir. Bu iki ifade uygundur.

Cevab: Fitne çıkarmamak, İslâmiyetin güzel ahlâkını göstermek maksadıyla tebrik edilir, hediyeleri alınır; ama kalben bu güne hürmet etmek caiz değildir. İbni Abidin der ki: Müslümanın gayrımüslime hediye vermesi veya ondan hediye kabul etmesi câizdir. Nevrûz ve Mehrican günlerinin adıyla, yani “bu günün hediyesi olarak” diyerek veya bu niyetle hediye vermek câiz değildir, haramdır. Eğer bunu, müşriklerin tazim ettiği gibi tazim ederek yaparsa kâfir olur. Şayet bu günlerde, tazim kasd etmeden halkın âdetine uyarak bir müslümana hediye verse kâfir olmaz. Ancak, şüpheyi def etmek için bunu anılan günlerden önce veya sonra yapmalıdır. Daha önce almadığı bir şeyi bir günde satın alsa; eğer bu günleri tazim için satın almışsa kâfir olur. Ama eğer yemek içmek ve nimetlenmek için almışsa kâfir olmaz. Bu dinî bir gün değilse, hiçbir şey gerekmez. Rivayete göre Serbel Mecûsîlerinden zengin birisi vardı. Müslümanlara karşı gayet iyi davranırdı. Çocuğunun başının traşı dolayısıyla bir davet tertipledi. Davetinde birçok müslüman da bulundu. Bazıları, Mecûsî’ye hediye verdiler. Bu hâl müftiye ağır geldi. Hocası Ali es-Suğdi'ye: «Memleketinin halkına yetiş; dinden çıktılar, Mecûsîlerin şiârı olan şeyleri yaptılar» diyerek hâdiseyi anlatan bir mektup yazdı. Ali es-Suğdî de şu karşılığı verdi: «Zimmet ehlinin davetine icabet şeriatta serbesttir. İyiliğe iyilikle mukabele âlicenaplıktır. Başı tıraş etmek de dalâlet ehlinin şiarından değildir. Dolayısıyla bu kadarcık bir şey ile müslümanın kâfir olduğuna hükmetmek mümkün değildir. Evlâ olan; bu gibi hallerde sevinç ve neşe göstermek için müslümanların onlara muvafakat etmemeleridir.»

Cevab:

Beydâvî, Râzî, Kurtubî gibi muteber tefsirlerde anlatıldığına göre, ibâdete olan düşkünlüğü sebebiyle "Mescid Güvercini" diye anılan Sa’lebe, malının artması için Resulullah aleyhisselâmdan dua etmesini istedi. Hazret-i Peygamber kanaat etmesini tavsiye buyurdu ise de ısrarcı oldu. Bu duanın bereketiyle çok zengin oldu. Malların idaresi sebebiyle önce mescidden kesildi. Zekât emri geldikten sonra, “benimle mi kazandınız” diyerek karşı çıktığı için mürted oldu. Bazı âlimlere göre Sa’lebe baştan beri münafık idi. Kendisi için Tevbe suresinin 76. âyet-i kerimesi nâzil oldu. Sebeb-i nüzûlünün başka başka olduğu da bildirilen bu âyet-i kerimenin gelişinden, Salebe’nin münâfık olduğu hükmünü çıkarmışlardır. Bu âyeti işitince zekâtını getirip yalvardı ise de Resulullah almadı ve “Sa’lebeye yazıklar olsun!” buyurdu.

Sahabe arasında başka Sa’lebe de vardır. Bunlardan birisi Salebe ibni Ebî Hâtıb Ehl-i Bedr’dendir ve Uhud’da şehid düşmüştür. Münâfık olan Sa’lebe, Hazret-i Osman zamanında vefat etti. (el-İsâbe)

Mektubat-ı İmam-ı Rabbânî’de geçen ve “Allah, imanlarını geri almaz” meâlindeki âyet-i kerimeye (Bakara: 143) dayanan yukarıdaki söz, “Fena makamına kavuşanın, imansız ölmemek ihtimali yüksektir” demektir. Hiç kimse için imansız ölmemesi kat’idir denemez. Allah’ın, Sahâbe-i kirâmın hepsinden râzı olduğu Kur’an-ı kerimde bildirildiğinden ve ilahî sıfatların, ezcümle rızâ sıfatının ezelî ve ebedî olması iktizâ ettiğinden sahâbenin hepsinin Cennetlik olduğu söylenebilir. Fakat aşere-i mübeşşereden başkasının iman ile öleceği önceden bilinemezdi. Çünki, sahâbenin aralarına karışmış olan münâfıkları Resûlullah’dan başka kimse bilmezdi. Bu münâfıkların imansız gittiği, Resûlullahın vefatından sonra, sahâbe-i kirâmdan hiçbirinin mürted olmadığı, yani mürted olarak ölmediği tefsir ve tarih kitaplarında yazılıdır. Tek tek isim vererek şu cennettedir denemez. Bazı sahâbîler hakkında vârid olan hadîs-i şerifler ahad (tek kişinin bildirdiği) hadîs olduğundan, ulemâ bunlar zan ve temenni bildirir demiştir.

Cevab: Bu meşhur bir hâdisedir. Hazret-i Peygamber’in vefatının ardından Arab kabilelerinden binlerce kişi mürted oldu. Zira iman kalblerine tam yerleşememişti. Ama sonra tevbe edip tekrar imana geldiler. Mürted olup tevbe etmeyenlerin vaktiyle münafık oldukları söylenmiştir. Âyet-i kerime ve hadîs-i şeriflerin gelişinden Eshâb-ı kiramın cennetlik olduğu anlaşılıyor; ama kimin sahâbî olduğunu katiyetle bilmek mümkün değildir.

Cevab: Kâmil iman sahibi olmadıklarını gösteriyor. Ehl-i sünnet itikadına göre inkâr edilmediği müddetçe günah işlemek imanı gidermez. Ama zayıflatır.

Cevab: Hayır. Göz önce buna bakınca, zararlı şuaları alır, inşallah nazar değmez.

Cevab: Abdest namazın şartıdır. Bilerek veya hakaret ya da alay kadıyla abdestsiz namaz kılmak küfrdür. Böyle olmazsa kasıt varsa, günahtır. Tevbe ve kazâ gerekir. Kasıt yoksa, unutarak veya hata ile kılmışsa bir şey lâzım gelmez.

Cevab: Hakaret kasdı ile söylenmemişse küfr olmaz ise de, büyük günahtır.

Cevab: Bir kimse kasden dinden çıkmaya sebep olan bir iş yapsa veya söz söylese, ister hemen sonra, isterse aradan uzun zaman geçtikten sonra pişman olsa, (estagfirullah) dese, bu kimse yeniden müslüman olmuş sayılmaz. Pişman olur olmaz Kelime-i Şehâdet getirmesi de lâzımdır. Çünki estağfirullah sözü İslâma girme sözü değildir. Şu kadar ki muhakkik âlimlere göre iman sadece inanmaktir. Dil ile söylemek imanın kendisi değildir. Hâşiye-i Şeyhzâde’de Bakara suresinin tefsirinde hülâsaten diyor ki: Bir kimse zaruret olmadan dahi dil ile imanını söylemese, Allah katında mü'mindir, ama kendisine müslüman muamelesi yapılması için dil ile söylemesi şarttır. Ayrıca mürted olup pişman olan kimse, başka dinde veya dinsiz olup yeni Müslüman olan kimse gibi değildir. Bu kimse kelime-i şahadet söyleyip mânâsına icmâlen inansa, mümin sayılır. Bir dine mensup ise kendi dininden beri olduğuna, döndüğüne inanması da şarttır. Mürted ise, dinden hangi kapıdan çıktı ise, o kapıdan geri dönebilir. Ayni irtidadına sebep olan söz veya işten tevbe etmesi lâzım gelir. Çünki bu iş veya söz imanı kaybetmeye sebep oluyorsa, buna pişman olmadan tekrar iman edilmiş olunmaz.
Mecma’u’l-enhur kitabında der ki: (Eğer) kendisine yeniden İslâm'a dönmesi için teklif edilen bu kimse, Kelime-i Şahadet getirdikten sonra (tövbe etse) ne güzeldir ve ne iyi bir iş yapmıştır! (Eğer öyle olmazsa) yani eğer tövbe etmezse, vâcib olarak (öldürülür.) Zira Sevgili Peygamberimiz “Kim dinini değiştirirse onu öldürünüz” buyurmuştur. (Onun tövbesi,) iki Kelime-i Şehadeti getirdikten sonra İslâmiyetten başka bütün dinlerden (uzak olmasıyladır. Veya) maksadın elde edilmesi için gerekli sözler olan “Eşhedü en lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abduhu ve resuluhu” demek suretiyle (girdiği din Hırıstiyan dini ise, “ben Hıristiyan dininden uzaklaştım”. Eğer girmiş olduğu din Yahudi dini ise, “ben Yahudi dininden uzaklaştım” şeklinden demesiyledir.) Ancak birinci şekil, yani “ben İslâmiyetten başka bütün dinlerden uzaklaştım” şeklindeki yol daha iyidir. Çünki mürted için din yoktur. Musannifin bu şekilde açıklamasında, eğer dinsiz bir kimse: “Allah’dan başka ilah yoktur. Muhammed aleyhisselam Allah’ın resulüdür” mânâsına gelen “lâ ilahe illallah Muhammedün resulallah” şeklindeki sözü derse, o kimse Müslüman olmuş olur. Ve bu iki kelimenin mânâlarını bilmesi şart değildir. Bunların İslâm’a giriş sözleri olduğunu bildiği zaman böyledir. Ve aleyhi’s-selatü ve’s-selamın ismini bilmesi şarttır. Fakat babasının ve dedesinin isimlerini bilmesi şart değildir.

Cevab: İmanını kaybeden kimse, pişman olup tevbe ederse tekrar mümin sayılır. Küfr-i cehlî ile, yani bilmeden imanını kaybetmek tehlikesine karşı hadis-i şerifte bildirilen şu duayı okumalıdır: Allahümme innî eûzü bike min en üşrike bike şey'en ve ene a'lemu ve estağfirüke limâ lâ a’lemu inneke ente allâmü’l-guyûb. Küfr-i inadî ile, yani bilerek imanını kaybeden ise tevbeyi kasdetmelidir. Her müslümanın imanını kaybetmeden Müslüman olarak ölmek için dua etmesi lâzımdır. Bunun için Kur’an-ı kerimde Yusuf aleyhisselâmdan bildirilen “Teveffenî müslimen ve elhıknî bi’s-sâlihîn” (ya rabbî, Müslüman olarak canımı al ve beni sâlihler zümresine kat!) duası söylenebilir.

Cevab: İşlenen her günah, usulüne ve şartlarına uygun yapılan tevbe ile affolunur. Bu aynı zamanda bir suç ise, tevbe, cezayı düşürmez. Ancak irtidad suçunda, mürtede tevbe teklif edilir. Kabul ederse, ceza düşer. Bu üç defaya kadar böyle devam eder. Sonra artık tevbesi kabul edilmez. Dürr-i Yektâ’daki ifadeye göre, “Müteşeyyih, telbîs edip, namaz ile vücud bulacak şeyleri namazı inkâra vesile kılarak müslümanların akaidini ifsâda say eylediği şer’an sâbit olsa, veliyyülemrin (hükümdarın) emri ile katli lâzımdır. Ve bu hal üzere olduğu bilinip, tutulduktan sonra tevbesine itimad olunmadığından tevbesi dahi kabul olunmaz. Ama bu kötü halinden tevbe ve rücuundan sonra tutulsa, katl olunmaz.” diyor (s. 38). Tutulmak, mahkeme huzuruna çıkarmak demektir. Tevbesi, Allah katında makbul olsa bile, işlediği suçun cezasını görür. Buradaki ceza, günahın değil, suçun karşılığıdır.

Cevab: Şeytan gelip su vermek bahanesiyle imanını ister. İman kalbine yerleşmemişse, yani hayatında ibadetlerine dikkatli değilse, bu zamanda aldanıp kaybedebilir.

Cevab: Hayır. Yunus Emre’nin şathiyelerini okuyan dervişlerin men edilip cezalandırılmasını söylemiştir.

Cevab: Kasdedilen, kıyasa karşı çıkmaktır. Yoksa Hanefî mezhebindeki müctehidler bile zaman zaman İmam Ebu Hanîfe’nin kıyasına uymayan kıyasta bulunmuştur. İmam Ebu Hanîfe, zamanında bid’at fırkaları tarafından kıyasa müracaat ettiği için dine aykırı davranmakla itham edilmişti. Halbuki kıyasın hak olduğu âyet-i kerime ile sâbittir. Nitekim A’râf sûresinin ellialtıncı âyet-i kerîmesinde meâlen, “Allahü teâlâ, rüzgârı, rahmeti olan yağmurdan önce, müjdeci gönderir. Rüzgârlar, ağır olan bulutları sürükler. Bulutlardan ölü olan toprağa su yağdırırız. O yağmurla yerden meyvalar çıkarırız. Ölüleri de mezarlarından böyle çıkaracağız” buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, kıyasın hak olduğunu isbat etmektedir. İhtilâflı olan bir şeyi, sözbirliği ile anlaşılmış olana benzetmek vardır. Çünki, Allahü teâlânın yağmur yağdırdığını ve yerden ot çıkardığını, hepsi biliyordu. Öldükten sonra dirilmenin hak olduğunu, yer yüzünün kuruduktan sonra tekrar yeşillenmesine benzeterek isbat etmektedir.

Cevab: Müslüman bir kadının, Ehl-i Kitab (Yahudi ve Hristiyan) bile olsa Müslüman olmayan bir erkekle evlenmesi câiz değildir. âyet-i kerime ile sabit olduğu için, evlenmeye karar verdiği anda imanını kaybedeceği fıkıh kitaplarında mevcuttur. Bir müslüman kadının kocası mürted olursa, yani dinden dönse, nikâhları bozulur. Derhal ayrılmaları lâzımdır. Beraber yaşamaları zina hükmündedir. Kadın, eğer mürted olduğu halde, bu erkeği kocası olduğuna ve kendisine helâl olduğuna itikad ediyorsa, kadın da mürted sayılır. Ancak insanların her sözüne veya işine hemen irtidad hükmünü vermek doğru değildir. İtidalli olmak gerekir.

Cevab: Hazreti Ebu Bekr ve ardından Ömer'in bütün insanlara olan üstünlüğü sübûtu veya delâleti kat’î olmayan nasslarla bildirilmiş ve sahabe-i kirâmın kat’î icma’ı ile sâbittir. Bunlardan sonra Hazret-i Osman ve Ali'nin geldiği ise bunun kadar kat’i olmayan zannî bir icma’ ile sâbittir. Bunu böyle itikad etmeyen bid’at ehli sayılır. Te'vili olmaksızın Ebu Bekr veya Ömer’e söğen, yani onların imanına dil uzatan din dairesinden çıkmış kabul edilir. Te'vili varsa, mübtedi sayılır. Bu sıraya böylece itikad edip, ancak insanlık veya akrabalık hasebiyle bunlardan birini öncekinden çok sevmek, zarar vermez. Ammar, Mikdad gibi sahabîler, halifelik zamanında Ali’nin yanında yer aldılar. Yoksa bunlar Ali’yi ilk üç halifeden üstün bilmiş değildir. İmam Zeyd’e “Ebu Bekr, Ömer ve Osman hakkında ne dersin?” diye sorulmuş; “Hepsini hayırla anarım” deyince de bir grup kendisinden ayrılmıştır. Zeyd bunlara ayrılmış mânâsına Râfıdî demiştir ki İmamiyye Şia’sının esasıdır. Zeydîler, ilk üç halifeyi meşru kabul etmekle beraber, halifeliğe Ehl-i Beytten birisini daha uygun görür. İmam Zeyd’in böyle itikad ettiği malum değildir. Sonra gelen Zeydîlerin rivayetidir. Ehl-i sünnet, Zeyd’in böyle söylediğini kabul etmez.

Cevab: Devletin mecburiyeti ikrah teşkil eder. İşlenen fiilleri yapan bakımından günah olmaktan çıkarır. Kaldı ki hadis-i şerifte: Harb hiledir buyuruldu. Harbde düşmana karşı yalan söylemek câizdir.

Cevab: Kâdiyânîler öyle derler, ama kurucuları Gulam Ahmed, kendisinin mehdi ve mesih olduğunu, vahiy aldığını, peygamberliğin sona ermediğini, İsa aleyhisselamın öldüğünü, kendisinde İsa ve Muhammedr aleyhisselâmın ruhunun tecelli ettiğini söylemiştir ki bunların iman ile telifi mümkün değildir. Kur’an-ı kerimleri bile diğer müslümanlarınkinden faklıdır.

Cevab: Bunlar sosyolojik mefhumlardır. Bunlara mensubiyet iddiasında bulunmak, imana tesir etmez.

Cevab: Bir mahzuru yoktur. Bunlar küfr alâmeti değildir. Küfr alâmetlerini bile gayrımüslimlere satmak caizdir.

Cevab:

Çalgı, eğlence vasıtasıdır. İlahi ise ibadettir. İkisini bir araya getirmek doğru değildir. Dini tahkir, aşağılamak veya alay için çalgı ile söylenirse o zaman küfre sebep olabilir. Ehl-i sünnet itikadına göre, amel imandan cüz değildir. Yani günah işlemekle, insan imandan çıkmış olmaz. Bu mealde bir fetvâyı, alay veya tahkir için söylenmesi hâline mahsus kabul etmek lâzımdır.

Cevab: Mahzurludur. Ancak te’vili, yani başka mânâya çekmenin mümkün olan sözlerde, niyete göre hüküm verilir.

Cevab: Bu sözün batıl da olsa te’vili ve delili varsa, bid’at sahibi olur. Zira sahabe-i kiramın hepsi âdildir. Bunlara sövmek veya tekfir etmek câiz değildir. Ancak te’vili ve delili yoksa, bu sözü küfr olur.

Cevab: Bu hadis-i şerifin mânâsı, masum bir insanın katlini helâl, mübah görerek öldürmek veya dövüşmek küfrdür, demektir.

Cevab: Artı işareti haç değildir. Haçın hususiyetleri başkadır. Seyyid Fehim Arvasi, talebeleri ile namaz kılarken, önlerindeki duvarda artı işareti şeklinde iki tahta çakılı imiş. Hemen sökmeye davranmışlar. Şeyh Fehim ehemmiyet vermemiş. “Siz nasıl görürseniz, öyledir”buyurmuş. Câmi pencereleri de artı şeklindedir. Bunun sonu gelmez.

Cevab: Bir müslümanın haç takması, zünnar kuşanması ve papaz şapkası giymesinin, gayrımüslim bayramlarını kutlamak ve âyinlerine tazim etmenin küfre sebep olacağı muteber fıkıh kitaplarda ve fetvâlarda yazılıdır. Naklî delili şu hadîs-i şeriftir ki, Resulullah aleyhisselâm, “Müslüman ile kâfiri ayıran, serpuşudur” buyuruyor. Kadı Beydâvî tefsiri ve Şeyhzâde hâşiyesinde Bakara suresinin İnnellezîne keferû diye başlayan âyet-i kerimesinin tefsirinde gıyâr (küfr alâmetleri) bahsinde bu hükümler anlatılıyor. Aklî delil ise, gayrımüslimlerin inançları icabı yaptığı işleri Müslümanların yapması, kendi dinlerini tahkir manasına geleceği için küfre sebep oluyor.

Cevab: Rüşvet, fâiz, zinâ, adam öldürmek gibi nass ile sâbit olan bir haramı helâl kabul etmek küfre sebebiyet verir. Ahad hadîs (bir kişinin bildirdiği hadîs-i şerif) veya müctehidlerin kıyas ile tesbit ettiği haramı helâl kabul eden küfre düşmez ise de, bunun bir tevil ile olması lâzımdır.

Cevab: Önceki ibadetleri sahihtir. Ancak yeniden hac yapması gerekir. Önceki ibadetlerinin sevabı gider. Mürted iken kılmadığı namazları, tutmadığı oruçları kaza etmez; mürted olmadan evvel kazaya kalmış ibadetleri yerine getirmesi gerekir. İmam Şâfiî’ye göre, ibâdetlerinin sevabı da geri gelir.

Cevab: İtikaddaki şirk, birden fazla tanrıya inanmak; Allah’a ma’bud olarak ortak koşmak demektir. Allah’dan başka bir şeyin yaratıcı olduğuna, tapınmaya değer oluğuna inanmak böyledir. Böyle kimse müşrik olur; dinden çıkar. Ameldeki şirk ise, bir ameli Allah rızası için değil, başka maksatla yapmaktır. Bu kimse, dinden çıkmaz. Eğer şartlarına uymuş ise ameli de sahihtir. Ancak bu ibâdete mahsus sevablara kavuşamaz.

Cevab: Niyete bakar. İslâm inancına göre, gaybı ancak Allah bilir. Kendisinin veya başkasının da bildiğine inanmak şirktir. Komiklik olsun diye ve merak sâikiyle astroloji sayfalarını okumak veya falcının sözünü dinlemek yahud söylemek veya “Olabilir” şeklinde tahmin yürütmek şirk olmaz ise de, harama veya küfre düşme tehlikesinden kaçınmak lâzımdır.

Cevab: Birisini zulmen öldüren veya döven yahud malını alan kimseye, ne iyi yaptın demek, dinin yasakladığı bir işi beğenmek olduğundan küfre sebebiyet verir.

Cevab: Hayır. Müslüman olmayan bir kimseye, dini için hürmet etmek böyledir. İslâmiyet, din düşmanı olmayan gayr-ı Müslimlere iyilik etmeyi yasaklamaz.

Cevab: Lafzan değilse de, ma’nen mütevâtirdir. Bu mevzuda metni farklı, fakat mânâsı aynı çok sayıda hadîs-i şerif vardır. Bir delile istinaden inkârı, meselâ “Bu bir şahs-ı manevîdir,” aslında İsa aleyhisselâm inmeyecektir, Hıristiyanların Müslüman olacağı manasına gelir” demek veya “Nüzûl-i İsa ile alâkalı hadîsleri, sonradan Müslüman görünen Hıristiyanlar uydurmuştur” demek, en azından kişiyi bid’at ehli yapar. Delilsiz inkâr ise, küfre sürükler.

Cevab: Bilmemek özür ise de, ehli olmadığı mevzularda konuştuğu için günaha girer. Âyet-i kerimenin mânâsını naklederken bile meâlen demek icab eder.

Cevab: İnsafsız, Allah’tan korkmaz manasına söylerse küfr olmaz ise de, söylemek mahzurludur.

Cevab: İmam Rabbânî hazretleri der ki: Haram olduğunu bilerek ehemmiyet vermemek, üzülmeden işlemek veya gayrımüslimlerin dinî bayramlarına gitmek, bunun için sevinmek, hediye vermek gibi işler, küfr bulaşığı olan günahlardır. Bunlar ancak ateş ile temizlenir. Müminlere cehennem azabı bu tür günahlar içindir. Diğerleri inşallah şefaat, mağfiret veya bir takım sıkıntıların kefaret olması yoluyla affedilecektir.

Cevab: Bunun günah olduğunu bildiği halde, azabına ehemmiyet vermeden işleyen kimse, zamanla bu lakaytlığı sebebiyle imanını kaybedebilir demektir. Bu gibi günahlara, İmam Rabbanî hazretleri küfr bulaşığı olan günahlar demekte ve tevbe etmeden ölen müminlere ateş ile azabın yalnızca bu gibi günahlar için olacağını söylemektedir.

Cevab: Hayır. Bu, imanda şüphe değildir.

Cevab: Elde olmadan gülmek, beğenmek demek değildir. Küfre sebep olmaz.

Cevab: Bütün âlimlerin ittifakla küfre sebep olur dediği işi veya sözü, bilerek ve isteyerek söylemek küfre düşürür ise de, tevbe bunu ortadan kaldırır. Bu sebeple kimseyi tekfir etmemelidir. Belki bilmeyerek veya istemeyerek yapmış veya söylemiş, yahud sonra tevbe etmiştir. Bir kimsenin bir işi veya sözünden 99 mânâ küfr çıksa, 1 mânâ çıkmasa, küfrüyle değil, imanıyla hükmedilir. Hüsnü zan esastır. Bu sebeple kimseyi tekfir etmemelidir. Ancak bir iş veya sözün küfre sebep olduğu söylenir. Bunlar da muteber kitaplarda yazar. Bir kimseyi gerektiği zaman tekfir etmek kadı ve müftünün işidir. Bu kararı, İslâm devletinde şer’î mahkeme verebilir. Bunun da uzun bir prosedürü vardır. Her icma’, kat’i hüküm ifade eden icma’ değildir. İbni Abidin’in Mürted bahsi, Samarraî’nin Ahkâmü’l-Mürted kitabı bu bahsi güzel anlatmaktadır. Türkçe’de Gümüşhanevî’nin Câmiül-Mütun ve Birgivî Vasiyetnâmesi vardır. Ancak bunlarda üzerinde icma’ olmayan, bazı âlimlerin küfr dediği meseleler üzerinde de durulmuştur. Bu ise, sathî malumat sahiplerini şaşırtıp vesveseye sevkedebilir. Mızraklı İlmihal de denilen Miftâhü’l-Cenne kitabı, İslâm Ahlâkı adıyla yeni harflerle neşredilmiştir. Bunlarda elfaz-ı küfr anlatılır. İzahatla beraber okunabilir.

Cevab: Hayır. Ama gelecekte olacak işlerin, mutlaka yıldızların hareketlerine bağlı olduğuna inanmak dinen mahzurludur.

Cevab: Evet. Allahü teâlânın aslâ noksan sıfatı olmayacağı ifade ediliyor.

Cevab: “Putlara sövmeyin, kâfirler de sizin rabbinize söver” mealinde âyet-i kerime vardır.

Cevab: Bu niyetle küfr olmaz ise de, ism-i ilahîyi hafife almak tehlikelidir.

Cevab: Bu sözünde, kasıt varsa, söyleyen kişi imandan çıkar, tevbe etmezse, mürted olduğu için katli gerekir. Şeyhülislâm Ebussuud Efendi zamanında İslâm cemiyeti ve devleti vardı. Müslümanlar dinini biliyordu. Bu sebeple o zaman te’vile ihtiyaç yoktu. Şimdi te’vil edilir; kasdının dine, imana söğmek olmadığı, kişiye hakaret olduğuna yorulur. Ama söğen kişi, kasdın açıklarsa, o zaman başkadır.

Cevab: Bir delile dayanarak veya delilleri tevil ederek inkâr ederse ehl-i bid’attir. Delilsiz inkâr, küfrdür.

Cevab: İnkâr etmeksizin günah işlemek insanı küfre düşürmez. Üzüntü duysa, günah işlemezdi zaten.

Cevab: Piyeslerde Eshab-ı kirâm rolüne veya Peygamber aleyhisselâmın rolüne girmek, onları temsil etmek, komedi, trajedi gibi malayani olan piyeslerde câiz değildir. Çünki hakareti müstelzim olur. Ta’lim ve İslâmiyete hizmet maksadı ile yapılan filmlerde câiz olur ise de İslâm büyüklerine hürmet etmek lâzımdır.Tehlikeli şeyi yapmaktan sakınmak lâzımdır.

Cevab: Küfre düşünce nikâh bozulur. Tekrar nikâh gerekir. Hanefî’de erkek önceden “her ne zaman nikâhımız bozulursa seni tekrar kendime nikâhlamak üzere” kadından vekâlet almışsa, tecdid-i nikâh ile nikâh geri gelir. Ama Şâfiî’de bu yetmez; kızın velisi ile yeniden nikâh gerekir.

Cevab: Kâfir olmasını isteyerek veya yaptığı ibadetin (mesela namazın, örtünmenin) müslümanlık icabı olmadığına inanarak kâfir derse kâfir olur. Hakaret için derse veya şüpheli bir delile dayanarak derse, kâfir olmaz; günaha girer.

Cevab: Hangi mezheb olursa olsun, abdestsiz kılınacağına itikat ederek kılan, küfre düşer.

Cevab: İlzâm, cevap veremez hâle getirme, susturma; iltizam ettirme, gerektirme; isbat etme gibi manalara gelir. Burada münazara vesilesiyle, karşısındakini mağlup etmek için, inanmadığı bir şeyi, farz ederek konuşmak demektir. Hazret-i Ali’nin şu sözü böyledir: (Dehrî) tabîb ile müneccim ikisi birden dediler ki ölüler dirilmez. Onlara sen söyle ki farzımuhal olarak sizin sözünüz doğru ise biz bir şey zâyi etmiyoruz. Eğer benim sözüm doğru ise siz ne yapacaksınız?

Cevab: Bu kimsenin suçu, dinen bu cezayı gerektiriyorsa, mahzuru yoktur. Değilse, mahzurludur. Hatta, haksız yere cezalandırılan veya zulüm yahud eziyet gören bir kimse için, “ne iyi oldu”, “eline sağlık” diyenin, zulmü beğendiği için, imanının gitmesinden korkulur.

Cevab: Recm cezası sünnetle sabittir. Bunu çok sayıda sahabi naklettiği için üzerinde icma olmuştur. Kur’an-ı kerimde açıkça geçmez; ama kendisine işaret vardır. Bu sebeple bâtıl da olsa bir delile istinaden inkârı küfr değil, bid’attır. Delilsiz inkârı küfrü mucibdir.

Cevab: Birinin sözünü hikâye etmek olduğu için bir mahzur yoktur.

Cevab: Şeriatın manasını bilmeden söylese, düşmez. Ama öğrenmediği için günaha girer.

Cevab: Evet. Hanımından “Her ne zaman nikâhımız bozulursa, seni tekrar nikâhlamak üzere beni vekil et!” deyip, o da ederse, kadın olmasa bile, iki şâhid huzurunda nikâh tazeleyebilir. Câmilerde yatsı namazından sonra iman ve nikâh tazeleme duasının topluca okunması, bu sebeple Osmanlılardan kalma bir gelenektir. Böylece işitenler şahid olur.

Cevab: Hayır. O zaman namaza devam etmiş değildir; yatıp kalkar. Ancak ittifakla bozduğu bilinen bir hal olup da, bozmaz diye itikat edip namaza devam ederse, abdestin farziyetini inkâr ettiği için dinden çıkar.

Cevab: Hayır, niyete bakar.

Cevab: Delili varsa, icma’ya karşı geldiği için bid’at ehli olur. Delilsiz söylemek küfre düşürür.

Cevab: Mesâil-i müctehedün fihâda (ictihad mevzuu olup ihtilaf edilmiş meselelerde) bir delile müstenid inkâr küfrü gerektirmez.

Cevab: Yaratma sıfatında zaman zaman kusur ve eksiklik olduğuna inanmadıkça hayır. Ama yine de söylememelidir.

Cevab: Hayır. Hızır’ın yetişmesi de Allah’tandır.

Cevab: İnanılacak şeyleri kalben inkâr eden dinden çıktığı gibi; bir mümin için imanı dolayısıyla küfrüne itikat edenin de imanı gider.

Cevab: Haram olduğunu biliyorsa dinden çıkar. Bilmiyorsa dârülharbde ise çıkmaz; ama nikâhı bâtıldır; günahkâr olur.

Cevab: Bir müslüman için Peygamberin hükmüne râzı olmamak küfrdür. Hazret-i Ömer bunu, mürted olduğu için öldürmüştür. Ancak bu gibi menkıbelerin sıhhat derecesi mühimdir.

Cevab: Peygamberi adıyla anmak edebe uygun değildir. Müslümanın bir sözünden çeşitli manalar çıksa, bir tanesi bile meşru ise, o söze hüsnü zan edilir. Ancak bu söz, Muhammed aleyhisselam da, Allahü teâlâ gibi müstakil şâri'dir, farz ve haram koyabilir şeklinde tevil edilir. Veya Allahü tealayı sevmek ve peygamberini sevmek bir arada zikredilmiş, birbirinden ayrılamaz demektir.

Cevab: Ma’nâsı açık ve her nesilde ittifakla ve sağlam bir şekilde gelen icmâ’ya aykırı ise, nasslardan delil getirmek yetmez. Namazların beş değil, üç vakit olduğunu söylemek; namazın dua olduğunu söylemek; gayrımüslimlerin bu halleriyle kayıtsız cennete gideceğini söylemek böyledir. Ma’nâsı açık olmayan nassa veya zarurî bilinenler dışındaki meselelere dair icmâ’ya aykırı ise, te’vili varsa, kâfir olmaz, bid’at sahibi olur. İcmâ’ın varlığında ihtilaf varsa, bid’at sahibi olmaz.
Müslüman olduğunu söyleyip, ibâdetlerini yapan, yani Ehl-i kıble denilen bir kimsenin, Ehl-i sünnete uymayan bir inanışı, mânâsı açık olan kat’î bir delili inkâr olursa, te’vil ile olsa da, olmasa da küfr olur. Buna mülhid denir. Bu inanışı, açık olmayıp, şüpheli olan bir delilin muhtelif ma’nâlarından açık ve meşhur olanını inkâr olursa ve te’vili varsa, küfr olmaz; bid’at olur. Te’vilden haberi olmayıp, bid’at sâhibi olan âlimleri taklid ile veya nefsine uyarak, dünya menfaati için ise, yine küfr olur. Dine inanmadığı halde, müslüman görünüp küfre sebep olan şeyleri ispat etmek için delilleri yanlış te’vil edene zındık denir.
İcmâ’ delil değildir diyen veya icmâ’ ile kabul edilmiş bir hususu inkâr eden kâfir olmaz. Bid’at sâhibi olur. Hâricîler, Şî’îler, Vehhâbîler böyledir. Bunların icmâ’a muhalif sözleri küfr olmaz. Fakat, küfre sebep olan diğer inanışlarından dolayı kâfir olabilirler.
İbni Âbidin hazretleri vitr namazını anlatırken diyor ki, “Vitr namazının aslını, yani ibâdet olduğunu inkâr eden kâfir olur. Eğer delilini te’vil ederek veya delilinde şüphe ederek inkâr ederse, kâfir olmaz. [Bid’at ehlinden olur.] Bütün vâcibler ve sünnetler de böyledir. Çünki vitr namazı dinde zarurî olarak bilinen bir ibâdettir ve böyle olduğu icmâ’-i ümmet ile sâbittir. İcmâ’-i ümmet ile bildirilmiş olan zarurî ibâdete te’vilsiz olarak inanmamak, Hanefî âlimlerine göre, küfr olur. Dinden olduğu zarurî olarak bilinmek demek, dinden olduğunu câhillerin de bildiği din bilgileri demektir. Beş vakit namazın farz olduğuna inanmak böyledir. Yalnız âlimlerin bildiği din bilgilerini inkâr eden, kâfir olmaz. Ceddenin [büyük annenin] mirasın altıda birini alacağını inkâr etmek böyledir”.
İbni Melek hazretleri, Menâr şerhinde diyor ki, İcmâ’ birleşmek demektir. Bir asırda bulunan müctehidlerin, bir işin hükmünde birleşmeleridir. Bu iş, söz veya fiil olabilir. İctihad lâzım olmayan şeylerde, bir asırda bulunan müslümanların hepsinin birleşmeleri lâzım olur. Birleşmek, aynı sözü söylemek veya aynı işi yapmaktır. Bir asırda bulunan müctehidlerin bir kısmı söyler veya yapar, diğerleri işitince susarlar, reddetmezlerse, Hanefî mezhebinde, yine icmâ’ olur. Şâfi’îde buna icmâ’ denmez. İctihad işlerinde icmâ’ sahibi olmak için, müctehid olmak lâzımdır. Kur’an-ı kerîmin ve namaz rek’atlarının ve zekât mikdarının ve ekmeği ödünç almanın ve hamama gitmenin bizlere nakledilmesi gibi, ictihada lüzûm olmayan şeylerin icmâ’ında müctehid olmak lâzım değildir. Bu gibi şeylerde, müctehid olmayanların icmâ’ları da muteberdir. Fakat bid’at sahibi ve fâsık olmamaları lâzımdır. İcmâ ehlinin, Eshâb-ı kirâmdan ve Ehl-i beyt evlâdlarından olmaları da şart değildir. Medîne ahâlisinden olmaları da şart değildir. Âlimlerin çoğuna göre, selefin ihtilâf ettiği bir meselede, sonra gelen âlimlerin icmâ’ yapmaları câizdir. Bir müctehid hilâf ederse, icmâ’ hâsıl olmaz. Haber-i vâhid [her nesilde tek kişi vâsıtası] ile bildirilmiş olan hadîs-i şerîfte ve müctehidin kıyas etmesi ile bulunan hükümde icmâ’ olur. Âyet-i kerîmeden ve meşhur olan hadîsten açıkça anlaşılan hükümde icmâ’ olmaz. Bunların kendileri zâten delîldir. Selef-i sâlihînin, yani Eshâb-ı kirâmın bizlere, her asrın icmâ’ı ile gelmiş olan icmâ’ları mütevâtir hadîs gibidir. Yani, Eshâb-ı kirâmın böyle icmâ’larını öğrenmek ve amel etmek lâzımdır. Kur’ân-ı kerîmin Allah kelâmı olduğu, namazın, orucun, zekâtın farz oldukları böyledir. Bir sâlih kimsenin bildirdiği icmâ’ları ise, haber-i vâhid ile bildirilmiş olan hadîs-i şerîfler gibidir. Bunlar ile yalnız amel etmek vâcib olup, ilim [ve iman] vâcib değildir. Öğle namazından evvel dört rek’at sünnet kılmak böyledir.
İcmâ’ın dereceleri vardır. Eshâb-ı kirâmın açıkça ve her asrın icmâ’ı ile haber verilmiş olan icmâ’ları, âyet-i kerîme ve mütevâtir olan hadîs-i şerîf gibi kuvvetlidir. İnkâr eden küfre düşer. Eshâb-ı kirâmdan bazısının icmâ’ edip, diğerlerinin sükût ettikleri icmâ’ da, kat’î delîl ise de, inkâr eden küfre düşmez. İcmâ’ın üçüncü derecesi, Eshâb-ı kirâmın ihtilâf etmedikleri bir hükümde, sonraki asırların icmâ’larıdır. Bunlar, meşhur olan haber gibidir. Bundan sonra, Eshâb-ı kirâmın ihtilâf ettikleri bir hükümde, sonra gelenlerde hâsıl olan icmâ’ olup, haber-i vâhid ile bildirilen hadîs-i şerîf gibidir. Bununla amel vâcib olup, iman vâcib değildir. Bir asırda bulunan müslümanlar, bir meselede ihtilâf edince, sonra gelenlerin, bu ihtilâflı sözlerden birine uymayan hükümleri bâtıl olur. Bu sözlerden başka bir söz söylemeleri câiz olmaz. [Bu sebeple mezhebleri telfik etmek veya dört mezhebin söylemediği beşinci bir ictihad söylemek câiz olmaz.]

Cevab: Bir işin nefse hoş gelmesi ile aklın o işi beğenmesi farklıdır. Birinde gayrı ihtiyarîlik, diğerinde ihtiyar (seçme hakkı) vardır.

Cevab: Bir müslüman erkek, kitâbiyye, yani Yahudi veya Hristiyan bir kadınla, mekruh olmakla beraber evlenebilir. Bu kerahet dârülislâmda tenzihen, dârülharbde tahrimendir. Ancak müslüman iken, mürted olarak, ehl-i kitab bir dine giren kadın ile müslüman kocasının evli kalması câiz olmadığı gibi; bu kadının nikâhı bu halde sona erse bile, başka müslüman erkeğin bununla evlenmesi câiz olmaz. Mürdedde, tekrar İslâmiyete dönünceye kadar tazyik hapsinde tutulur ve önceki kocasıyla da nikâhının devamına fetvâ verilir. Ancak kadın tevbe edip tekrar müslüman olana kadar zevciyyet muamelesinde bulunamazlar, yani beraber olamazlar. Hristiyan olan kadın Yahudi veya Yahudi olan kadın Hristiyan olsa mürted sayılmaz ve müslüman kocasıyla nikâhına zarar gelmez. (İbni Âbidin, Mürted bahsi)

Cevab: Şer'en sâbit olan sünnet veya mekruhları, mekruh olduğunu inkâr etmeden beğenmemek küfrdür. Mütevâtir değilse, yani her nesilde yalan üzerinde ittifak etmesi mümkün olmayan bir ekseriyet tarafından rivayet edilmiş değilse, sünneti inkâr küfr değildir. Mütevâtir sünneti eğer lafzan yani sözleri itibariyle) mütevâtir ise inkâr küfr; manen (mana itibariyle) mütevâtir ise inkârı bid’attir.

Cevab: Mi’racta geldiği rivayetini inkâr etse, delili varsa, zararı yoktur. Ama âyet olduklarında icma’ bulunduğundan, bu zarurî icma’yı inkâr küfr olur.

Cevab: Hayır, mecazdır.

Cevab: “Seni yaratan Allaha kurban olayım” demektir. Caizdir.

Cevab: Namaz, oruç, faiz, zina, adam öldürme, şarap gibi ittifaklı, açık ve herkesin bildiği farz ve haramları dârulislâmda inkâr küfrdür. Dârülharbde ise, bilmemek özürdür; öğrenmemek günahtır.

Cevab: Kur’an-ı kerim ve mütevâtir sünnet ile sâbit ve ulema üzerinde icma etmişse evet.

Cevab: Hayır. Küfr alâmeti bile olsa muhterem değil, muhakkar olduğu için istimali câizdir.

Cevab: Berika’da ve Câmiü’l-Mütûn’da “Haksızlığa uğrayana sevinenin imanı gider. Birisini haksız yere dövseler veya öldürseler, ne iyi yaptın diyenin imanı gider” diye yazıyor.

Cevab: Mehdi ve Mesih hakkında çok hadis-i şerifler vardır. Metinleri muhtelif olsa bile mânâ itibarıyla mütevâtirdir. İnanmayan, eğer ilmî delillere istinad ediyorsa en azından bid’at ehli (sapkın) sayılır. Değilse, küfre düşer.

Cevab: Böyle diyen sahâbiler ve âlimler de olduğu için küfre düşürmez; ama müslümanların miracın ruh ve beden ile beraber olduğu üzerindeki icmâya karşı geldiği için bid’at olur.

Cevab: Niyetine bakar. Mezhep hilâfını kastederse mahzuru olmaz. Şeriati inkâr ise küfür olur.

Cevab: Evet.

Cevab: İrade-i ilahiyeyi beğenmemek kastı yoksa, başa gelen hâdiselerin kötülüğü, zararı kastediliyorsa mahzuru olmaz.

Cevab: Mutezile, Kur’an-ı kerimin kelimelerinin mahlûk olduğunu söyler. Bu, bid’attir. Ama kelimelerinin tamamen beşerî olduğunu söylemek küfrü müstelzimdir.

Cevab: Hayır. Meydana getiren, yapan, yapıcı denebilir. Osmanlıca mukabili vardır: İbdâî. Bediî. Muhterî. 

Cevab: Orada kast edilen, öğrenmeyi lazım görmeyerek bilmiyorum demektir. Böyle görmeden bilmiyorum diyen küfre düşmez ise de, öğrenmediği için günaha girer.

Cevab: Küfr olmaz. Hased, ucb, suizan gibi bazı günahlar kast ile işlenir. Bu da öyledir. Reddedince mesele kalmaz.

Cevab: Fıskı sebebiyle hürmet etmek veya fıskına aldırmadan hürmet etmek haramdır. Fıskını beğenmek ise küfrdür.

Cevab: Hayır. Büyük günah olur.

Cevab: Şia mezhebi fırka fırkadır. İçlerinde müslümanlık dairesinde kalanlar da vardır. Hazret-i Ebu Bekr’in sahabiliğini veya Hazret-i Âişe’nin ismetini inkâr ederek dinden çıkanı da vardır. Allahü teâlânın Hazret-i Ali’ye hulul ederek Ali diye göründüğüne veya Cebrail aleyhissselamın peygamberliği yanlışlıkla Hazret-i Ali yerine ona çok benzediği için Hazret-i Muhammed’e getirdiğine inanarak zındıkaya düşenleri de vardır. Binaenaleyh Şia’nın bazı fırkaları ehl-i bid’at, bazıları mürted ve bazıları mülhiddir. Bazı Şia fırkaları da tarih içinde ortadan kalkmış ve bugüne intikal etmemiştir.

Cevab: İnsanların hangi imanla öldüğünü ancak Allah bilir. İnsanlar zâhire göre hükmederler. Ebu Tâlib, Hazret-i Peygamber’in telkin ettiği imanı ikrar etmediği için küfr üzere öldüğüne hükmedilmiştir. Hadis-i şerifte, cehennemde azabı en hafif olan, Ebu Tâlib’dir. Ayağına ateşten ayakkabı giydirilecek, beyni kaynayacak” buyuruldu. Hazret-i Abbas, kulağını yaklaştırıp, “Yeğenim, senin söylediğini söyledi” dediyse de, o zaman müslüman olmadığı için şahadeti makbul tutulmamıştır. İbni Hacer’in rivayetine göre Hazret-i Peygamber’e bir ikram olmak üzere, sonradan anne ve babası ile beraber amcası da diriltilmiş, iman ederek vefat etmişlerdir. Şu halde Ebu Tâlib’in imanı üzerine konuşmak, kâfir olarak öldüğünü dillendirmek doğru değildir. Hazret-i Peygamber’i incitecek şeylerden kaçınmalıdır.

Cevab: Hayır. Formasını giymek mahzurludur.

Cevab: Buradaki beğenmek, nefsin beğenmesi değil; aklın beğenmesidir ki şer’î hükmü inkâr veya tahkir demektir.

Cevab: Eğer bir delili varsa, küfr olmaz ise de, bid’at olur. Zira icma’ya muhalefet vardır.

Cevab: Mecaz olarak söyleniyorsa, yani tabiat Allahın emri altında bir koordinatör gibi görülüyor ise caizdir. Ancak mutlak yaratıcı olarak görülüyorsa, küfrdür.

Cevab: Hayır.

Cevab: Dinî meselelerde icma’lar fıkıh ve kelâm kitaplarında nakledilmiştir. Mesela İmam-ı Azam'ın Fıkh-ı Ekber adındaki kitabı, o zamanki sarih icma’ları haber veriyor. İcma’nın da dereceleri vardır. Mütevâtir icma’yı inkâr küfr veya bid’at olur. Ahad tarikiyle gelen icma’ böyle değildir. Kat'i icma’ın hükmünü inkâr, ekseriyetin kavline göre küfürdür . İcma’ı inkâr edenin küfre düşmesi, bunun zaruriyyat-ı diniyyyeden olup olmamasına göredir. Zaruriyyat-ı diniye, havas ve avam, herkesin dinden olduğunu bildiği şeylerdir. Allah’ın birliğine, peygambere, beş vakit namazın farziyetine inanmanın farz oluşu bu kabildendir. Zaruriyyat-ı diniyyeden olmayanlar, mesela Arafat’ta vakfeden evvel cima edenin haccının bozulması, büyükanneye mirastan altıda bir hisse verilmesi gibi şeylerdir. Bunları yalnız havas bilir, avam bilmezler. Vitir namazının ve kurban kesmenin meşruiyyeti, zaruriyyat-ı diniyyedendir. Ama vâcib veya sünnet olduğu ihtilaflıdır. Bir kimse dinde vitir namazı yoktur, kurban kesmek yoktur demesi küfürdür; ama vâcib oluşunu inkâr etse, sünnettir dese, iş değişir.

Cevab: Ameller imandan bir cüz değildir. Yani inkâr etmedikçe, günah işleyen bu sebeple dinden çıkmaz. Sadece namazda ihtilaf olundu. Hanbelî mezhebinde namazı kasten terkeden dinden çıkar.

Cevab: Hayır.

Cevab: Şeriat, İslâm dini demektir. Karşı gelmek, günahtır; kişiyi dinden çıkarmaz. Ama dinin emir ve yasaklarını inkâr ederse bu imana zarar verir. Ancak böyle bir kişinin muhtemelen önceden de imanı yoktur.

Cevab: Kur’an-ı kerim ve hadis-i şeriflerde buna dair hükümleri te’vil ettikleri için küfre düşmüyorlar; icmâdan ayrıldıkları için ehl-i bid’at oluyorlar.

Cevab: Verilen cevap, sualin cevabıdır; cevabı verenin itikadının ifadesi değildir.

Cevab: Lafzen ve manen, yani kelimeleri ve manası mütevatir olan, yani her devirde yalan üzere ittifak etmesi mümkün olmayan bir topluluk tarafından nakledilen bir hadisi inkâr etmek, eğer delilsiz olursa küfürdür. Bunun dışındaki mütevatir hadislerin inkârının küfür olup olmadığı hususunda âlimler arasında ihtilaf vardır. Lafzen ve ma’nen mütevatir hadis-i şeriflerin sayısı çok azdır.

Cevab: Böyle bir usul yoktur. Ama bu gibi yeminler, zaten dinen lağv olan yeminlerdir.

Cevab: Her artı işareti haç sayılmaz. Olsa da hürmet makamında olmadığı için mahzurlu değildir.

Cevab: Küfre sebep olmaz. Farz değil, ama kılınırsa yerine geçer.

Cevab: Her icma’yı inkâr küfr değildir. Tevâtüren nakledilmiş olması şarttır. İcma’yı inkâr, bir nassın teviline istinad ediyorsa, yine küfr değildir.

Cevab: İyi bilmediği hususlarda insanlara fetva vermek mahzurludur. “Sizin ateşe atılmaya en istekliniz, fetva vermeye en isteklinizdir” hadis-i şerifi vardır. Bu kimseyi bulup, ikaz etmelidir. Bu mümkün değilse, tevbe etmelidir. Böyle yanlış fetva vermek, kati farza ve harama dair de olsa, kasıt bulunmadığı için küfre sebep olmaz.

Cevab: Birincisi, İbni Teymiyye, önceleri Hanbelî mezhebinde iken, sonraları ayrı bir yol tutmuştur. İkincisi Hanbelî’de namaz kılmamak irtidad sebebidir. Ama bu, kazâya mâni değildir. En azından kılmadığı son namazı, tevbe edince kazâ edecektir. Özürsüz olarak kılınmayan namazın kazâ edilmesine karşı çıkmak hatalıdır.

Cevab: Tazim (hürmet) mevkiinde olmadığı için caizdir.

Cevab: Bunlar cezbe halinde ise yoktur. Ancak aklı başında iken bunlara zahiri mana vermek mahzurludur.

Cevab: Hayır. Kur’an-ı kerimde de böyle geçer.

Cevab: Mecaz olarak caizdir.

Cevab: Evet. Kur’an-ı kerimde geçer. İslâmiyet demektir.

Cevab: Çok eskiden beri veya uzun bir zaman maksadıyla kullanılmaktadır. Bu niyetle caizdir.

Cevab: Zararı yoktur. Kimse buna tazim için kullanmıyor. Bilen bile yoktur. Zaten işaret hürmet mevkiinde değildir. Olsa da başka manalara da gelir.

Cevab: Caizdir. Bu, Kur’an-ı kerime kafadan mânâ vermek demek değildir. İlimsiz tefsir yapmak câiz değildir. Ancak Arapça bilen biri, Kur’an-ı kerimin pek çok âyetini anlar. Kur’an-ı kerimin en makbul kıraati, anlayarak okumaktır. Mana vermek, hele hüküm çıkarmak ayrıdır.

Cevab: İbadetler haricinde caizdir.

Cevab: Bugün iki gruba ayrılmışlardır. Bir grup, Ahmed Kâdıyanî’yi peygamber olarak görmektedir. Mevlana Muhammed Ali ve Lahor grubu, böyle görmediğini ve nübüvvetin Resulullah aleyhisselâm ile sona erdiğine inandığını söylemektedir. Böyle ise bu ikinci fırkanın görünüşte böyle olduğu söylenebilir.

Cevab: Yaratmak Allah’a mahsustur. Binaenaleyh yaratmak, yaratıcı gibi kelimeler mahlûklar için asla kullanılamaz. Zaruret varsa, niyeti sağlam tutmak kaydıyla cevaz vardır. İngilizcesini manası daha şümullüdür. Mümkünse kreativ, kreativite kullanmak daha ehvendir. Osmanlıcada mukabili bedî’, bedi’î kelimesidir.

Cevab: Şüpheli nassı, yani ‘Allah yer ve göklerin nurudur’ ve ‘Allah arşın üzerine istiva etti’ gibi âyet-i kerimeleri yanlış da olsa te’vil ettikleri için küfre düşmez; icmâya aykırı hareket ettiği için bid’at ehli olur. Ehl-i sünneti küfre nisbet etmesi, tasavvuf, istigâse, tevessül, kabir ziyareti, ölünün ruhu için adak gibi muayyen bazı amellerin, dine aykırı olduğunu vehmetmelerinden ileri geliyor. Muayyen (belli) bir müslümanı, hiç bir dinî te’vil olmadan, Müslümanlığından veya dine uygun bir amelinden dolayı küfre nisbet eden, kendisi küfre düşer.

Cevab: Yani inanmıyorsun, kitaba inansan böyle yapmazsın, kitaba inanmayanlar gibi davranıyorsun gibi manalara çekilebilir ise de, çok tehlikelidir.

Cevab: Mahzuru yoktur. Mecazdır.

Cevab: Gaybdan haber verdiğini ve gaybı mutlak bildiğini, hatta kaderi büyü vs ile değiştirebileceğini iddia eden küfre düşer. Bunun dışındaki astrolog, sihirbaz ve kâhinler vaziyete göre imanını kaybeder veya günaha girer. Hadis-i şeriflere değil, fıkıh kitaplarına bakmalıdır.

Cevab: Hayır. Ama ihtiyaten tecdid-i nikâh yapmak iyi olur.

Cevab: Her nesilde yalan üzerinde ittifak etmesi mümkün olmayan birden fazla râvînin rivâyet ettiği hadislere, mütevâtir hadîs denir. Bunları inkâr küfrdür. Mahzen-i Ulûm’da da diyor ki: “Hadis-i meşhur, asr-ı evvelde ahaddan mervi olan ve asr-ı sânide iştihar eden hadîs-i şerîfdir. Yani hadis-i meşhur bir kimsenin Resûl-i ekremden sallallahü teala aleyhi ve sellem hazretlerinden ve o kimseden dahi bir cemaatin ve o cemaatten dahi diğer cemaatin istimâ etdiği hadîs-i şerîfler olup, mütemessik olan kimse de intiha edinceye kadar bu veçhiyle rivâyet olunmuşdur ki, o cemaatin kizb üzerine tevâtu ve ittifakı tasavvur olunmaz. Ve o misillü hadis-i şerif ulema-ı kiram hazeratı canibinden telakki-i bilkabul bulunmuşdur. Hadis-i meşhur, hakk-ı amelde ‘haber-i mütevâtir’ menzilesindedir. ‘Hadîs-i mütevâtir’ ile ‘hadîs-i meşhûr’ beyninde olan fark, hadîs-i mütevâtirin câhidine bilittifak küfr nisbet olunmakdan; ‘hadîs-i meşhûr’un câhidine küfr nisbet olunmak sureti ile muhtelifün fih olmakdan ibaretdir. Esâh olan suret ‘hadis-i meşhur’un câhidine dahi küfr nisbet olunmakdan ibaretdir.”
Tecrid-i Sarih şerhinde diyor ki: “Hadis-i meşhurun hükmü ekseriyete göre haber-i aziz ve haber-i garib ile bu nevilere dâhil olmayan haber-i vâhid gibi ilm-i zannî ifade etmektir. Cessas ile Hanefiyyeden bir cemaate göre ilm-i yakîn ifade ederse de bu yakîn nazaridir. Yani bilistidlal hâsıl olur. Bundan dolayı da münkiri ikfâr olunmaz. Bu ihtilaf, haber-i meşhurun mütevâtir aksâmından addedilib edilmemesi hakkındaki ihtilafdan neş’et etmiştir. İmam Muhammed’in ashâbından Îsâ bin Ebân’a göre ise haber-i meşhur ilm-i yakîn değil, ilm-i tümâninet ifade eder. Ve haber-i vâhidin fevkinde ve haber-i mütevâtirin dûnunda bir mertebededir. Kâdi Ebu Zeyd ile âmme-i müteahhirînin de muhtarı budur.”
İbni Âbidin hazretleri “Mesh meşhur sünnetle meşru olmuştur. Binaenaleyh onu inkâr eden bid'atçı, ikinci re'ye göre kâfir olur. Tuhfe nam eserde meshin icmâ' ile, hatta tevâtürle sabit olduğu bildirilmiştir” ibâresini izah ederken meşhur hadis hakkında der ki: “Usul-i hadis ilmine göre, meşhur ravilerin her tabakasında ikiden fazla kimselerin rivayet ettiği, fakat tevâtür derecesine ulaşmayan hadistir. Usul-i fıkh ilmine göre ise; birinci asırda, yani sahabe devrinde haber-i vâhid iken, sonraki asırlarda yalan üzerine ittifakları düşünülemeyen bir cemaat tarafından nakledilen hadistir. Birinci asırda da böyle bir cemaat tarafından rivayet olunursa, o hadis, mütevâtirdir. Birinci ve ikinci asırlarda da bu şekilde rivayet edilmezse, haber-i vâhiddir. Bundan anlaşılır ki, usul ulemasına göre meşhur, haber-i vâhidlerle mütevâtirleri taksim eden bir asıldır. Hadis ulemasına göre ise haber-i vâhidlerin bir kısmıdır ve tevâtür derecesine varmayan hadistir. İnkârcısının bid'atci mi, yoksa kâfir mi sayılacağı hususunda ihtilaf edilen, meşhur usulcülerin ıstılahına göre olan meşhurdur; hadis ulemasına göre olan değildir. ‘İkinci reye göre kafir olur’ ifadesinden murad; meşhur, tevâtürün bir kısmı sayıldığına göredir. Lakin Tahrir'de: ‘Hak şudur ki, meşhurun aslı haber-i vâhid olduğu için, onu inkâr eden bilittifak tekfir edilemez. Onu inkâr, Peygamber aleyhisselâmı yalanlamak değil, müctehidlere hata isnad olduğu için dalâlettir’ denilmiştir.”
Netice itibariyle, mütevatir hadisin inkârının inkârında bile ihtilaf edilmiştir. Dinin zaruriyatını bildiren mütevâtir hadisi inkâr küfr; değilse bid’attir. Bazı usul uleması, meşhur hadisi de, mütevâtir hadise ilhak ettiği için, bunlara göre de meşhur hadisin inkârı, mütevâtir hadisin inkârı gibidir. Ama ekseriyete göre böyle değildir.

Cevab: Amerika'ya ilk gelen Avrupalı muhacirlerin XVII.asırda başlattığı bir âdettir. Karaya çıktıklarında kıtlık oldu. Kızılderililerin yardımıyla çabuk yetişen mısır ekerek açlıktan kurtuldular. Mısır hasadı yaptıklarında, Kızılderilileri de davet ederek açlıktan kurtulmanın şerefine hindi kesip ziyafet verdiler.

Cevab: Aslı şöyledir: Bir Müslümanın bir hareketinden 99 küfür, bir iman manası çıksa, imana tevil edilir, küfrüne fetva verilmez. Yoksa bir kimseden bütün âlimlerin ittifakla insanı küfre sokacağı bildirilen bir söz veya fiil sâdır olursa, onun küfrüne hüküm verilir. Yine de böyle birinin kati küfrüne kail olmaktansa, o söz veya hareketin küfre sebep olduğunu söylemek daha doğrudur. Zira bu kişi tevbe etmiş olabilir. Evet, aleni günahın tevbesi aleni olur, ama bu kazaendir. Yani iş mahkemeye düşerse, ancak bu fayda verir. Allah ile o kişi arasında ise gizli tevbe de makbuldür. Ama evlilik, şahidlik, cenaze namazı gibi hususlarda bu kişinin etvbesi bilinmedikçe, küfr üzere olduğuna şahsî olarak hükmedilir. Ancak bunun için insanı küfre düşüren şeyleri iyi bilmek lazımdır. Fıkıh kitaplarında yazan elfaz-ı küfr ile bir mümin hemen küfre nisbet edilmez. Zira bunların çoğu tevil götürür.

Cevab: “Tevekkül etmeden evvel sebeplere yapışırım” gibi bir tevili varsa da tehlikelidir.

Cevab: Allahü teâlânın esirgeme sıfatı yoktur. Bu bir noksan sıfattır. Allah ise noksan sıfatlardan münezzehtir. Esirgemenin bir de himaye manası vardır. Ama bu duada o kast edilmiyor. Yine de bu sözle küfre hükmedilmez. Bazı kitaplarda geçen elfaz-ı küfr ile bir kişinin hemen küfrüne hüküm verilmemesi, usul kaidesidir.

Cevab: İslâmın beş ve imanın altı şartı; zinanın, şarabın, domuzun, adam öldürmenin, rüşvetin, yalanın, hırsızlığın haram olması; tesettürün, namazın, orucun, zekâtın, haccın farziyeti gibi hususlar zaruriyyat-ı diniyyedir. Bunları her Müslümanın bilmesi farzdır. Dârülislâmda bilmemek mazeret değildir. Dârülharbde de öğrenme imkânı varsa, yine mazeret değildir. İnkârı, insanı dinden çıkarır.

Cevab: Akla Allah diye ne gelse, o değildir. (Küllü ma hatara bi-bâlik/Allahü gayru zâlik.) Çünki hatıra gelenler mahluktur. Bunu bilince mesele yok.

Cevab: Bunun ictihadla alakası yoktur. Aynı meselenin iki cihetini beyan ediyor. Birincide böyle olanları kâfir bilmemelidir; ikincisinde bu işlerin kâfirlik olduğunu söylüyor. Biri müşahhas hâdise; ikincisi mücerred hükümdür. Böyle yapanlar kâfir olur demiyor. Niyeti eğer öyle ise, kâfir olmak ise, kâfirdir; değilse küfür bulaşığı olan günahtır. Biz bilemeyiz; namazını kılarız, demektir.

Cevab: Haramı, helâl itikat ettiği için dinden çıkar.

Cevab: Tevili yoksa, evet. Tevbe kâfidir. Tevbe edince, tekrar imana gelmiş sayılır. Duymadıysa helallik almaya lüzum yoktur. Helâl etmese de, imama gelmeye zarar vermez. Kul hakkı kalır.

Cevab: Allahü teala insanın yüzünü kudret eliyle vasıtasız yarattığı için, bazı âlimlere göre yüze sövmek küfrdür. Tevbe ve tecdid-i iman lâzımdır. Ayrıca günahın affedilmesi için bu kişiyle de helalleşmek icap eder. Ama helâl etmezse, kul hakkı bâki kalır; tecdid-i iman sahih olur.

Cevab: Kadınların erkeğe benzemesi, pantolon caiz değil ise de, bunun inkârı veya beğenilmesi, imana zarar vermez; yani şarap, domuz gibi haram-ı aynî değildir; erkeğe benzemekten dolayı haramdır.

Cevab: Böyle diyenler varsa da sahih kavil bu değildir. Büyük günahtır.

Cevab: Mütevatir hadisleri inkâr küfrdür.

Cevab: Hayır. Yılbaşı dini bir gün değildir; âdettir.

Cevab: Niye küfr olsun?

Cevab: Küfründen dolayı veya bunu bilip aldırmayıp umumi olarak sevmek küfrdür. Bilmemek özür ise de bu zamanda zordur.

Cevab: Akıl hastası değilseler, imanlarına zarar verebilir. Zaruri bilgilerde cahillik özür değildir.

Cevab: Kendisine bu salahiyeti Kur’an-ı kerim vermiştir. İnkârı küfrdür.

Cevab: Bu sözün ona nisbeti sahih olmayabilir. Şathiye olabilir. Şeriat zahire bakar. Cezbe hali galib idi. Bu sebeple amme-i cemiyetin selameti için Midilli adasına sürgün edildi. Niyazî, Sôfiyyenin meşhurlarından ve Halvetî meşâyıhindendir. Anadolu’da Soğanlı’da tevellüd etti. Mısır’da tahsil gördü. Bursa’da yaşadı. 1693’de Limni adasında vefat etti. Sultan Mecid, Limni’ye geldiğinde kabrini aratıp tamir ettirmiştir. Türkçe divânı çok yanık ve tatlı olup, birkaç kere basılmıştır. Bazı yazarlar, bunun için, sonradan sapıttı diyorlar. Şiirleri, hele “Peygamberimiz Muhammed Mustafa hepimizden üstündür. Âli güzel, Eshâbı çok temizdir” beytleri bunu tekzib etmektedir.

Cevab: Mesele mütevâtirin tarifi ve bunun inkârı ile küfre nispet edilip edilmeyeceği ile alakalıdır. İhtilaflı bir husustur.

Cevab: Nüzul-i İsa’yı, bir delile istinaden inkâr eden ehl-i bid’at olur. Dârulharbde bazı zaruri olmayan bilgileri bilmemek mazerettir. Ancak bundan haberi olmayan, inkâr etmez zaten. Haberi olunca, araştırması ve hakikati öğrenmesi icab eder.

Cevab: Burada kabul olmaktan maksad, duaya taraf-ı subhanîden icabet edilmesi demektir. Yoksa ibadetlerin sahih olması başkadır, kabul olması başkadır. Kâfirler ibâdetlerle muhatap değildir ki, ibadetlerinin sıhhati mevzubahis olsun. Bu sualde kast edilen duanın, kavlî dua olduğu âşikârdır. Zira rızık temini, şifa talebi gibi maddî sebeplere yapışmak hususundaki fiilî dualarının yeri geldiğinde kabul edildiğinde ittifak vardır. Netice itibariyle Müslüman olmayanların dünya işleri hususundaki duaları kabul edilebilir. Nitekim fiilî duaları da geri çevrilmemektedir. Ancak âhirete müteallik duaları, yani cehennemden kurtulmak ve cennete gitmek hususundaki dualarının bu halleriyle kabul edilmesi muhaldir. Bunun için Müslüman olmaları icab etmektedir. Böyle kimselerden dua istemek de abestir; zira helâl yiyen günah işlemeyen kimselerin duaları daha çok kabule şâyândır.
Kur’an-ı kerimde meâlen “Kâfirlerin duası boşunadır” buyuruluyor (Ra’d: 14, Mü’min: 50). Bunlardan ilkine bazı ulemâ “Kâfirlerin tapındıkları ilahlara, putlara yaptıkları dua boşunadır. Yani bu ilahlar onların dualarına icabet edecek halde değildir” mânâsını vermiştir. İkinci âyet-i kerimeyi ise, “Cehennem’den kurtulmak için yaptıkları dua boşunadır” şeklinde tefsir etmişlerdir. (Semerkandî, Kurtubî, Râzî). Nitekim âyet-i kerimenin devamında böyle kimseler, ağzına gelsin diye iki avucunu suya açan kimselere benzetilmiştir.
Reddü’l-Muhtar metninde şöyle bir ifade vardır: “Yağmur duasında zımmî bulundurulmaz. Velev ki tercih edilen kavle göre bazen istidrac (yani azabın çokluğuna alâmet) olmak üzere kâfirin duası kabul edilsin. ‘Kâfirlerin duası boşunadır’ meâlindeki âyet-i kerime (Ra’d, 14; Mü’min, 50)  ise âhiret hakkındadır.”
İbn Âbidin hazretleri, burayı izah ederken diyor ki: “Yağmur duasında cemaatla birlikte zimmî (gayri müslim) bulundurulmaz. Nitekim İbni Melek, Mecma şerhinde böyle buyurmuştur. Zâhire göre zımmîler yalnız başlarına duaya çıkarlarsa men edilmezler. Mirac’da beyan edilmiştir. Lakin Feth sahibi bunu men etmiş, ‘İhtimal onların duasıyla yağmur yağar da, avam takımının zayıf imanlı olanları fitneye düşerler’ demiştir.
‘Kâfirin duası kabul edilir’ denilip denilmeyeceği hususunda ulema ihtilaf etmişlerdir. Cumhur-i ulema mezkûr âyetle istidlâl ederek 'denilmeyeceğini söylemişlerdir. Bir de kâfir, Allah’a dua etmez. Çünkü onu bilmez. Allah’ı bilmez ki, dua etsin. Allah'ı ikrar etse bile, lâyık olmadığı sıfatla tavsif edince ikrarını bozar. Gerçi bir hadîs-i şerifte ‘Mazlumun duası kâfir bile olsa kabul edilir’ buyurulmuşsa da, bu, küfrân-ı nimete hamledilmiştir. Yani nankör bile olsa kabul edilir, demektir. Bazı âlimler, kabul edilir demeyi caiz görmüşlerdir. Çünkü Kur’an-ı kerimde anlatıldığına göre, İblis, ‘Yarabbi bana mühlet ver!’ dedi. Allahü teala da ona mühlet verdi. Bu, ona icabettir. Ebu’l- Kâsım Hakîm ile Ebu’n- Nasr Debbûsî bunu tercih etmişlerdir. Sadru’ş-Şehid, ‘Bununla fetva verilir’ demiştir. Sa’d’ın Akâid Şerhi’nde de böyledir. Bahr'de Velvâliciyye’den naklen, ‘Fetva, kâfirin duası kabul edilir, demenin câiz olduğuna verilmiştir’ denilmektedir. Kâfirlerin âhiretteki dualarından maksad, cehennemde azaplarının hafifletilmesi hususundaki dualardır. Buna delil, âyeti kerimenin baş tarafıdır. Orada, ‘Cehennemdekiler cehennemin bekçilerine, Rabbinize dua edin de bizden bir gün azabı hafifletsin, diyecekler. Onlar da, Size peygamberleriniz beyyine ile gelmezler mi idi?, diye soracaklar. Evet gelirlerdi,' cevabını verince, Öyle ise dua edin! Ama kâfirlerin duası ancak helâktedir, diyeceklerdir’ buyurulmuştur.” Şu halde her iki kavilde de kâfirden dua istemek küfr değildir.
İmam Kurtubî hazretleri, Ra’d suresinin “Kâfirlerin duası boşunadır” meâlindeki 14. âyet-i kerimesini, “Kâfirlerin, Allah’ı bırakıp da dua ettikleri putlar, hiç fayda veremezler” şeklinde tefsir eder. Mü’min sûresinin aynı meâldeki 50. âyet-i kerimesinin tefsirini de“Kâfirlerin, âhirette cehennemden kurtulmak için yaptıkları dua boşunadır, fayda vermez” şeklinde yapar. Nitekim Cehennemliklerin hâlinin anlatıldığı, bir evvelki âyet-i kerimeden de anlaşılmaktadır.
İmam Rabbânî hazretleri, 163.mektupta, “Onlardan yardım, şifa beklemek ve hele onlar vasıtası ile dua ve ibadet etmek boşuna uğraşmaktır. Mümin suresinin 50. ve Ra’d suresinin 14. âyetinde mealen, ‘Kâfirlerin duaları ancak dalâlettir’ buyuruldu. Yani, İslâm düşmanlarının duaları kabul olmaz, hiç fayda vermez. Kâfirler, papazlar vasıtası ile yapılan duaları Allahü teâlâ hiçbir zaman kabul etmez. Böyle duaların Müslümanlara faydası olmaz. Yalnız bu suretle o dinsizlere bir kıymet verilmiş olur. Onlar, dua ederken, putlarını, Allah’ın düşmanlarını araya korlar”.
Merhum Hüseyn Hilmi Işık Efendi, kendisine sorulan bu suali, “Kâfirlerin de duası kabul olabilir. Ancak kendilerine faydası olmaz” şeklinde cevaplandırdılar. Yani bu sayede elde edip fayda zannettikleri şey, aslında onların aleyhinedir. Nitekim dünyada kâfirlere her lütuf ve inayetin, âhiretteki hesaplarını arttıracağı malumdur. Şu halde kâfirlerin duasının kabul olması bir mekr-i ilahîdir.Kıyamet ve Âhiret kitabında şöyle diyor: “Muhammed aleyhisselamın Allahü teala yanındaki kıymetine, şerefine ve üstünlüğüne bakınız ki, Onu vesile eden kâfirlerin bile duasını kabul buyurmaktadır” (s.230).

Cevab: Zaruriyat-ı diniyyeyi, haram olduğunda veya farz olduğunda ittifak olan hususları inkâr küfürdür. Eğer âyet ve hadislerde yanlış da olsa bir te’vil varsa tekfir edilmez. Mut’a nikâhı ve abdestte ayağını yıkamamak da böyledir.

Cevab: Onu dini için hürmetlemek, dininden dolayı hürmet etmek demektir.

Cevab: Menfaat yüzünden bozuşmak için kullanılıyor. Lafza bakılmaz. Mahzuru yoktur.

Cevab: Alay ve hakaret yoksa küfr olmaz.

Cevab: Mahzurludur. Amel imandan cüz değildir. Hakaret için söylenirse, günah olur; ama imana zarar vermez. İmanlı olduğunu düşünerek böyle derse, Allah saklasın, imanı gider.

Cevab: Bunun sahih bir yemin olduğuna itikad ederek ve Allahü teâlânın isminin yerine geçeceğine inanarak söylerse küfür olur. Zarureten veya bilmeden söylerse küfür olmaz. Örf ve âdet olmuşsa, küfr olmaz ise de, günah olur; yemin yerine geçmez.

Cevab: Doğru bir sözdür. Dünya imtihandır; mutlaka %100 ispatlanır olsaydı, herkes iman ederdi. Akla değil, gayba iman esastır.

Cevab: Sorarlarsa söylenir. Böyle biriyle evlendiyse, kadın zaten önceden de Müslüman olmasa gerektir.

Cevab: Bu sözü beğenerek kasten gülerse küfr olur. Beğenmeden ama kasten gülerse veya gayrı ihtiyari gülerse, küfr olmaz.

Cevab: Küfr, hased, suizan gibi günahlar, zihinden geçmekle işlenir. Orada kastedilen zina, hırsızlık gibi günahları zihninden geçirse, hatta işlemeye karar verse, işledikçe günah yazılmaz. Zihinden geçirmek ile işlenen günahlar da zihne gelince razı olmamak, beğenmemek lazımdır. O zaman günah yazılmaz. Beğenir ve zihninden atmazsa, günah yazılır.

Cevab: O da siperlikli şapka hükmündedir.

Cevab: Bugüne kıymet verip hürmet etmek olmazsa almak ve hediye etmek caizdir

Cevab: Gayrımüslime “Allah razı olsun” denir. Bu onun bu halinden razı olsun demek değildir. Seni razı olduğu hale koysun, demektir. Gayrı müslim olarak öldüğü iyi bilinen birine “Allah rahmet eylesin” veya “Allah razı olsun” denmez. Diyene de kâfir denmez.

Cevab: Hayır. Zıkkım, zakkum kelimesinin muharrefidir. Zakkum dünyada da yetişen zehirli bir nebattır. Zehir yemesi temenni ediliyor.

Cevab: Kalmamıştır denemez; belki azdır. Zira Hristiyan memleketlerindeki halkın çoğunun bugün dinle alakası kalmamıştır.

Cevab: Allahü teâlânın takdir ve beyan ettiği bir şeyin, sonradan başka şekilde cereyan etmesi manasına gelen bu Şiî tabiri, tevilli söylenirse küfr olmaz.

Cevab: Mümin miyim, değil miyim, bilmiyorum veya mesela âhiret var mı, emin değilim dese imanda küfrdür

Cevab: Sözleri beğenir ve tasdik ederse küfür; değilse günah olur.

Cevab: Dinden çıkmaz ise de bu gibi mevzularda münakaşa yapmak doğru değildir.

Cevab: Tövbenin sıhhati için lazım değilse de, başkasına zarar verebileceği için silmesi gerekir.

Cevab: Buradaki benzeme, inanç ve ibadet hususunda olan benzemektir. Âdetlerde olan benzeme kötülenmemiştir. İnanç hususunda olan benzeme çok mahzurludur, küfre düşürebilir. İbâdetlerde olan benzeme bazen küfür, bazen haram veya bazen mekruh olabilir. Âdette benzemek, eğer bir sünneti ortadan kaldırıyorsa, faydasızsa, zararlıysa ve teşebbüh (benzeme) kasdıyla olursa ilk iki kişiye mekruhtur, sonrakilere değildir. Faydalı ise caiz, hatta lüzumludur.

Cevab: Din düşmanlarını böyle olduğunu bilerek sevenin imanı gider. Bilmez, onu kahraman ve saire olarak tanır da severse mazurdur; ama öğrenmediği için günaha girer.

Cevab: Bunların hepsi âdeten söyleniyor ise bir mahzuru yoktur. Bunlar tazim için söyleniyorsa çok mahzurludur. Gayrımüslim ve bid’at ehline selam vermek dua niyetiyle olursa caizdir.

Cevab: Zaruret, her zaman başka şekilde ortaya çıkar fitne çıkarmamak için küfre sebep olan iş yapmak veya söz söylemek lâzım değildir. Çok lazım gelirse; ta’riz yapılır; yani iki manalı bir kelime kullanılır.

Cevab: Hayır, bu imanda şüphe değildir; söylediği sözün veya yaptığı işin küfre düşürüp düşürmediğinde şüphe etmektir.

Cevab: Haç, bambaşka şeydir. Artı işareti başkadır. Bu mantık ile ekose bile bir haçlar mecmuudur. Vesveseye lüzum yoktur. 

Cevab: Hayır. Beğenmek lâzımdır. O kişi değil, o iş beğenilmektedir. Din düşmanlarından, kolay kolay İslâmiyetin beğendiği şeyler zâhir olmaz.

Cevab: İnancı kendinedir. İşini beğenmek caizdir.

Cevab: Günahkâr olur. İnkâr ediyorlarsa küfr olur.

Cevab: Kalb ile iman esastır. Dil ile ikrar dünyada Müslüman muamelesi görmesi içindir. Zaruret özür olur.

Cevab: Hayır, yani ağız tadıyla yapamam manasına mecazdır.

Cevab: Küfr alâmetini tazim için değil, diplomatik sebeplerle takıyorlar.

Cevab: Hayır, mecazdır. 

Cevab: Bu söz, imanı tehlikeye sokabilir. Bu tehlike varsa, erkek vârisler hisselerinin birazından vazgeçerek kız kardeşlerinin imanını tehlikeye atmasını önlemelidir. Mirası bütün vârislerin rızası ile farklı hisselere göre taksim etmek caizdir. Ailesinin masraf edip etmemesi miras hissesine tesir etmez. Bir çocuk hep ailesiyle kalsa, diğeri dışarıda kendi gayretiyle bir hayat kurmuş olsa, biri anne ve babasına baksa, diğeri bakmasa, aynı hisseyi hak ederler. Anne ve baba, sağlığında böyle mağdur çocuğuna mal verebilir. Bu, miras hissesine sayılmaz.

Cevab: Elfaz-ı küfr ile mürtedliğe hüküm verilemez. Dinin kati hükümlerini bilerek ve isteyerek inkâr ediyorsa vâris olamaz.

Cevab: Hadis-i şerifte böyle geçiyor ise de, buna söylediğiniz gibi mana vermek Ehl-i sünnete aykırıdır. Amel imandan cüz değildir. Burada kastedilen içkinin haram olduğuna ehemmiyet vermeden içen kimse demektir veya içkinin haramlığının dehşeti bildirilmektedir.

Cevab: Bunlar uygunsuz ifadeler değildir. Tanrı, tapınılan şey demektir. İlah karşılığıdır. Antik cemiyetlerin tapındığı şeye tanrı denmesi tabiidir. Mesela Müslümanların tanrısı Allah’tır.

Cevab: Bunlar zünnara benzese bile –ki benzemiyor-, farklı şeylerdir. Bir mahzuru olmaz.

Cevab: Hayır.

Cevab: Hususi bir vasfı övülebilir ise de, bir din düşmanı övüldüğünde arş titrer.

Cevab: Bir delili, bir nassı yanlış tevil ederek söylerse, bid’at sahibi olur. Aksi takdirde küfre düşer.

Cevab: Haram olduğunu inkâr etmezse düşmez.

Cevab: Peygamberin doğru söylediğine inanmayan küfre düşer. Zayıf bile olsa bir hadisi beğenmeyen de böyledir. Ancak mütevâtir hadisler dışındaki hadislerin, hadis olduğuna, yani Peygamber’den nakledildiğine inanmayan küfre düşmez.

Cevab: Hayır. Nefse hoş geliyor demek istenmektedir.

Cevab: Caizdir. Hürmet eden onlardır, Müslümanlar değil. Osmanlılar zamanında Paskalya yumurtası ve çöreği dağıtırlardı. Müslümanlar da alır yerlerdi.

Cevab: Şâfiî ve Hanbelî mezhebinde öyle. Hanefî ve Mâlikîde nikâh bozulur. Yeniden nikâh lazımdır.

Kadın tevbe etmezse, nikâh devam eder veya kocasının cariyesi sayılır; ama tevbe edene kadar vaty caiz olmaz diyen âlimler de vardır.

Cevab: Tapmak, Türkçe’de bulmak demektir. Taptuk Emre’nin isminde bu manayla kullanılmıştır. Şimdi yanlış olarak tapınmak yerine kullanılıyor ki ibadet etmek demektir. Bir insana “Sana tapıyorum” demek küfr-i hükmîdir. Çok sevmek manasına kullanmışsa küfr olmaz ise de, günahtır.

Cevab: Elfâz-ı küfr ile insanların küfrüne hükmedilmez, binaen aleyh nikâhı bozulmaz. Zevcesinden vekâlet alıp, nikâh tazelemesi iyi olur. İki taraftan biri mürted olunca, nikâh bozulur. Yeni bir nikâh lazımdır. Şâfiî’de, iddet içinde Tevbe ederse, nikâh geri gelir.

Cevab: Caizdir. Zira haram liaynihi değildir. Haram ligayrihidir. Şarap veya domuz eti yahut leş gibi haram liayniyi yerken bilerek besmele çeken ve hamd edenin küfründen korkulur.

Cevab: Bunun aynı zamanda Allah'ın emri olduğunu kabul ediyorsa küfür olmaz; sevap alamaz.

Cevab: Ahmakça bir sözdür. Müslümana yakışmaz; niyete göre imanı tehlikeye sokabilir. Allahü teala için din kitaplarında bildirilmemiş, mesela “dünya gemisinin kaptanı” “kainat kitabının yazarı” gibi vasıflandırmalarda bulunmak doğru değildir, edebe mugayirdir.

Cevab: Hayır. Şarap içmek, leş yemek, adam öldürmek gibi haram liaynihi bir şey yaparken besmele çekenin küfründen korkulur

Cevab: Zaruret-i diniyyeden değildir. Bu zamanda tatbiki yoktur demek caizdir. Ama inkâr eden veya beğenmeyen imanını kaybeder.

Cevab: Edille-i şer’iyye, yani İslâm dininin kaynakları dört tanedir. Kitap, sünnet, icmâ ve kıyas. İcmâ ve kıyasın delil olduğunu inkâr eden, bid’at sahibi olur. Âyeti kerime ve mütevatir hadisleri ve bunların delil olduğunu inkâr eden dinden çıkar.

Cevab: Bu hüküm, amelden dolayı değil inançtan dolayıdır. Helal olduğuna inanıyor ki evleniyor. Erkek de aynı hükümdedir.

Cevab: Düşmez ise de, sünneti hafife almak tehlikelidir. İnsan diline sahip olmalıdır.

Cevab: İmam Ebu Hanife’ye göre kiliseye ücretle hizmet etmek caizdir. Gayrı müslimlere küfr alâmeti olan şeyleri satmak da caizdir.

Cevab: Caizdir; mecazdır; ama ölümü temenni etmek doğru değildir. Müminin hayatı mematından hayırlıdır. Daha çok hayırlı amel yapabilir.  

Cevab: Hepsi aynıdır. İş siper-i şemsli olmasındadır.

Cevab: Bir şeyin Kur’an-ı kerimde geçmesi başka şey; farz, vacip veya müstehab olması başka şeydir. Kur’an-ı kerimde geçtiğini inkâr etmek küfrdür. Kurban gibi; akitlerde iki şahit tutmak gibi; Kur’an-ı kerim okumaya başlarken euzü söylemek gibi. Bunların hükmünü inkâr küfr olmaz. Çünkü ef’al-i mükellefîn ictihadîdir. Mesela kurban kesmek Hanefî’de vacip, diğer üç mezhepte sünnettir. Vacip olduğunu inkâr küfr olmaz. Ancak Kur’an-ı kerimde kurban yoktur demek, küfr olur. Zaruriyat-ı diniyeden olup üzerinde ittifak varsa, hükmünün de inkârı küfrdür. Beş vakit namaz, oruç, zekât ve haccın farziyeti; zinanın, hırsızlığın haram olması gibi.

Cevab: Burada kadının helali inkâr tarikiyle karşı çıkması mevzubahistir. Dinen açık helal edilmiş bir şeyin haram veya açıkça haram edilmiş olan bir şeyin helal olduğuna itikat, küfre sebep olur.

Cevab: Bu söz küfre sebep olur. Zira, kâfirlerin cehennemi görünce, keşke toprak olsaydık diyeceği, ayet-i kerime ile sabittir. Dört halifeler, mesuliyetten korktukları için, dünyaya hiç gelmemiş olmayı, yok olmayı temenni etmişlerdir. Yokluk, cehenneme göre büyük bir nimettir. Nitekim İmam-ı Rabbanî hazretleri de peygamber tebliği işitmemiş kâfirler, hayvanlar gibi yok edilecektir, şeklinde ictihad buyurdu. Cehennem, küfrün mukabilidir; bunlarda inkâr yoktur. Çünki duymamışlardır. Cennet, imanın mukabilidir. Bunlarda iman yoktur. İkisi arasında da bir yer yoktur. Şu halde en münasibi hayvanlara kıyasen yok edilmeleridir.

Cevab: Bu ideolojinin dine bakışını biliyor ve bunu kabul ediyorsa dinden çıkar.

Cevab: Farziyetini inkâr etmediyse değildir.

Cevab: Azrail aleyhisselamı tahkir olduğundan tehlikelidir.

Cevab: Şeytanın yolu tasvip ederek söylenirse küfrü icap eder.

Cevab: Birinci halde zaruret sebebiyle tercih ediyorsa (hâkim gibi) küfre düşmez. İkinci söz tehlikelidir.

Cevab: Bir sebebe bağlı olduğu için küfr değildir.

Cevab: Bir Müslüman nasıl böyle düşünür? İmanda şüphe küfürdür. 

Cevab: İmansız gitmemenin alameti, 1-İmansız ölmekten korkmak, 2-Allah dostlarını sevmektir.

Cevab: Biri Allah’a ilahlıkta ortak koşmak olduğu için küfürdür. Diğeri ise riyadır. Yani ibadetleri desinler için yapmaktır. Hiç Allah rızası yoksa, küfürdür; değilse günahtır.

Cevab: İmanın bir insanda devam etmesi için hubb-i fillah ve buğd-i fillah lazımdır. Onun için din düşmanlarının bilinmesi, tanınması lazımdır. İlm-i siyasete dikkat ederek usulünce bunu müsait kişilere anlatmalıdır. Kalpten Allah düşmanlarının sevgisi çıkmadıkça, Allah sevgisi girmez.

Cevab: Değildir. Mecazdır.

Cevab: Nasslardan bir delili varsa çıkmaz. Yoksa veya hakaret kastıyla söylemişse çıkar.

Cevab: Kast edilen sünnete uygun okumamak olduğu için olmaz.

Cevab: Hakkında âyet-i kerime ve üzerinde icma vardır. İnkârı küfrü müstelzimdir.

Cevab: İnsandaki irade-i cüziyeyi kast ederse küfr olmaz.

Cevab: İbadet niyetiyle değilse küfr olmaz.

Cevab: Nikâh, bunun haramlığını inkâr demek oluyor.

Cevab: Kur’an-ı kerime, Peygamber’in vermediği, akla, mantığa, Arapça gramerine uymayan mânâ verirse ve bu yanlış olursa, dinen çıkar. Doğru olursa, hata etmiş olur. Mesela Allah onların şefaatini kabul etmeyecek mealindeki âyet-i kerimeye şefaatin hiç kabul edilmeyeceği manasını vermek hatadır. Çünki burada putların şefaati reddedilmektedir, insanların değil. Onlar Allah’ı unuttu; Allah da onları unuttu âyet-i kerimesine Allah’ın da insanlar gibi unutabileceği manasını vermek küfrdür. Çünki burada kastedilen, Allah’ın onlara rahmetle muamele etmemesidir.

Cevab: Sapık olur. Tamamen inkâr eden dinden çıkar.

Cevab: Dârülharbde bilmemek özürdür. Öğrenme imkânı olup da öğrenmemişse, bu sebeple günaha girer. Sorarsa söylenir.

Cevab: Pişman olup kalben tövbe etmesi Allah katında mümin sayılması için kâfidir. Harice karşı kelime-i şahadet getirmesi lazımdır.

Cevab: Hayır. Bu kişinin otoriter davranmak arzusundan kinayedir. 

Cevab: Böyle söylemek doğru değildir. Mutlak küfr denemez ise de, tecdid-i iman etmelidir. 

Cevab: Resulullah aleyhisselam, iman etmeden ölen bir akrabası için, "Eğer Allah men etmezse, onun için mağfiret dileyeceğim" buyurdu. Sonra, "Akraba bilse olsa, Cehennemlik oldukları anlaşıldıktan sonra müşrikler için mağfiret dilemek Peygambere ve mü'minlere yakışmaz" mealindeki Tevbe suresinin 113. ayeti kerimesi nâzil oldu. Münafıklardan Abdullah bin Übey bin Selül vefat ettiğinde, Cenabı Peygamber cenaze namazını kıldırdı. Bunun üzerine, "Onlardan ölenlerin namazını kılma! Mezarı başında da durma. Çünkü onlar Allah'ı ve Rasulünü inkâr ettiler" mealindeki Tevbe suresinin 84. âyet-i kerimesi nâzil oldu. Ayrıca "Onlar için af dilesen de, dilemesen de, 70 defa af dilesen de, Allah onları asla affetmeyecektir. Çünki onlar, Allah ve Rasulünü inkâr ettiler" mealindeki Tevbe suresinin 80. âyet-i kerimesi de buna dairdir. Zahiren Müslüman olarak öldüğü bilinmeyen bir kimseye rahmet dilemek, Allah'ın hükmünü beğenmemek, O'nu yalanlamak demektir. Ayrıca bile bile onun mümin olduğunu kastederek söylerse imandan çıkar; boş bulunup söylerse çıkmaz. Buna mukabil hayatta olan gayrimüslimlerin affedilmesi için dua etmek caizdir Çünkü bu onların hidayete gelip Müslüman olması demektir. Gayrimüslimlere selam vermenin ve Allah razı olsun demenin caiz olduğunu söyleyen alimler de bunu kast etmişlerdir. Nitekim Uhud gününde kendisine kötülük eden düşmanları için Cenab-ı Peygamber, "Allah'ım onları affet, bilmiyorlar" şeklinde dua etmişti.

Cevab: Dinden çıkmasına sebep olan hâlinden veya sözünden de pişman olması icap eder.

Cevab: Avam, hadislerle amel edemez. Fakihlere tabi olmalıdır. Ameller imandan cüz değildir. Bu hadis-i şerifi, inkar yoluyla terk ederse kafir olur şeklinde tevil etmişlerdir. Bununla beraber cahil birisi, buna istinaden birine küfr nispet etmişse, küfre düşmez, günahkâr olur.

Cevab: Müslümanım diyen, namaz kılan kimseye, tevilli yanlış sözleri sebebiyle kâfir denemez; ancak sözü veya işi küfre sebep olur denebilir. Son nefes mühimdir. Eliyle, diliyle, kalemiyle dine saldıranları tekfir etmenin zararı yoktur. Bahsettiğiniz kişiler, ehl-i bidat olmaktan da öte, zındıkaya veya ilhada düşmüş kişilerdir.  

Cevab: Sahabenin hepsinin günahlarının affedileceği ve cennetlik oldukları ayet-i kerime ve hadis-i şeriflerle sabittir. Bir delili yanlış tevil etmek suretiyle bunu inkâr eden, küfre düşmez; bidat ehli olur. Aksi takdirde küfre düşer. Mesela Havz-ı Kevserden uzak tutulanlar için, bunlar senden sonra neler yaptılar biliyor musun, hadis-i şerifi, münafıklar içindir. Bunu yanlış tevil ederek, bazı sahabenin de dâhil olduğunu söylerse, küfre düşmez; mübtedi olur. Ebu Bekr’in sahabiliğini ve Aişe’nin masumiyetini inkâr eden, tevili olsa da küfre düşer. Çünki ayet-i kerime ile sabittir.

Cevab: Bu, inkâr yoluyla hükmetmeyenleri kast ediyor. İslam hukukuna göre kadının kâdı/hâkim olması, erkeklerle karışık çalışması zaten caiz değildir.

Cevab: Hakaret kastı ile söylerse, günah olur. Küfre düşeceğini kast ederse, söyleyen tecdid-i iman etmelidir.

Cevab: Üzüm ve hurmadan yapılan şarabın mutlak haramlığında ittifak vardır. Bunun haramlığını inkâr eden küfre düşer. Diğer içkileri içmek haram ve sarhoş olunca had cezası yapılır ve alıp satmak mekruh olduğu halde, inkârı küfr değildir.

Cevab: Bilmemek özürdür. Ama öğrenmediği için günaha girer.

Cevab: Kasıt yok. Mahzuru olmaz. İlzam tarikiyle söylenen söz küfr değildir. Buna benziyor.

Cevab: Bütün insanlar, Allah’ın çoluk çocuğudur. Bu ifade mecazdır.

Cevab: Niyete bakar. Karışamam, kendi bilir manasına diyorsa, günahkârdır; tesettürü ve aile reisinin ailesine dinin emirlerini yaptırması ayetini inkâr ediyorsa, küfrdür.

Cevab: Küfre düşer. Her ne kadar bir delili yanlış tevil ediyor iseler de, bunun hilafına dair açık nasslar vardır.

Cevab: Kurnaz manasına söylemek mecazdır, caizdir.