Cevab: İbn Âbidîn hazretleri diyor ki: Bir İslâm ülkesi, gayrımüslimler tarafından işgal edilse ve işgalcilerin tayin ettiği hâkimler, burada İslâm ahkâmını tatbik ediyorsa, orası İslâm ülkesi olarak kalmaya devam eder. Burada yaşayan müslümanlar kendi aralarından birini müftü, emîr, hâkim tayin ederler ve bu kimse ahkâm-ı islâmiyeyi icrâ eder. Buna da imkân olmazsa, orası İslâm ülkesi olmaktan çıkar ve müslümanlar için esâret statüsü söz konusu olur. Esâret hayatında, esîrler, her istediği zaman oradan çıkmaları mümkün olan müslüman müste’menler gibi değildir. Orada müslüman olan kimselere benzerler. Bunların tâbi olduğu hükümler, İslâm ülkesinde yaşayan müslümanlardan biraz farklıdır. Meselâ bunlar hakkında had ve kısas cezaları tatbik olunmaz. Abdülganî Nablusî de, “Bu durumda, yani başta müslüman idarecilerin bulunmadığı esâret durumunda, hâkimin hükmüne gerek olan yerlerde, meselâ yetimlerin evlendirilmesi, mallarının idaresi, nikâhda tefrike karar verilmesi, müşterek mülkde tamire karar verilmesi gibi hallerde, halkın ulemâya tâbi olması gerekir. Nitekim o beldede bulunan sâlih bir din adamı, müslümanları idare eder, bu gibi hukukî meseleleri çözer, böylece hâkim (kâdı) vazifesi görmüş olur” diyor (el-Hadîkatü’n-Nediyye). İsmail Hakkı Bursevî der ki: Bir şehirde şer’ ile ikâmet mümkin olmıycak, oradan şehr-i âhere hicret gerekdir. Yani bir beldede ahkâm-ı islâmiyeye uyarak oturmak mümkün olmazsa, başka beldeye hicret edilir. (Kenz-i Mahfî, Mebhas-i sâmin sonu.) Nitekim Hazret-i Peygamber, Mekke’de müşriklerin baskıları dayanılmaz hale geldiği bi’setin beşinci yılında, ilk Müslümanlara, Hıristiyan bir hükümdarın hâkim bulunduğu Habeşistan’a hicret etmelerini söylemiş; bunlar Habeşistan’da birkaç sene rahat yaşamışlardı. Yine Hazret-i Peygamber, Sahâbe’den Huzeyfe’ye, fitne zuhurunda, müslümanların cemaati ve hükümeti bulunmadığı zaman, gerekirse dağda yaşayıp insanların arasına karışmamasını emr buyurmuştur. Bütün bunları nazar-ı itibare alan İslâm uleması, “Bid’at ve fıskın çoğaldığı yerlerde oturmak nehyolundu. Dinini muhafaza için hicret eden Cennet ile müjdelendi. Bir mahallede sâlih kimse kalmayıp, fesad ve bid’at artınca, tatlı dille de olsa kendisini koruyamıyorsa, dinini izhar edemiyorsa, mahkeme vâsıtasıyla da kendisini koruyamıyorsa, evine çekilir, insanların arasına karışmaz. Evine de saldırılırsa, başka mahalleye hicret etmek veya böyle bir şehirden başka şehre hicret etmek gerekir. Bütün şehirlerde, müslümanlara saldırılıyorsa, başka İslâm ülkesine hicret edilir. İslâm devleti yoksa, insan haklarına riayet edilen, ibâdet etmek serbest olan bir kâfir memleketine yerleşmek lâzım olur” demişlerdir. İngiltere, Kanada ve Birleşik Amerika gibi insan haklarına saygı gösteren ülkelerde, hatta Yahudîlerin hâkim olduğu İsrâil’de yaşayan müslümanların, adına İslâm ülkesi denilen bazı Arap ve Afrika devletlerindeki dindaşlarından çok daha rahat yaşadıkları ve dinlerini izhâra kâdir oldukları malumdur.

Cevab: Cuma günleri zuhr-ı âhir (âhir zuhr, son öğle) denilen namazın kılınması zaruret sebebiyle kabul edilmiştir. Çünki Cuma namazının sahih olabilmesi için, namazın kılındığı yerin şehir olması, namazı sultanın veya nâibinin kıldırması gibi şartların yanında, bu namazın bir beldede tek bir câmide kılınması gerekir. Bunun için Anadolu’da Cuma namazları şehir ve kasabaların Câmi-i Kebîr (Ulu Câmi) adı verilen en merkezî büyük câmiinde kılınırdı. Rivâyete göre, İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe, Cuma günleri Dicle üzerindeki köprüyü kaldırtır, böylece Bağdad iki şehir hâlini alarak her birinde Cuma namazı kılınırdı. Sonraları şehirlerin büyümesi ve müteaddid câmilerde Cuma namazı kılınmaya başlanması üzerine ulemâ Cuma namazının sahih olmaması tehlikesine binâen o günki öğlenin farzı yerine geçecek “zuhr-ı âhir” adıyla dört rek’atlık namaz kılınmasını ictihad etmiştir. Dârülharbde Cuma namazı farz olmamakla beraber Müslümanlar toplanıp kılarsa, sahih olur. Bunu da özürsüz terk etmek câiz olmaz. (İbn Âbidîn).

Cevab: Dârülislâmda müslümana ve kâfire domuz eti, leş, şarap satamaz. Çünkü Müslüman için bunlar mal değildir. Dârülharbde bunları kâfire satmak İmam Ebu Hanife’ye göre câiz ise de, iş haline getirmek müslümana yakışmaz.

Cevab:

İbni Âbidîn hazretleri bid'at ehlinin imamlığının mekruh olduğunu anlatırken der ki: Bid'at, Peygamber aleyhisselâmdan ma’lum ve meşhur olan şeyin aksini itikad etmektir. Fakat bu inad sebebiyle değil bir nevi şübhe iledir. Bizim kıblemize dönenlerden hiç biri bid'at sebebiyle tekfir edilemez. Bid'at ehlinden murad, haram olan bid'atı irtikâb edendir. Bazı bid'atler vaciptir. Delâlet fırkalarına red cevabı vermek için delil getirmek, kitap ve sünneti anlatan nahiv ilmini öğrenmek bu kabildendir. Kışla ve medrese yapmak, Cuma hutbesinde zamanın sultanına hayır dua etmek ve İslâmiyetin ilk zamanlarında olmayan her hayrı meydana getirmek gibi şeyler mendup bid'at; mescidleri süslemek gibi şeyler mekruh bid'at; lezzetli yemeklerle meşrubat ve elbiselerde bolca davranmak gibi şeyler mubah bid'attır. Yani bid'at beş kısımdır.
İtikadda olsun, amelde olsun bid’at, yani dinde Hazret-i Peygamber ve eshabı zamanında olmayan bir yenilik çıkarana veya bunu yayana bid’at ehli denir. Bu bid’at bazen küfrdür. Ehl-i bid’at aslâ şüphe götürmeyecek delillere karşı inat ederek bid’ata inanır. Meselâ haşrı veya bu kâinâtın sonradan var edildiğini kabul etmezse kat’iyetle kâfir olur. Tenasüha inanmak da böyledir. Bir nevi şübhe varsa, bid'atcının tekfirine mânidir. Meselâ Allahü teâlâyı görmenin mümkün olmadığını söyleyenlerin, «O azamet ve celâlinden dolayı görülmez» demeleri bu kabildendir. Yani böyle söyleyen ehl-i bid’ata kâfir denilmez. Bu bid’at haramdır. Bid’at bazen tahrimen mekruhtur. Amelde çıkarılan bid’atlerin çoğu böyledir. Nâfile namazı cemaatle kılmak gibi.
Amelde bid’at çıkarmak da itikadda bid’at gibidir. Dinde olmayan bir amelin, dinde olduğuna itikat etmekte ve bunu yaymaktadır. Çünkü bir ameli âdet edinen kimse onun dinden olduğuna mutlaka itikad edecektir. Meselâ Şia tâifesinin çıplak ayaklara mesh etmesi, mest üzerine meshi inkârda bulunması gibi şeyler bu kabildendir. Binaenaleyh itikadda da, amelde de bid’at çıkarıp yayana, bir de bid’at olduğu icma’ ile hususlara itikad ve amel edene (Şiîler gibi) bid’at sahibi denir.
Bid’atı çıkarmayıp yaymayana, ama inanana bid’at ehli denmesi için bu bid’atın icma’yla sabit bir hususa aykırı olması gerekir. Bir hususun bid’at olduğunda ihtilaf varsa, bunu yapana bid’at ehli denmez. Meselâ abdestte başını üç ayrı su ile üç defa meshetmek böyledir. Bunun bazıları mekruh, bazıları bid'at olduğunu söylemiş, bazıları da bir beis yoktur demiştir. Akşam namazını kıldıktan sonra cemaate uymanın mekruh veya bid’at olduğu söylenmiştir. Namazda selâm verirken ve berekâtuh demek bid’at veya mübâh yahud müstehabdır. Namazda dil ile niyet Hanefî’de bid’at, Şâfiî'de müstehabdır. Namaz kıldıktan sonra “Allah kabul etsin” demek İmam Malik'e göre mekruh, İmam Evzaî'ye göre bid'at ise de Hanefî ulemâsı müstehap demektedir.
Bir husus için sünnet ve bid’at diyenler varsa o işi yapmamak; vâcib veya bid’at diyenler varsa o işi yapmak lâzımdır. Bu kimse vitir namazında kunutu ikinci rek’atte mi yoksa üçüncüde mi okuduğunda şübhe ederse, kunutu tekrarlar. Birinci veya ikinci rek’atlarda kunut okumak bid'attır. Ancak kunut vacibtir. Vacible bid'at arasında tereddütlü bulunan şey ihtiyaten yapılır.
Bir şeyin bid’at olduğunu bilmeyen kimseye de bid’at ehli denmez; ama öğrenmemek kabahattir. Farz ve haramı öğrenmek farz; vâcibi ve tahrimî mekruhu öğrenmek vâcib, sünnet ile tenzihî mekruhu öğrenmek sünnet, müstehabı öğrenmek müstehabdır. Meşhur farz ve haramları dârülislâmda bilmemek özür değildir. Dârülharbde özür ise de imkânı olduğu halde öğrenmemek ayrıca kabahattir.
İbâdeti kabul olmamak demek, sahih olmamak demek değildir, ibadetlerine sevap verilmez demektir.
Bir de bid’at ehline sert davranmak dârülislâma mahsustur. Burada kendisine sert davranıldığını gören bir bid’at sahibi bunun sebebini düşünüp uyanarak ıslaha ve tevbeye yanaşabilir. Ama dârülharbde böyle bir şey beklenemeyeceği için kimseyi kendisine düşman etmeyecek şekilde davranmalıdır.

Cevab:

Cevab:

“Peygamber göndermedikçe azap etmeyiz” mealindeki âyet-i kerimeleri (İsrâ: 15, Kasas: 59) nazara alan İmam Eş’arî, kendilerine peygamber gönderilmeyen gayrımüslimlerin ehl-i necat olduğunu, yani cehenneme gitmeyeceklerini söylemiştir. Çünki İmam Eş’arî, Şâfiî usulüne tâbi olduğu için, ibarelere çok ehemmiyet vermektedir. Ama aklî delillere ve şeriat sahibinin maksatlarını ön planda tutan İmam Mâtüridî, bunu gayrımüslimlerin peygamber gönderilmedikçe ibâdetten mesul tutulamayacağı mânâsına hamletmiş; Hazret-i İbrahim’in Kur'an-ı kerimde anlatılan yıldızlara, sonra aya, sonra güneşe bakarak, hepsinin battığını, o halde bunları böyle hareket ettiren ve asla batmayan (yok olmayan) bir yaratıcının bulunduğunu anlamak gerektiğini bildiren kıssasına (En’am: 76-78) bakıp, insanların aklıyla bir yaratıcının varlığını bulmaya muktedir olduğunu, o halde aklıyla bir yaratıcının varlığını bulamayanların ehl-i necat olmadığını söylemiştir.

Ehl-i necat demek, cehenneme gitmez demektir. Peki nereye gider? Onu ikisi de söylemiyor. Bu hususta sonra gelenler tarafından çok farklı söylenmiştir. Bazıları cennete girer demiştir. Bazıları A’raf’ta, yani cennet ile cehennem arasında bir yerde kalır demiştir. Muhyiddin Arabî gibi bazıları, kıyamet günü Hazret-i Peygamber onları dine davet eder; kabul eden cennete, etmeyen cehenneme gider demiştir.

Müşriklerin küçükken ölen çocukları için de bazıları “Her doğan, müslüman fıtratı üzere doğar” hadîs-i şerîfi gereği cennete gider dedi. Bazıları “Rabbimden müşrik çocuklarının cennette müminlere hizmetkâr olmasını diledim. Rabbim kabul etti. Çünki onlar babaları gibi müşrik değildir. Önceki misaktadır (yani ezelde verdikleri iman sözü üzeredir)” hadîs-i şerîfi gereğince cennette müslümanlara hizmetçi olur dedi. Bazıları Cennet ve Cehennem arasında kalan A’raf adlı yerdedir dedi. Bazıları, ilm-i ilahîde âkıl ve bâliğ oldukları zaman mümin olacağı belli ise cennete, değilse cehenneme gider dedi.  Bazıları anne ve babalarına tâbi olarak cehenneme gider dedi. Nitekim Hazret-i Hadice, Hazret-i Peygamber’e Câhiliye devrinde ölenlerin çocuklarının hâlini sorduğu zaman “Onlar ateşdedir” cevabını almıştı. Bazıları Allah’ın dilediği yerdedir dedi. Bazıları âhirette imtihan olunur ve mihnet çekerler dedi. Bazıları hayvanlar gibi toprak olurlar dedi. Bazıları ise sükûtu tercih etti. Bütün bunlar İmam Süyûtî’nin Tevşîh adlı eserinde zikredilmektedir. Hâdimî Berîka’da (C. I, s. 287-288) ve Kâdızâde Âmentü Şerhi’nde (s. 277) naklediyor. Görülüyor ki bu hususta hadîs-i şerifler ve kaviller muhteliftir. Süyûtî sahih kavli, İmam Muhammed’den ve Devânî’nin Nevevî’den naklettiği üzere Allahü teâlâ günahsız hiç kimseye azap etmeyeceği vechile bunların cehennemlik olmadığı istikametinde bildiriyor.

Bu mesele, İmam Rabbani hazretlerinin Mektûbât’ında da ele alınmaktadır (I. Cild 259. mektub) Kelâmda müctehid olan  İmam Rabbânî, şöyle diyor: “Ebû Mensur Mâtüridî ve yetiştirdiği büyükler, acaba neden Allahü teâlânın varlığını ve birliğini aklın yalnız başına bulabileceğini söylediler? Dağda, çölde yetişip de putlara tapanların, peygamberlerden haberi olmasa bile Cehenneme gideceklerini söylediler. Akılları ile bulmaları lâzım idi, dediler. Biz böyle anlamıyoruz. Bunların kendilerine, hakikat duyurulmadıkça, kâfir olmayacaklarını söylüyoruz. Bu haber de, peygamberler ile gönderilmektedir. Evet, Allahü teâlâ, aklı, doğru yolu bulmak için yaratmış ise de, yalnız başına bulamaz. Akla, o yol haber verilmedikçe, şiddetli azap yapılmaz.”

Şöyle bir sual sorulsa: “Dağda yetişip, hiç bir din duymayıp puta tapan müşrikler, Cehennemde sonsuz kalmazsa, Cennete girmesi lâzım gelir. Bu da olamaz. Çünki müşriklere, Cennet haramdır, yani yasaktır. Bunların yeri Cehennemdir. Nitekim, Allahü teâlâ, Mâide sûresi 72. âyetinde, Îsâ aleyhisselâmın meâlen, (Allahü teâlâdan başkasına tapınanlar, başkalarının sözlerini Onun emirlerinden üstün tutanlar, Cennete giremez. Onların konacağı yer Cehennemdir) dediğini beyan buyurdu. Âhırette Cennet ile Cehennemden başka yer de yoktur. A’raf’ta kalanlar, bir müddet sonra Cennete gideceklerdir. Sonsuz kalınacak yer, ya Cennettir, ya Cehennem! Bunlar hangisinde kalacaktır?”

“Bu suali halletmek için, Fütûhât-i Mekkiyye sahibinin [Muhyiddin el-Arabî]: (Peygamberimiz, kıyâmet günü, bunları dine davet eder. Kabul eden Cennete, etmeyen Cehenneme sokulur) sözü, bu fakire iyi gelmiyor. Çünki âhıret, mükâfat yeridir, hesap yeridir. Emir yeri, iş yeri değildir ki, oraya peygamber gönderilsin! Çok zaman sonra, Allahü teâlâ, merhamet ederek, bu meselenin hallini ihsan eyledi. Şöyle bildirdi ki, bu müşrikler, ne Cennette, ne Cehennemde kalmayacak, âhırette diriltildikten sonra, hesaba çekilip, kabahatleri kadar mahşer yerinde azap çekecektir. Herkesin hakkı verildikten sonra, bütün hayvanlar gibi, bunlar da, yok edileceklerdir. Bir yerde sonsuz kalmayacaklardır. Herkesin aklı birçok dünya işlerinde bile şaşırıp yanılırken, iyiliklerine, merhametine son bulunmayan sahibimizin, peygamberleri ile haber vermeden, yalnız akılları ile bulamadıkları için, kullarını sonsuz olarak ateşte yakacağını söylemek, bu fakire ağır geliyor. Böyle kimselerin sonsuz olarak Cennette kalacaklarını söylemek, nasıl çok yersiz ise; sonsuz azap çekeceklerini söylemek de öyle yersiz oluyor. Nitekim, itikadda ikinci imamımız Ebul-Hasen Eş’arî, bunların Cehenneme girmeyeceklerini söylüyorsa da, bu sözünden, Cennette kalacakları anlaşılıyor. Çünki ikisinden başka yer yoktur. O halde cevabın doğrusu, bize bildirilendir. Yani bunlar mahşer günü, hesapları görüldükten sonra, yok edileceklerdir. Bu fakire göre, kâfirlerin çocukları da böyle olacaktır. Çünki Cennete girmek, iman iledir. Ya kendisi iman etmiş olacak, veya imanlının çocuğu olduğu için, yahud ana-babası birlikte mürted olunca [dinden çıkınca], kendisi dârülislâmda kaldığı için imanlı sayılmış olacaktır. Dârülislâmda bulunan müşriklerin çocukları ve zimmîlerin [gayrımüslim vatandaşların] çocukları da dârülharbdeki kâfirlerin çocukları gibidir. Çünki bu çocuklarda iman yoktur. Bunlar Cennete giremez. Cehennemde sonsuz kalmak da, tekliften sonra inanmamanın cezâsıdır. Çocuk ise, mükellef değildir. Bunlar hayvanlar gibi diriltilip, hesapları görüldükten sonra yok edileceklerdir. Eskiden bir peygamberin vefatından sonra çok vakit geçip, zâlimler tarafından din bozularak unutulduğu zamanlarda yaşayıp, peygamberlerden haberi olmayan insanlar da kıyâmette böyle sonradan tekrar yok edileceklerdir.”

İmam Rabbânî hazretleri bu sözüyle Mâtüridiye ile Eş’ariye mezhebinin sözlerinin arasını bir bakıma bulmuş oluyor. İnsan, aklıyla düşünerek yaratıcının varlığını bilebilir. Ancak emir ve yasaklarla muhatap olmak, bir peygamberin bildirmesiyle olur. Bir yaratıcının varlığının bilgisi kendisine ulaşan bir kimse, düşünmezse ve düşünmediği için anlamaz ve iman etmezse veya düşünüp bulduktan sonra, bu akla ve fenne uygun değildir diyerek iman etmezse, mesul olur. Kendisine bir peygamber tebliği ulaşmadığı için, aklıyla düşünmeyip, bir yaratıcının varlığını anlamayan kimse, iman etmiş sayılmaz; ancak mesul de olmaz. Cennete de, Cehenneme de girmez. Kâfirlere yapılan azap, buna yapılmaz. Hesabı görüldükten sonra, hayvanlar gibi, toprak olur, yok olur. İmam Rabbânî hazretlerinin, kıyamette hayvanların toprak olmasına kıyas ederek bu ictihada vardığı anlaşılmaktadır. Nitekim İmam Rabbânî hazretleri Mebde ve Me’âd kitabının otuzuncu fıkrasında der ki, “Kelâm ilmine ait meselelerde bu fakirin kendine mahsus görüşü ve hususî ilmi vardır. Mâtüridiye ve Eş’ariye arasındaki ihtilaflı meselelerin çoğunda, o meselenin anlaşılması başladığı zaman hakikatin Eş’ariye tarafından olduğu malum oluyor. Fakat keskin görüş ve firâset nuru ile bakılınca, açıkça anlaşılıyor ki, hak, Mâtüridiye tarafındadır. Kelâm ilmindeki ihtilâflı meselelerde, bu fakirin reyi Mâtüridî âlimlerinin görüşüne uygundur.”

Allahü teâlânın var olduğunu, bir olduğunu anlamak için, tabiattaki nizamı incelemek; peygamberlerin haber vermelerinden ve bu haberleri işiterek, okuyarak öğrendikten sonra farz olmaktadır. Hanefî âlimi İbni Âbidîn hazretleri Reddü’l-Muhtar’ın mürted bâbında buyuruyor ki: “Buhârâ âlimleri dediler ki, peygamber gönderilmeden, tebliğ yapılmadan önce teklif yapılmaz. Eş’arî mezhebi böyledir. Muhtar olan kavl de budur. Bu âlimler, (Yerleri ve gökleri ve kendini gören, aklı başında bir kimsenin Allah’ın varlığını anlamaması özür olmaz) sözünden murat ve maksat, peygamberlerden işittikten sonra, anlamaması özür olmaz demektir, dediler. Bu takdirde İmam-ı Azam Ebû Hanîfe’nin: (İnsanların akıllarıyla Allah’ı bilmeleri vâcib olurdu) kavlindeki (vâcib olurdu) kelimesinin manasını (lâyık olurdu) manasına hamletmek gerekir.” Demek ki Hanefî âlimlerinden bir kısmı da İmam Eş’arî’nin görüşündedir.

Netice itibariyle İmam Rabbânî hazretlerine göre: Şâhikü’l-cibâl yani dağlarda yaşayıp kendisine peygamber tebliğatı ulaşmayan veya ehl-i fetret, yani bir peygamberden çok zaman geçip, iman bilgilerinin unutulduğu veya zâlimlerce değiştirildiği bir zamanda (fetret devrinde) yaşayan müşrikler cehenneme gitmeyecek, hayvanlar gibi yok edileceklerdir. Kâfirlerin küçükken ölen çocuklarını da böyledir.

Şu kadar ki, dağlarda veya fetret devrinde yaşayıp, peygamber tebligatı kendisine ulaşmayan, fakat tevhid inancında olanlar ve bunların küçükken ölen çocukları böyle değildir. Bunların Mâtüridî ve Eş’arî mezhebine göre ehl-i necat olup, cennete gidecekleri anlaşılmaktadır. Nitekim Kâdızâde Ahmed Efendi, Ferâidü’l-Fevâid adındaki Âmentü Şerhi’nde diyor ki: “Aklı olana özür ve bahane yoktur. Eğer câhil, İslâm dinini işitmeyip, nazar ile sahih marifet elde ederse, hakikaten mümin olup, Cennetlik olur. Eğer imandan ve küfrden birini elde edemezse, mazur olup, hükmen mümin kılınıp, Cennet ehli olur. Küfr itikad ederse, mazur olmaz, kâfir olur, Cehennem ehli olur. Zira ehliyeti olduğu açıktır. Âlimlerin çoğu Ebû Hanife mezhebini böyle beyan ettiler. Bazıları İmam-ı A’zam’a göre İslâm dinini duymayıp, küfr ve iman etmeyen mazur olduğu gibi; dini duyup, mukaddem tertiplerde [yani İbrahim aleyhisselâm kıssasında anlatıldığı üzere kâinattaki düzene bakarak Allahü teâlânın varlığını ve birliğini anlamakta] hata edip kâfir olan dahi mazur olur dediler. Eş’arî’den, “İslâm dinini duymayan, kâfir de olsa mazurdur. Ehl-i cennettir” diyenler buna delil İsrâ sûresi onbeşinci âyet-i kerimesinin sonu olan (Biz bir ümmete resul gönderip hak yoluna davet etmeyince, azab etmeyiz) kelâmını göstermektedirler. Hanefîler tarafından bu âyet-i kerime şer’î hükümler hakkında olup, ma’rifet hakkında değildir. Bu bildirilen ayrılıklar, ayırıcı akıl hakkındadır.” (İstanbul 1978, s. 22-23)

İmam Gazâlî hazretleri Türkçeye de çevrilip basılmış olan Faysalü’t-Tefrika  kitabında, “Hazret-i Muhammed’in ismini hiç işitmeyenlerle, ismini işitse bile vasıf ve hususiyetlerini işitmeyenler veya bu vasıfları zıdlarıyla beraber işitenler rahmet-i ilahiyyenin şümulünde olup ehl-i necattır. Bugün İslâm daveti kendilerine ulaşmayan Rumlar ve Türkler böyledir. Çünki bunlar Hazret-i Peygamber’i belki işitmiştir ama, hayalî veya yalancı bir şahıs olarak işitmiştir” diyor. (Kâhire 1325/1907, s. 22 vd.) Bu da İmam Rabbânî hazretlerinin yukarıda zikredilen kavliyle benzemektedir. Nitekim bugün bütün dünyada Hazret-i Peygamber ve tebligatı doğru olarak herkes tarafından bilindiği kat’î olarak söylenemez. Hele İslâmiyet aleyhinde yoğun bir propagandanın yürütüldüğü bir zamanda, basit insanların İslâmiyet ve Hazret-i Peygamber hakkında doğru bir bilgi öğrenmesi fevkalâde zordur.

Said Nursî bugün dünyada yaşayıp İslâmiyeti hakkıyla işitmemiş olan gayrımüslimlerin ehl-i fetret olup cennete gideceğini söylediği için tenkid edilmektedir (Kastamonu Lâhikası, s. 69-70, 111; Mektubat, 28. mektup, 8. mesele, s. 385). Eş’arîler fetret ehline ehl-i necat dediği için, kendisi de Şâfiî-Eş’arî olan Said Nursî Efendi böyle söylemiştir. Burada onbeşinden küçük olanların ne dinde olursa olsun şehid olacağı; onbeşinden büyük olanların ise cihan harbine sebebiyet vermeyip, masum ve mazlum iseler şehid olacağı sözü problemlidir. Bir çocuk onbeşinden önce de bülûğa erebilir ve şer’en mükellef hâle gelir. Ayrıca eğer bu gayrımüslimler hakikaten ehl-i fetret iseler, ehl-i necattır. Ehl-i necat, ehl-i cennet kabul edilse bile; şehidlik ancak Allah yolunda ölen müslümanlar için sözkonusudur. Hükmî şehidlik gibi istisnaî bir hâli burada mevzubahis etmek, doğrusu söz götürür. Üstelik cihan harbine sebebiyet verip vermemenin ahkâm-ı islâmiyye bakımından bir ehemmiyeti yoktur. Bu, siyasî bir keyfiyettir. İmana tealluk etmez. Nitekim önceki cihan harbine sebebiyet verenlerin bir kısmı da Müslüman Türkler arasından çıkmış olup, Said Nursî Efendi’nin eserlerinde bunlardan övgüyle bahsedilmektedir. Bir başka enteresan husus da, müsamahaya mazhar görülen sınıfın Hıristiyanlar oluşudur. Bu mantıkla Yahudîlerin de ehl-i necata dâhil edilmesi beklenirdi. Yahudîlerin, tevhide Hıristiyanlardan daha yakın olduğu herkesçe malumdur. Avrupa’da tarih boyunca hunharca katledilen, mallarına el konulan ve yurtlarından atılan Yahudîlerin sayısı, mazlumen ölen Hıristiyanlardan az değildir.

Cevab: Özür sebebiyle gitmemek dârülharbde câizdir. Dârülislâmda zâten izin verirler. Çok kritik hallerde burada da gitmemek câizdir. Cuma namazına gidemeyen öğle namazını kılar.

Cevab: Garer (belirsizlik) bulunan bir muamele olduğundan dârülislâmda câiz değildir. Dârülharbde İmam Ebu Hanife ve Muhammed’e göre câizdir.

Cevab: Dârülislâmda câiz değildir. Dârülharbde İmam Ebu Hanife ve Muhammed’e göre kazâ sigortası yapmak ve yaptırmak câizdir.

Cevab: İslâm hukukuna göre vakıf malı, harap olup vakfa faydalı olacak başka bir malla değiştirmek maksadı dışında satılamaz. Şer’î manada vakıf kurmak, şimdiki kanunlara göre mümkün değildir. Bugün bir vakıf malı, vakıf maksatlarına uygun olarak kullanılıyorsa, alınıp satılamaz. Vakıf olmaktan çıkarılmış ise, gaspçının veya mürtedin elinden kurtarmak maksadıyla alınıp mülk edinilebilir ve başkasına satılabilir. Zira gâsıp, gasp etmekle habis de olsa mâlik olmuştur.

Cevab: Cihâdı devlet yapar. Ferdlerin cihâdı fitne çıkartmadan emr-i maruf yapmaktır. Mevlânâ bir ferd olarak nasıl cihâd edecekti? Güçlü ve gâlip Moğollarla iyi geçinerek halkı ve dini korumuştur. İslâmiyet de bunu emreder. Muhtemelen bunların sonradan iyi Müslümanlar olacağını keşfetmiştir.

Cevab: Endülüs İspanyollar tarafından işgal edilince, Yahudileri vaftiz ve kılıç arasında muhayyer bıraktı. Müslümanlar ise ilk yıllarda böyle bir baskıya maruz kalmadı. Bunlardan İspanyolların hâkimiyetinde yaşamak istemeyenleri Osmanlı gemileri arzuları üzerine Kuzey Afrika’ya taşıdı. Yahudilerin ise gidecek yeri yoktu. Osmanlı Devleti, büyük bir ileri görüşlülük ile bu zamanın güçlü ticaret ve sermaye erbabını Osmanlı ülkesine getirdi. İstanbul, Selânik ve İzmir’e yerleştirdi. Bunların gelişi Osmanlı ticaret ve ekonomisine çok müsbet tesir etti. Osmanlıların bu vesileyle İspanya ile savaşması o zamanın şartlarında kolay değildi.

Cevab: Bir memleket, İslâm hukukuna göre idare olunuyorsa, yani kanunlar Kur'an-ı kerime göre ise, orası dârülislamdır. Aksi takdirde dârülharbdir. (Şerhu es-Siyeri'l-Kebîr)

Cevab: Dememek lâzımdır. Bu zamanda musikinin hakiki hükmünü bilen çok azdır. Fâsık, günahı günah olarak bilip, kasden işleyen kimseye denir. Bilmemek özür ise de, öğrenmemek ayrı bir kabahattir. Günaha tesir etmez. Nitekim dârülislâmda meşhur olmayan farz ve haramları, dârülharbde meşhur farz ve haramları bile bilmemek özürdür.

Cevab: Gayrımüslimlerin bir yerde ibâdethâne açması sulh anlaşmasının hükümlerine tâbidir. O belde sulh ile değil de, savaş ile alınmışsa, gayrımüslimler kaideten yeni mabed açamazlar. Ama hükümdar izin verirse açabilirler. Osmanlılarda da böyle cereyan etmiştir. Sadece Ermenilere değil hepsine aynı statü tanınmıştır. Ermeniler Bizans zamanında mezhep farklılığı sebebiyle çok zahmet çekerdi. Osmanlılar bunların vaziyetini iyileştirmiştir.

Cevab: Yeniçeriler, otokontrole alıştırılan insanlardır. Aklı başında adamlar seksüel perhizden müteessir olmazlar. Seferde ganimet alınıp paylaşılan cariyelerle münasebet kurmaları caiz olduğu gibi, esir pazarlarından satın aldıkları cariyeler ile de kendilerini tatmin etmeleri mümkündür. Harbin kızıştığı zamanlarda, fethi kolaylaştırmak ve zaferi elde etmek için kumandan yağma va'd edebilir. Bunun dışında yağma yasaktır. Tecavüz ise mutlak yasaktır. Emsali de görülmemiştir.

Cevab: İmamlar arasında bu hususta ihtilaf var gibi görünüyorsa da, aslı böyle değildir. Bir memlekette ahkâm-ı İslâmiyye kanun olarak tatbik edilmiyorsa, orası dârülharbdir. Bütün mezheblere göre de böyledir. İmam Şâfiî’nin ictihadı arazi mülkiyeti bakımındandır. İmam Nevevi böyle izah ediyor. Mezhebde tercih ehli âlim olmayan, mezhebin veya mezheblerin kavilleri arasında tercih yapamaz. Ancak zaruret sebebiyle başka kavil veya mezheb tatbik edilebilir. Dârüssulh, dârülislâm ile anlaşma hâlindeki memleketlere denir. Asr-ı saadette Eyle ülkesi, Osmanlılar zamanında meselâ Fransa böyle idi.

Cevab: Para altına göre değerlendirilir. Paranın altın karşısındaki değer kaybı borçludan istenebilir. Bu bakımdan bankaların fâiz adıyla ödediği mikdar, bunun bazen altında bile olabiliyor. Bu sebeple bankaya para yatırıp fâiz almak, bu çerçevede câiz olmaktadır. Altına yatırmak daha iyi ve uzun vadede kârlıdır. Kaldı ki dârülharbde bankaya para yatırıp fâiz almak İmam Ebu Hanife ve Muhammed'e göre câizdir. Ancak fâizle kredi almak câiz değildir. Muamele masrafı adı altında alınırsa, câiz olabilir.

Cevab: Dârülharbde, yani İslâm hukukuna göre idare olunmayan memleketlerde, İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed'e göre caizdir.

Cevab: Bu işler müslümanın menfaatine olduğu için Almanya’da caiz ise de, müslümana yakışmaz.

Cevab: Avrupa veya Türkiye’de İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed'e göre câizdir.

Cevab: Meşhur haramları bilmemek, dârülislâmda özür değildir. Şüphe ederse, hemen sorup öğrenmelidir. Dârülharbde bilmemek özürdür.

Cevab: Fâiz ve fâsid satışlar böyledir. Bâtıl satışların da böyle olduğu Fethü’l-kadir’de yazılır.

Cevab: Ne dârülharbdeki gayrımüslim kadınlar, ne de dârülharb veya dârülislâmda dinin emirlerini yerine getirmeyen kadınlar câriyedir. Bunların bu sebeple câriye hükmünde olduğunu, bu sebeple kollarına ve saçına şehvetsiz bakmanın câiz olacağını söyleyen âlimler vardır. Çünki bu kadınlar saçlarını kollarını kendi istekleriyle açmış ve başkalarının bakmasına da razı gelmiştir. kocaları, babaları da bundan şikâyetçi değildir. Câriye'nin başka kadınlara ve erkeklere göre avret yeri, Hanefî'ye göre, göbek ile diz kapağı arasından başka, göğüs, karnı ve sırtıdır. Mâlikî ve Şâfiî mezhebi ile Ahmed bin Hanbel'in bir kavline göre göbekle diz kapağı arasıdır. Ahmed bin Hanbel'in diğer kavline göre yalnız sev'eteyn, yani  önü ve arkasıdır. Yani bir kadın veya erkek, cariyenin avret yeri dışında kalan yerlerine şehvetsiz bakabilir. Câriye olmak başkadır; câriye hükmünde olmak başkadır. Bunların vaty edilebileceğini düşünmek veya söylemek çok yanlıştır. Bir kimsede kölelik statüsünün teşekkülü için dârülislâm, meşru cihad, esaret ve halife-i müslimîn bulunması şarttır. Müslüman, ancak kendi mülkü olan Müslüman veya ehl-i kitap câriyesi ile vaty edebilir.

Cevab: Yoktur. Köle veya câriye statüsünün kurulması için, dârülislâm, halife-i müslimîn ve meşru cihad olmalı; yahud eskiden kalma köle ve câriyeler miras olarak intikal etmelidir.

Cevab: Trafik kaideleri örfe girer. Uymak vâcibdir. Dârülharbde, hata benzeri adam öldürmenin cezası Hanefî mezhebinde yalnızca keffarettir. Diyet gerekmez. Diğer üç mezhebde ise diyet ödenir. Tazminatı bu üç mezhebe göre almak ve vermek câiz olur.

Cevab: Umumi izin varsa, yani isteyen herkes gelebiliyorsa kılınır. Müslümanlar toplanıp her yerde Cuma kılabilir. Dârülislâmda halifenin izni lâzımdır. Dârülharbde ise Müslümanların toplanması kâfidir.

Cevab: Dârülharbde nafakasından olacaksa, gitmeyebilir. Öğleni kılar.

Cevab: Bazı âlimlere göre câizdir. Şarap dışındakileri satmak ittifakla câizdir (İbni Abidin).

Cevab: Müslüman olmayanlara satmak dârülharbde câizdir. Bazı âlimlere göre dârülislâmda da câizdir.

Cevab: Meşru muharebede bir kimse öldürdüğü düşmanın üzerindeki her şeyi alabilir. Müsabaka böyle değildir. Bunun dışında harbde elde edilen her şey ganimet olur. Beşte biri devlete ayrılır, geri kalanı gazilere dağıtılır.

Cevab: Dârülharbde İmam Ebu Hanife ve Muhammed'e göre câizdir.

Cevab: Dârülislâmda böyle yapılırsa, bid’at sahibi uyanır, niye bana böyle yapıyorlar der, umulur ki kendindi ıslah eder. Dârülharbde veya fitne zamanında bu mümkün değildir. Yine de bid’at sahibinden kaçmalıdır ki kendisine zararı olmasın.

Cevab: Dârülislâmda, fâizin yattığı ilk hesab mülk-i habis olur.

Cevab: Dârülharbde açıkça küfr olan meşhur şeyleri bile bilmemek özürdür. Dârülislâmda ise, inanç ve amel hususundaki meşhur farzları bilmemek özür değildir. Bilmediği bir şey ile karşılaşınca, “Doğrusu nasıl ise öyle inandım” deyip geçmek gerekir.

Cevab: Darülislamda, yani İslâm hukukuna göre idare olunan yerlerde Cuma namazı kılmak farzdır. Bunu halife veya bunun izin verdiği kimse (imam-hatib) kıldırır. Bugün için halife olmayan yerlerde, cuma namazı Hanefî mezhebine göre farz olmamaktadır. Ama Müslümanlar toplanıp bir imamın arkasında Cuma kılarlarsa, sahih ve buna uymak caiz olur. Özürsüz Cumaya gitmemek fitne olur. Cuma namazı İslamiyetin şiarıdır. Üstelik cemaat sünnet-i müekkede veya vaciptir. Cuma günü öğlen namazı cemaatle kılınamadığı için, özürsüz cumaya gitmeyen bundan mahrum kalarak mekruh işlemiş olur. Onun için darülharbde de, halife olmayan yerde de cuma namazlarına mutlaka gitmeli; zuhr-i ahir namazını da ihmal etmemelidir.

Cevab: Müslüman hangi sistemde olursa olsun hakkını korumak zorundadır. Bunun yolu da mahkemeye müracaattir. Sistemin şer'î olup olmaması, o müslümanın kabahati değildir. Polislik, mektebe gitmek, rey kullanmak, din ve millete hizmet için yapılabilir. Bu niyet ile yapılırsa, şirk veya günah olmak şöyle dursun, sevab bile kazanılır. Bozuk düzeni beğenmek başkadır; bu düzende işini yürütmek başkadır. Kur’an-ı kerimde anlatıldığı üzere, Yusuf aleyhisselâm firavundan maliye nâzırlığını istedi. Âyet-i kerimelere kendi kafasına göre mânâ vermek veya Arap âlemindeki reformist ve dinî malumatı zayıf gazeteci ve yazarların ağzıyla konuşmak doğru değildir. Bu, Müslüman âleminin güçlenmesini istemeyen bir kesim tarafından ortaya atılıyor olsa gerektir.

Cevab: Riyâdü’n-Nâsıhîn’de diyor ki: “Kesbin (kazancın) beşinci yolu, hizmettir. Yusuf aleyhisselâm, Enbiyâ-i ulil-emri vel-ebsârdan olduğu halde, kulların sıkıntıda olduğunu görüp, hükûmet reisi kâfir olduğu halde, ona giderek vazife istedi. Böylece, insanlara hizmet etti. O halde, kullara hizmet edeceğini bilen ve bunu kendinden başka yapacak kimsenin bulunmadığını gören, bu vazifeye bir zâlimin geçmesini önlemek ve müslümanlara hizmet etmek için, kâfir olan âmirden bile vazife istemelidir. Münhal imamlığı, müftülüğü, vâizliği, öğretmenliği, polisliği istidâ, yani taleb etmelidir. Bir iyilik yapamasa da, hiç olmazsa, müslümanların zararına çalışmayı önlemek de ibâdet olur. Vazifeden istifâ etmek de, bunun için câiz değildir.” Bu bakımdan, ayrıldığı takdirde insanların zarara uğrayacağı veya daha kötü birisinin gelip insanlara kötülük yapacağı yukarıda sayılan hallerde vazifeden ayrılmak uygun değildir. Her iş böyle değildir.

Cevab: Haramları bilmemek değil, bilince inanmamak küfrdür. Dârülharbde meşhur farz ve haramları bile bilmeden işlerse mesul olmaz. Dârülislâmda meşhur olmayan farz ve haramları bilmez ve işlerse mesul olmaz. Dârülislâmda meşhur farz ve haramları bilmemek özür değildir. Yani bilmeden işlese bile mesul olur. Ama inkâr etmedikçe küfre düşmüş sayılmaz. Çünki halk arasında öyle kimseler vardır ki, rüşvetin ne olduğunu bile bilmez. Kelâm kitaplarında Kur’an-ı kerime topluca iman etmek kâfidir, der. Dinin esasları amentüde bildirilmiştir. Bunu bilip iman etmek, mümin olmak için kâfidir. Tafsilat bilmek, imanlı sayılmak için lâzım değildir. Öğrenme imkânı olup da öğrenmemek yerine göre günah veya mekruhtur.

Cevab: Düşük sigorta yapılmasından doğan farkı işyerinin ödemesi lâzımdır. Bu devletin borcu değildir. İşyerinin borcudur. Çünki işçi ile işyerinin anlaşması maaş+sigorta ödeme bedeli üzerindendir. Dârülharbde bile olsa, kandırarak bir kâfirden mal çekmek câiz değildir. Ancak anladığım kadarıyla devlet bu gibi hususlarda tolerans gösteriyor. Bir başka husus, eğer devlet o vatandaştan hakkı olmayan bazı şeyler (haksız vergi veya ceza gibi) tahsil etmişse, o zaman şahsın devletten alacağı doğar. Bu kadar mikdarı alabilir. Müslüman nerede bulunursa bulunsun İslâmiyetin güzel ahlâkının numunesi olmak mecburiyetindedir. Hele kanunlara uymamak, hele bir de neticede ceza doğuyorsa, caiz değildir. İşyerini şikâyet etmelidir.

Cevab: Kölelik, harbde esir alınan gayrımüslimler için bahis mevzuudur. Esir alınmadan evvel Müslüman olan, kölelikten, öldürülmekten ve fidye karşılığı iade edilmekten kurtulur. Esir alındıktan sonra Müslüman olan, öldürülmekten ve fidye karşılığı iade edilmekten kurtulur ise de, kölelikten kurtulamaz.

Cevab: Demokrasi, tam mânâsıyla İslâmî bir sistem değildir. İslâm hukuku bütün aksamıyla tatbik edilecek olsa, demokrasi ile çatışır. İslâm hukukunda, halife seçimle gelir. Adaylar farklı görüşlere (partilere) mensup olabilir. Farklı programları müdafaa edebilir. Ama seçilince ölene kadar kalır. Seçimle gelen meclis kanun hazırlayabilir. Ama bu kanunlar şer’î hukuka aykırı olamaz. Şer’î hukuku, halkın tamamı bir araya gelse, değiştiremez. Devlet dinin yayılması ve tatbikine nezaret eder. Dinin emirlerini gerekirse zorla infaz eder. Bu bakımdan İslâm demokrasisi denildiği zaman, modern demokrasilerden farklı bir yerde durur. Had cezalarının tatbiki çok sıkı esaslara tâbidir. İslâm devletinde müslümana içki satışı ve servisi mümkün değildir. Nitekim bugün bazı Arap ülkelerinde içki satışı hususî dükkânlarda ve yalnızca gayrımüslimlere yapılır. Lokantalarda da içki servisi için gayrımüslim olmak şarttır. Ama evinde içki içen birisini de devlet takip etmez.

Cevab: Müslümanların hâkim olduğu ve İslâm kanunlarının cari bulunduğu yere dârülislâm denir. Bunun hilafı dârülharbdir. Dârülharbde kaide itibarıyla Müslümanlar yaşamaz. Ancak gayrımüslimler Müslümanların dinine, canına, malına saygı gösteriyorsa, burada yaşamak caiz olur. Ulemâ, zaruretsiz gayrımüslim memleketine yerleşmeye cevaz vermemiştir. Ticaret ve sair maksatlarla gidilebilir. Bir müslümanın memleketi dârülharbe dönüşmüşse, canına, dinine, malına saldırılmıyorsa orada yaşamaya devam edebilir. Cihadı devlet yapar. Halife-i müslimîn ilan eder. Ferdler, cemiyetler yahud âlimler cihad ilan edemez. Cihad için güçlü bir hazine ve talimli bir ordu lazımdır. Düşman güçlü ise, harb değil sulh yapılır. Müslümanın dinine saldırıldığı zaman, âlimler dil ile emr-i maruf yapar. Avam (halk) bunlara destek olur. Bu mümkün değilse orada fitne var demektir. Susup oturmayı, fitnelere karışmamayı hadis-i şerifler emreder. Yoksa daha büyük fitneler zuhur eder ve müslümanlar sıkıntı çeker. Kudsiyata hakaret edildiğinde, kanunî yollardan hak aranır. Mümkün değilse kenara çekilinir, karşılık verilmez. Ferdlerin cihadı, emr-i maruf ve nehy-i münkerdir ki hadis-i şeriflerle çerçevesi çizilmiştir. Hazret-i Peygamber’in Mekke devri, dârülharbde yaşayan Müslümanların nasıl davranması gerektiğine en güzel numunedir. Bu hususlar siyer kitaplarında tafsilatlı ve delilli anlatılmıştır. Benim Osmanlı Hukuku kitabımın harb hukuku bahsinde de teferruatlı malumat vardır.

Cevab: Kuruluşta gazâ ruhu (ila-yı kelimetullah) esastır. Yıkılışına kadar da bur ruh az veya çok devam etmiştir. Ama dünya şartları değişmiştir. Yalnızca gazâ ruhuna dayalı beylik büyümüş; imparatorluk olmuştur. Halkının yarıdan fazlası gayrımüslimdir. Komşuları gayrımüslimdir. Elbette gazâ, hayatın tamamına hâkim olamaz. Gazânın sebebi de insanlarının saadetidir. Saltanat, bir sistemi, yeni nizamı ifade eder.

Cevab: Fitne çıkarmamak, İslâmiyetin güzel ahlâkını göstermek maksadıyla tebrik edilir, hediyeleri alınır; ama kalben bu güne hürmet etmek caiz değildir. İbni Abidin der ki: Müslümanın gayrımüslime hediye vermesi veya ondan hediye kabul etmesi câizdir. Nevrûz ve Mehrican günlerinin adıyla, yani “bu günün hediyesi olarak” diyerek veya bu niyetle hediye vermek câiz değildir, haramdır. Eğer bunu, müşriklerin tazim ettiği gibi tazim ederek yaparsa kâfir olur. Şayet bu günlerde, tazim kasd etmeden halkın âdetine uyarak bir müslümana hediye verse kâfir olmaz. Ancak, şüpheyi def etmek için bunu anılan günlerden önce veya sonra yapmalıdır. Daha önce almadığı bir şeyi bir günde satın alsa; eğer bu günleri tazim için satın almışsa kâfir olur. Ama eğer yemek içmek ve nimetlenmek için almışsa kâfir olmaz. Bu dinî bir gün değilse, hiçbir şey gerekmez. Rivayete göre Serbel Mecûsîlerinden zengin birisi vardı. Müslümanlara karşı gayet iyi davranırdı. Çocuğunun başının traşı dolayısıyla bir davet tertipledi. Davetinde birçok müslüman da bulundu. Bazıları, Mecûsî’ye hediye verdiler. Bu hâl müftiye ağır geldi. Hocası Ali es-Suğdi'ye: «Memleketinin halkına yetiş; dinden çıktılar, Mecûsîlerin şiârı olan şeyleri yaptılar» diyerek hâdiseyi anlatan bir mektup yazdı. Ali es-Suğdî de şu karşılığı verdi: «Zimmet ehlinin davetine icabet şeriatta serbesttir. İyiliğe iyilikle mukabele âlicenaplıktır. Başı tıraş etmek de dalâlet ehlinin şiarından değildir. Dolayısıyla bu kadarcık bir şey ile müslümanın kâfir olduğuna hükmetmek mümkün değildir. Evlâ olan; bu gibi hallerde sevinç ve neşe göstermek için müslümanların onlara muvafakat etmemeleridir.»

Cevab:

Dârülharbde bankaya para yatırıp fâiz almak İmam Ebu Hanife'ye göre câizdir. Fetvâ da böyledir. Üç mezhebe ve İmam Ebu Yusufa göre caiz değildir. İmam Ebu Hanife'nin kavli zayıf kavil değildir. Mezhebin müftabih kavlidir. Bu zamanda gayrımüslimlerin siyasete, hukuka ve ekonomiye hâkim olduğu memleketlerde yaşayan müslümanlar için büyük bir destektir. Takvâ sahibi bu işe bulaşmaması uygun ise de, zarar etmesi de uygun değildir. Zirâ İslâm cemiyetinde para, altın ve gümüştür. Kıymetini hükûmetlerin tesbit ettiği kâğıt parada ise değer kaybı vardır. Bankanın verdiği fâiz bu mikdarın altında veya eşit ise, zaten fâiz değildir. Çünki alışverişte para kesat olsa, değeri düşse, akid zamanındaki kıymeti ödenir. Bu da altın üzerinden tesbit olunur. Bankada dârülislâm vatandaşı Müslüman veya zimmînin de parası varsa, buraya para yatırıp fâiz almak mekruh olur. Ekseriyet bunlarda ise tahrimen, değilse tenzihen mekruhtur. Ancak dârülislâm vatandaşı olmayan müslümanların para yatırması, buradan alınan fâizi mekruh etmez.

Cevab: Kaza ve hayat sigortası, garer (belirsizlik) bulunan akid olduğundan dârülislâmda câiz değildir. Dârülharbde İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed'e göre caizdir.

Cevab: Likit fon denilen sistemde bilindiği kadarıyla, banka mudinin parasıyla fon alır. Bu fonda, para, repo, altın, döviz ve hisse senedi gibi yatırımlara bağlanır. O fonun yükselişine göre az mikdarda da olsa muntazam ve garantili şekilde mudinin parasında artış olmaktadır. Bu fonda fâiz ve hisse senedi gibi şer’î hükümlere uygun olmayan hususlar bulunduğu için, bankaya para yatırıp B tipi (likit) fon veya A tipi fon muamelesine girmek, bankaya para yatırıp fâiz almak gibidir. Dârülharbde İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed'e göre câizdir.

Cevab: İşin aslı bilinmemektedir. Atık atıyor, balık tutuyor diye masum gemilere saldırmak, onlara zarar vermek, haraç almak için kişilere bir hak tanımaz.. Açık sularda herkes balık tutabilir. Seyahat edebilir. Bundan kimse haraç alamaz. Gemi limana yanaşmış ise ve mal indiriyorsa, gümrük vergisi alınabilir. Bunu da meşru hükümet yapar.

Cevab: Müslümanların hâkim olduğu bir memlekette zaten böyle bir şey mevzu bahis olamaz. Böyle olmayan bir yerde Müslümanların sözünün geçmeyeceği, şer’î hukukun resmiyette tatbik olunamayacağı açıktır. Burada siyasî parti eğer insanlara, Müslümanlığa hizmet etmek maksadıyla hareket ediyorsa, bu şekilde yemin etmesi düşmana karşı hüd'a (hile) olur. Harb hiledir. Şeriata aykırı kanun ve icraatlarda da bunlara inanarak yapmadığı müddetçe ikrah bahis mevzuu olur. Bahsettiğiniz hadiseyi işitmedim. Peygamber aleyhisselamın her hali bugünki insanlara uymaz. O peygamber idi. Kaldı ki meselâ Hudeybiye'de Medine’ye sığınan müslümanları mekke’ye iade etmek hususunda müşriklerin sözüne uymuştur.

Cevab: İslâmiyette kölelik mevzubahis edildiğinde, müslümanlar bir nevi suçlu imiş gibi müdafaa psikolojisine geçmekte; asıl gayenin köleliği kaldırmak olduğunu söylemektedir. Buna delil olarak da neredeyse her işlenen suçtan sonra köle azadının arandığını vermektedir. İslâmiyet köleliği kaldırmak istememiştir. İsteseydi hemen veya içki gibi tedricen kaldırırdı. Kölelik harb hukukunun neticesidir Harb bâki kaldığı müddetçe, kölelik bâkidir. Herşey köleliğe tek taraflı bakıştan kaynaklanıyor. Köleliğin iyi tarafları, kötü taraflarından fazladır. Bu bir insanlık gerçeğidir. Şâri (hukuk koyucu) insanların yaradılışını iyi bildiği için, cemiyette en mühim ilerden biri olan çöpçülüğü yasaklamadığı gibi, köleliği de kaldırmamıştır. Medeniyetin beşiği olarak alkışlanan Antik yunan filozofları, meselâ Aristo, köleliği lüzumlu bir müessese olarak lanse eder; bazı insanların, kendi imkânları ile asgari refah seviyesine ancak bu yolla erişebileceğini söyleyerek köleliği faydalı bile bulur. Kur’an-ı kerimde insanların arasında eşitlik olmadığı; bazısının bazısına hizmet etmek üzere yaratıldığı söylenir. İslâmiyet eşitliği değil, adaleti emreder. Adalet herkesin hakkını vermek demektir. Evet, Allah huzurunda herkes eşittir ama bu mükellefiyetler bakımından insanların farkı yoktur demektir. Bunda bile farklılıklar gözetilmiştir. köle ile hür, erkek ile kadın, çocuk ile büyük, fakir ile zengin aynı mükellefiyetlere tâbi tutulmamıştır. Kötü olan kölelik değil, kölelerin haklarının olmaması veya bunların yerine getirilmemesidir. İslâmiyet kölelerin haklarını etraflı tanzim etmiş ve bunların ihlâli hâlinde ağır mükellefiyetler getirmiştir. Böylece insanlığın en eski müesseselerinden birisi olan kölelik, statü olarak iyileştirilmiştir.

Cevab: İslâm devletinin ordusuna, cihad vazifesinden dolayı bu ismi vermek Osmanlılarda âdet olmuştur.

Cevab: Cenab-ı Hak insanların birbirini tanıması,hayatını rahatça sürdürebilmesi için kavimlere ayırmıştır. İnsanın kendi kavmini tanıması, sevmesi, kültürünü benimsemesi gayet tabiîdir. Mensup olduğu kavmin saadet ve refahını istemesi de böyledir. Ama bunu bir üstünlük vesilesi yapması, başkalarına ve dünyaya karşı bakış açısını bu istikamete yerleştirmesi yanlıştır. İnsanların bazı insanî reaksiyonlar vermesi ve bunu milliyetçilik perdesi arkasına saklaması da çok rastlanan bir husustur. Çünki insanlar milliyetçiliği ulvî bulmakta ve bunun arkasına saklanarak yapılan haksızlıkları mühimsememektedir. İslâmiyet, “Müminler kardeştir” hükmü ile ırk ve memleket birliğinden evvel, din kardeşliği esasını koymuştur. Buna göre milliyetçiliğin icabı olarak görülen bir iş, İslâmiyete aykırı ise makbul değildir. Türkiye açısından bakılacak olursa, Ermeni ve Kürt meselesi bu çerçevede değerlendirilebilir.

Cevab: Amelde bid’at işlemek tahrimen mekruhtur. Bunu bilerek işleyenin hükmü budur. Bid’at olduğunda ittifak varsa, bunu ortaya çıkaran bid’at ehli sayılır. Meselâ mest üzerine meshe inanmayıp, çıplak ayağa meshe inanmak, amelde bid’at olduğu halde, buna itikad eden bid’at ehli olur. Çünki bu amelin dinden olduğuna itikad etmektedir. Bid’at olduğu iyi bilinmeyen işi işleyen kimseye bid’at ehli denemez. Bilmemek bazen özürdür. Bilmeyen, işlediği iş için değil, bunun mahzurlu olduğunu öğrenmediği için mesuldür. Meşhur farz ve haramları bilmemek dârülislâmda özür değildir.

Cevab: İnsanların Hazret-i Peygamber’e hakaret etmesi, düzene hâkim olmayan Müslümanları alâkadar etmez. Müslüman olmayanlar Hazret-i Peygamberimize hürmet göstermek zorunda değildir. Kanun çerçevesinde imkân varsa müracaat edilir. Aksi halde fitneye karışılmaz. Müslüman, güzel ahlakı ve örnek yaşantısı ile Hazret-i Peygamber’i numune alır ve başkalarına bu yolda numune olur. Bu insanlar da Hazret-i Peygamber hakkındaki menfi fikirlerini değiştirebilirler.

Cevab:

Bu, modernist bir tefsirdir. İslâm hukuku, dünyayı dârülislâm ve dârülharb olarak ikiye ayrılır. Dârülislâm, İslâm hukukuna göre idare olunan memleketlerdir. Velev ki Müslümanlar az olsun. Dârülharb bunun zıddıdır. Velev ki Müslümanlar çok olsun. Tabirlerdeki İslâm (barış) ve harb insanı yanıltmamalıdır. Dârülahd, dârüssulh, dârüzzimme, dârülbağy gibi alt kısımlara da ayrılabilir. Ama hükümleri benzer. Dârüssulh veya darülahd için ayrı hükümler vardır. Bunlar dârülharb olmakla beraber, diğerlerinden hüküm bakımından farklıdır. Dârülislam ile dârülharb arasında bir yerdedir. Osmanlılar zamanında Fransa dârüssulh idi. Eflak, Erdel, Dubrovnik dârülahd veya dârüzzimme idi. Osmanlıların son zamanlarında 1856 Paris Muahedesi’nden sonra Avrupa devletlerine bu statü tanınmış; ama bu statü arada bir bunlarla harbe engel olmamıştır. Sulh bozulabilir. Bugün kaidelere muvafık dârülislâm yoktur ki, dârüssulh veya dârülahd olsun.

Cevab: Hayır. Cihad fetih için yapılmaz. Ama meşru cihaddan sonra fetih olabilir. Düşmanın menkul ve gayrımenkul malları, İslâm devletine ganimet olur. Hatta İbni Âbidin gibi fıkıh kitaplarında, “Cihada çıkmadan düşmana Müslüman olması teklif edilir. Olursa muharebe biter. Müslüman olmazsa, zimmî olarak İslâm devleti hâkimiyetinde yaşaması teklif edilir. Bunu kabul etmezse savaşılır. Bu tekilfi yapmak şarttır. Böylece Müslümanların maksadının toprak fethetmek olmadığı anlaşılır” diyor.

Cevab: Hadîs-i şeriflerde kasdedilen sultan, İslâm devletinin reisidir. Meşru şekilde başa geçmiş halifedir. Şimdiki siyasetçiler değildir. Ama bunlara da itaat etmek, kendisini tehlikeye atmamak dinin icabıdır. Ayrıca gıybet ve iftira haramdır.

Cevab: Beşte bir demektir. Fıkıhta ganimetlerin beşte birini ifade eder. Ganimetlere dair âyet-i kerimede beşte birden (humus), Resulullah’a ve akrabasına hisse verilmiştir. Bu mikdar, Hanefî mezhebinde Resulullahın hayatıyla kâimdir. Şâfiî mezhebine göre ise vefatından sonra gelen akrabalarına da verilir. Şiî-Caferîlerde, humus, halktan toplanan zekâtın beşte biri olup, din adamlarının hakkıdır.

Cevab: Hayır. Had suçları, dârülislâmda işlenirse cezalandırılır. Diğer Hanefî dışındaki üç mezhebde, dârülislâm vatandaşı bir müslümanın, dârülharbde işlediği hırsızlık, zina, şarap içme gibi had suçuna, dârülislâmda ceza verilir.

Cevab: Hayır. Kölelik böyle kurulmaz. Meşru cihad, dârülislâm ve halife, ganimetin de meşru taksimi şarttır. Hür bir kimse kendisini veya çoluk çocuğunu köle olarak satamaz, veremez. Ancak dârülharbde aslı köle olan birini bir başkası satın alabilir. Dârülislâma geldiklerinde de o kişinin köleliği devam eder.

Cevab: Hâdimi, Berika’da lisan âfetleri kısmında diyor ki: Cihad, lugatta cehd etmek, meşakkat çekerek çalışmak, çok uğraşmak demektir. Tabir, yani ıstılahî mânâsı ise, Allah’ın dinini yaymak demektir. Cihad da dört çeşittir: 1.Nefsi ile cihad. Dinin emirlerini öğrendikten sonra, onları yerine getirmek üzere kendi nefsi ile mücâhede etmek demektir. En kıymetli cihad budur. Onun için buna Hazret-i Peygamber’in tabiriyle “cihâd-ı ekber” denir. 2.Şeytan ile cihad. Şeytan, insanı doğru yoldan ayırmaya uğraşır. Ona vesveseler verir. Onun verdiği şüphe ve süslü gösterdiği haramlardan uzak durmak mücâhededir. 3.Kâfirlerle cihad. Müslümanlara saldıran, Müslümanlığın yayılmasını, insanların Müslüman olmasını, Müslüman olanların da dinlerinin icaplarını yerine getirmesini engelleyen hükümetlerle yapılan mücâhededir. Cihâd denince ilk anlaşılan budur. Bu da fiilen, sözle ve dua ederek olur. İslâm devleti, cihâd ilan edince, gücü yeten Müslümanların bu davete icabet edip cihâda gitmesi farz-ı kifâyedir. Umumî seferberlikte herkese farz-ı ayn olur. Kâfirlere İslâmiyeti tebliğ etmek, kavlî (dil ile) cihâd olur. Buna da gücü yetmeyen, Müslümanların gâlibiyeti, kâfirlerin mağlubiyeti ve Müslüman olmaları için dua eder. 4.Fâsıklarla cihad. Bu ise emr-i ma’ruf ve nehy-i münkerdir. Müslümanlardan dinin emirlerine aykırı hareket edenleri bu işten men etmek demektir. Bu da el, dil veya kalb ile olur. Münker, kendisinde Allahü teâlânın rızasının bulunmadığı söz ve fiillerdir. Ma’ruf ise bunun zıddıdır. Hazret-i Peygamber, Sizden biriniz bir münker gördüğü zaman eliyle, gücü yetmezse dili ile men etsin. Buna da kâdir olmazsa, kalben buğzetsin!” buyurmuştur.
Cihâd ile, emr-i maruf ve nehy-i münker arasında bazı farklar vardır:
1-Cihâd, kâfirlere karşı silahlı veya propaganda, espiyonaj, dezenformasyon gibi vasıtalarla mücâdele etmektir. Emr-i maruf ve nehy-i münker ise, Müslümanlardan emri yapmayan veya münker işleyenlere yapılır. Kâfirler, dinin emirleri ile mükellef değildir ki, onlara emr-i maruf yapılsın.
2-Cihâdın şartı, düşmanların tecavüzüdür. Emr-i maruf ve nehy-i münker ise, bir müslümanın dinin sınırlarına tecavüzü hâlinde, yani dinin emrini yapmayan veya münkerini yapan bir müslüman görüldüğü zaman yapılır.
3-Cihâdı ancak hükûmet yapar. Müslümanlar hükümetin emriyle cihâda çıkar. Emr-i maruf ve nehy-i münker ise herkes tarafından yapılır.
4-Cihâd, kâfirleri Müslüman yapmak için değil, hâkimiyet altına alıp zararsız hâle getirmek için yapılır. Emr-i ma’ruf ise, bizzat şahsın düzeltilmesi maksadına matuftur.
5-Düşmanın galebe çalacağı bilindiği zaman, cihâda girişmek câiz olmaz. Ama emr-i ma’ruf ve nehy-i münker böyle değildir. İşiten kimse için faydadan uzak değildir. Fâsık, bir din kardeşini, kendisini kötülükten alıkoymak için gayret ederken gördüğü zaman, tesir altında kalabilir. Kâfirler, küfrün hak olduğuna inanmaktadır. Ama fâsık, müslümandır.
6-Cihâd üç şekilde yapılabildiği gibi, emr-i maruf ve nehy-i münker de üç şekilde yapılır. İmam Ebû Hanîfe’nin de bulunduğu âlimlerin bir kısmına göre, el ile yapmak muhtesibin (hükümetin), dil ile yapmak âlimlerin işidir. Avam ise, o kötü işe kalben buğzeder. Zira halkın el veya dil ile emr-i ma’rufa kalkışması, fitne ve fesada yol açar. İmam Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’in de aralarında bulunduğu diğer âlimlere göre, bir müslümanı günah işlerken gören ve gücü yeten herkes el ile veya buna gücü yetmezse dil ile emr-i maruf ve nehy-i münker yapabilir. Ancak iş yapıldıktan sonra, sadece hükümet ceza verebilir. Emr-i ma’ruf ve nehy-i münker ceza değil; engellemedir.
7-Emredilen veya nehyedilen şeyin, üzerinde icma olunmuş bir şey olması veyahud fâilinin helâl veya haram oluğuna itikad ettiği bir husus olması lâzımdır. İhtilâflı meselelerde emr-i maruf ve nehy-i münker yapılmaz. Bir âlimin münker dediği, bir âlimin cevaz verdiği hususta emr-i maruf ve nehy-i münker olmaz. Terk edilen amel veya işlenen münker, namaz kılmamak, oruç tutmamak gibi umumi bir şey ise herkes yapabilir. Değilse avam tarafından değil, ancak o meselenin aslını bilenlerce yapılabilir.
8-Emr-i ma’ruf ve nehy-i münker, alenî söz ve fiillere yapılır. Bunun için insanların gizli hayatını takip etmek câiz değildir. Ancak hükümet, maslahat sebebiyle bunu yapabilir ve meselâ o kişinin evine müdahale edebilir.
9-Kendisi ma’rufu yapmayan veya münkeri işleyen kimsenin, o hususta emr-i ma’ruf ve nehy-i münker yapma mükellefiyeti düşmez. Yapmazsa, ayrıca günaha girmiş olur. Bununla beraber, kendi yapmadığı şeyi, başkasına söyleyen kimsenin sözü tesirli olmaz.

Cevab: Bankaya olan 9 bin lira arabayı alan kimseye havâle edilmiş olur. Rüşvet, fâiz, bâtıl veya fâsid muameleden doğan bir borç havâle edilemez. Sahih bir borç havâle edilebilir. (İbni Abidin, Havâle bahsi) Bu bakımdan meşru olmayan bir borçtan dolayı havâleyi kabul eden kimse mesul olur. Dârülharbde her ikisi de havâle edilebilir. Burada havâleyi ödeyen ikinci şahsın bir dinî mesuliyeti yoktur.

Cevab: Hayır. Bu suçların şüyuu (yayılması), vukuundan (olmasından) beterdir. Hatta “Kim din kardeşinin bu dünyada bir ayıbını örterse, Allah da kıyamet günü onun ayıbını örter.” hadis-i şerifi mucibince bu hususta şâhitlik bile yapmamak efdaldir. Dârülharbde ise zaten had cezaları tatbik edilmez.

Cevab: Alkol satana bina kiralamak caizdir. Dârülharbde gayrımüslime şarap satmak câizdir. Müslümana ise şarap satmak haram; şarap dışındaki içkileri satmak mekruhtur.

Cevab: Dârülharbde hazine insanların maslahatına harcanıyorsa, buna zarar vermekle, bu insanların hakkına girilmiş olur. Karayolu, zâlim hükûmetin israfı değildir. Kâfir hükûmetin malı da değildir. Bir karayoluna zarar veren de, doğrudan veya dolaylı olarak karayolundan istifade edenlerin hakkına girmiş olur.

Cevab: Dârülislâmda madenlerin beşte biri beytülmâle verilir. Dârülharbde madenin zekâtı yoktur.

Cevab: Kişilerin, bazen devletten haksız yere tahsil edilmiş vergi veya ceza gibi sebeplerle alacağı doğuyor. Bunu geri alması da mümkün olmuyor. Bu bakımdan caiz görülebilir. Yine de kendisini tehlikeye atmak, cezaya uğramak doğru değildir. Müslüman dine uyar, günah işlemez; kanuna uyar, suç işlemez.

Cevab: Meşru cihad ne zaman vâki olursa, bu âyet-i kerime düşmanı öldürmeye izin vermektedir. Âyet-i kerimenin hükmü umumîdir; muayyen bir zamana mahsus değildir. Ama meşru savaşa münhasırdır. Muharib olmayanlar, yani çocuklar, kadınlar, ihtiyar ve sakatlar ile ruhban, bu hükümden muaftır. Ancak düşmanın öldürülmesi, alternatifli bir hükümdür. Hükümdara, Müslüman olmayı veya cizye vererek vatandaş statüsüne girmeyi kabul etmeyen düşmanı köle yapmak veya fidye karşılığı serbest bırakmak imkânı da tanınmıştır.

Cevab: Hayır. Dârülislâmda veya dârülharbde kâfire de yalan söylemek ve böylece mal veya menfaat elde etmek caiz değildir.

Cevab: Dârülislâmda gurre denilen bir tazminat çocuğun vârislerine ödenir.

Cevab: Hayır. Öğle namazını kılar. Cuma vakti ders koyup talebeye cumaya gitme izni verilmeyen bir memlekette, Cuma namazı zaten farz değildir.

Cevab: Anne ve babayla, hatta kimseyle hiçbir mevzuda münakaşa etmemelidir. Haklı bilse olsa, caiz değildir. Anne ve babası razı olmayanın cennete gitmesi çok zordur. Kâfir bile olsa hakları vardır ve büyüktür. Bu sıkıntıları çok kimse, çok genç yaşamaktadır. Akla ve şeriata uygun hareket etmelidir. Fitne çıkarmak haramdır. Zamanımız kötüdür. Tefsir ve hadîs okumak avama câiz değildir. Eğer muteber bir ilmihal okumuş olsaydınız, oradan insanlarla muamele usulünü de öğrenir, bu sıkıntıyı yaşamazdınız. Anne baba sakala razı değilse, kesmelidir. Sakal, zevâid sünnetidir. Dârülharbde bulunmak, kesmek için özürdür. Namaz, oruç gibi farzlarda veya haram işlemede karşı çıkarlarsa, mesela “peki kılmam” denir; ama dinlemeyip gizlice kılınır.

Cevab: Şer’en caizdir. Kanunî hükmü ise beldeden beldeye, ülkeden ülkeye değişebilir

Cevab: Bu zamanda ve dârülharbde farzı veya vâcibi bilmemek özürdür; ancak imkânı olup da öğrenmemek günahtır. Bu sebeple namazları kazâ etmesi gerekmez. Ederse iyi olur.

Cevab: Hayır.

Cevab: İkisi de aynı manadadır. Kullanılış yerine göre şekil değişebiliyor. Hazret-i Peygamber’in bizzat katıldığı askerî sefere gazâ (gazve) denir. Katılmamışsa, seriyye denir.

Cevab: Gerçek bir İslâm devletinde, böyle kendi başlarına akın yapıp mal ve insan kaçırmaları günahtır; müslümanlığı kötü tanıtmaktır. Ancak getirdikleri mallar, mülkleri olur. Eğer halîfenin emir veya izniyle girmişlerse, bu savaş hâli demektir ve aldıkları ganimet hükmündedir. Eğer arada sulh olan bir devlet ise (tarihte Osmanlı ile Fransa gibi), hem çapulculuk yapmış olurlar; aldıkları da mülk olmaz. Bugün şer’î prensiplere uygun bir İslâm devleti yoktur.

Cevab: İslâm devleti, düşmandan haber almak üzere gereken her tedbiri alır. Harb, hiledir, hadis-i şeriftir. Hazret-i Abbas müslüman olduğu halde hicret etmemiş; Mekke’den Medine’ye istihbarî bilgi aktarmıştır. Bir müslüman casus, kendini belli etmemek için, farz ve haramları terkedemez. Ancak, icab ettiği zaman yalan vs söyleyebilir; zayıf kavillerden istifade edebilir. hayatî tehlikesi varsa, zaruretler, memnuları, mübah kılar.

Cevab: Esirler, fidye veya müslüman esirler karşılığında serbest bırakılabilir. Ama bedelsiz salınamaz. Bu gibi hususlarda hükümdar maslahata (umumun menfaatine) göre hareket eder. Gerekirse mütekabiliyet (karşılıklılık) veya milletlerarası anlaşmalar çerçevesinde hareket edebilir. Nitekim Osmanlı Devleti son zamanlarda böyle hareket etmiştir.

Cevab: Anlaşmaya göre, belde halkı ya cizye ehli olur, ya da şehri terkeder.

Cevab: Selçuknâme’de, Sultan'ın kaleye önce eman verdiği, fakat bundan istifade eden düşmanın, kaleyi tahkim edip, müslümanlara taarruz ettiği, bunun üzerine muharebe yapılıp sultanın bunları yendiği, düşmanın öldürüldüğü söyleniyor. düşmanı yenen ve düşman kalesini anveten (savaşla) fetheden İslâm kumandanı, muhariblerden esirleri dilerse öldürür, dilerse fidye karşılığı serbest bırakır. Fetih, sulh (barış) ile olmuşsa, barış anlaşmasının hükümlerine göre hareket edilir.

Cevab: Resulullah aleyhisselam, iştirak ettiği harblerle bizzat savaşmis; Uhud’da Ubeyy bin Halef’i harbe (kısa mızrak) ile öldürmüştür.

Cevab: Savaşla fethedilen şehirler, önceden kumandan tarafından va’d edilmişse yağmalanabilir. Şer’î hukukta meşrudur. İstanbul'un da üç gün böyle yağmalandığına dair rivayet vardır. Şu halde gayrı meşru bir halden bahsedilemez. 

Cevab: Mecburi olduğu için zaten mesuliyet icab etmez. İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed'e göre dârülharbde bu gibi muameleler müslümanın menfaatine ise her halde caizdir.

Cevab: Hakkın icrası veya vazifesinin ifası suç ve günah teşkil etmez. Cellad işini yapmaktadır. Hatta şer’î hükümlerin yerine getirilmesine yardım ettiğinden dolayı sevab bile alır.

Cevab: Âyet-i kerimelere kendi kafasına göre mâna verilmez. Tefsirlerde burada ‘zâlim’ kelimesi, ‘kâfir’ demektir diyor. Herkes zâlim diye birine mukabele etse cemiyetin hâli ne olur? Zâlimin, yani zulmedenin cezasını mahkeme ve polis verir. Arab Baharı, zâlim hükümete isyandan başka birşey değildir. Sonunun da hüsran olduğu görülmektedir. Kendisi haklı bile olsa, zâlim ve kâfir hükümete ayaklanmak câiz değildir. Hazret-i Peygamber Mekke'de ayaklandı mı? Din adamı kisvesindeki modernist bazı yazarlar, ‘Cihâd, zulm edenlere ve zâlimlere karşıdır’ meâlindeki âyet-i kerimeyi ileri sürerek hükümetlere karşı ayaklanmaya, isyana ve fitne çıkarmaya kışkırtmaktadır. Halbuki zâlim, hatta kâfir hükümetlere bile ayaklanmayı İslâmiyet yasak etmektedir. Böyle ayaklanmak, cihâd değil, ahmaklıktır. Böyle zamanlarda yapılacak cihâd, din bilgilerini yaymak, imanlı bir gençlik yetişmesine çalışmaktır. Mekke’de müşrikler, müslümanlara, zulm edip öldürünce, bunlarla döğüşmek için tekrar tekrar izin istediler. İzin verilmedi. Medine’ye hicret edince, bu âyet-i kerime gelerek, yeni kurulan İslâmî devletin, Mekke’deki zâlimler ile, yani müslümanlara düşmanlık ederek, onları yurtlarından çıkaran müşriklerle cihâd etmesine izin verildi. Bu âyet, müslümanların kâfir, zâlim hükümete isyan etmesi için değil, İslâmî esaslara göre kurulmuş devletin, insanların İslâm dinini işitmelerine, müslüman olmalarına, müslüman olanların da dinlerinin icabını yerine getirmesine mâni olan, zâlim diktatörlerin orduları ile cihad etmesine izin vermekdedir. Bu gibi tahriklerle yakın tarihlerde Mısır ve başka Müslüman memleketlerde çıkan fitne ve isyanlar, onbinlerce müslümanın zindanlarda çürümelerine, çoklarının ölmesine sebep oldu. Bu fâcia ve fitnelerin hesabı, kıyâmette sorulur. İlmi, aklı ve ihlâsı olmayan din adamları tarih boyunca hep böyle felâketlere sebep olmuşlardır. İslâm bilgilerini sessizce yayan ilim ve akıl sahibi din âlimleri, hep muvaffakiyet temin etmişlerdir. Nitekim Kâdızâde’nin Birgivî Vasıyyetnâmesi şerhinde (s.200) diyor ki: ‘El ile, güç kullanarak emr-i maruf ve nehy-i münker yapmak, yani günâh işleyene mâni olmak, hükûmet adamlarının vazifesidir. Söz ile, yazı ile cihâd etmek, âlimlerin vazifesidir. Kalb ile, dua etmekle mâni olmak ise, her müminin vazifesidir. Tesirli, muvaffak olacağı zannolunursa, bu vazifeleri yapmak vâcib olur. Fitneye sebep olacağı zannolunursa, terk etmek vâcib olur. Fitne bulunan mahalle, zaruretsiz gitmek câiz değildir. Eğer dinini korumak için buradan hicret ederse, güzel olur. Cennete girmeğe lâyık olur. Şefaate mazhar olur. Emr-i maruf ve nehy-i münker yaparken niyetin hâlis olması ve işi anlayıp, Allahü teâlânın buradaki emrini iyi bilmesi ve sabırlı olup münâkaşa ve kavga etmemesi, yumuşak ve tatlı dil ve yazı ile yapması lâzımdır’. Görülüyor ki, zor kullanarak cihâdı hükümet yapar. Cihâd, bu gibilerin anladığı gibi değildir. Eğer cihâd ile emr-i ma’rûfu iyi anlamış olsalardı, kendi başlarını yemez ve binlerce müslümanı felâkete sürüklemezlerdi.

Cevab:

Cevab: Savaş ile fethedilen şehirlerdeki bütün mal ve esirler ganimettir. Yani beşte biri devlet hazinesine ayrıldıktan sonra, savaşa bilfiil katılanlara taksim edilir. Savaş kızıştığı zaman, kumandan, askere yağma va’dedebilir. Bu takdirde askerin yağma ettiği, ganimet sayılmaz, mülkü olur. İstanbul’un fethi sırasında muharebeler kızışınca, Sultan Fatih’in böyle bir tamimde bulunduğuna dair rivayet mevcuttur. Savaş hukukuna aykırı bir muamele değildir.

Cevab: Fıkıh kitapları, şehidlik için bazı şartlar aramakta ve tasnifler yapmaktadır. Meşru bir cihad esnasında cephede hemen ölen ile zâlim tarafından öldürülen mümin şehiddir. Bir de veba, zelzele, yangın, devasız dert gibi çeşitli sebeplerle veya canını, ırzını, malını korurken ölenler hükmen şehid sayılır. Bahsettiğiniz kimseler, her ne kadar meşru cihad değil ise de, zorla götürüldükleri için mazurdur ve imanı varsa şehid sayılır. İç harb gibi felâketli zamanlarda fitneye karışmadığı halde, haksız yere öldürülen mümin hakiki şehiddir.

Cevab: Zaruretler memnuları mübah kılar. Memuriyet, talebelik gibi zaruri bir vaziyet veya müslümanların umumi menfaati (maslahat), hatta mesela bir müslümanın canını, malını, ırzını, dinini korumak endişesi bahis mevzuu olmadıkça caiz olmaz.

Cevab: İslâm devleti, kendisine ve müslümanlara saldırmadıkça savaş açmaz. Âyet-i kerimelerin tefsiri, Hazret-i Peygamber’in tatbikatıdır. Osmanlı Hukuku kitabıma müracaat edebilirsiniz.

Cevab: Hayır. Maslahat için hükümet tahdid getirebilir. Mesela göğüslerini bacaklarını açmalarını men edebilir.

Cevab: İmanı varsa, zorla götürüldüğü için şehid olur.

Cevab: Umumi seferberlik olmadıkça, kadınlar harbe, cihada çıkamaz; orduda yer alamaz. Ordu kumandanı hiç olamaz. Cemel Vak’ası harp değil; Hazret-i Âişe kumandan hiç değildi.

Cevab: Harbde düşmana heybetli görünmek için ipekli giyinmek, bıyıklarını ve tırnaklarını haddinden fazla uzatmak caizdir.

Cevab: Gayrı müslimler kendi arasında oynarsa mesele yoktur. Müslümanlar oynarsa mahzurludur. Uzak durmak en iyisidir. Başka iş yoksa dârülharbde caizdir.

Cevab: Bunu bilmek, zaruriyyat-ı diniyyeden değildir. Ama bilmezse zorluk çekebilir.

Cevab: Dârülharbde bile borç alıp faiz ödemek caiz değildir. Asgari nafaka masrafları için borç bulamaz ve zina tehlikesi varsa caiz olur.

Cevab: Meşru müdafaa için cepheye çıkan taraf haklıdır; onun maktulleri, şehiddir. Diğer ordudaki askerler ise zorla getirildiği için şehid sayılır.

Cevab: Dinin delili sadece Kur’an-ı Kerim değildir. Kur'an âyetlerinden Herkes kendi kafasına göre hüküm çıkaramaz. Kur’an-ı Kerim ve Sünnet, İslâm dininin esasını teşkil eder. Kur’an-ı kerim, savaş esirleri hakkında halifeye üç şık tanır: 1-Erkekleri öldürüp; kadın ve çocukları köle yapmak. 2-Hepsini fidye karşılığı serbest bırakmak. 3-Hepsini köle yapmak. Karşılıksız serbest bırakmak caiz değildir. Bedr harbinde, esirlerin fidye karşılığı serbest bırakılması taraf-ı ilahîden tasvib edilmemişti. O zaman diğer iki şık gösterilmemişti. Verdiğiniz meal doğru değildir. Tevbe suresinin 5.ayet-i kerimesinde, “Onları esir alın ve hapsedin” buyuruluyor. Muhammed suresinin 4.âyet-i kerimesinin meâli ise, “Onlardan çoğunu öldürüp yendiğinizde, artık bağı sıkı tutun” şeklindedir. Burada kinaye yolu ile, esirleri köle yapmaktan söz ediliyor. Üstelik Kur’an-ı kerimin pek çok yerinde kölelere dair hükümler vardır.  Hazret-i Peygamber, bu üç şıkkı da tatbik etmiştir. Peygamber nasıl tatbik etmişse, İslamiyet odur. Bunun üzerinde bütün Müslümanların icmâı vardır. Âyetleri, başka âyetler ve hadisler izah ve beyan eder. Bu cüretkâr söz, Allah saklasın, aklı başında birinin söyleyeceği bir söz değildir.

Cevab: Bir kere tatlılıkla söyler. Dinlemezse dua eder.

Cevab: Nerede olursa olsun, Allah yolunda ölen veya haksız yere katledilen Müslüman şehid olur.

Cevab: Bulunabilirse söylemelidir. Herkes emri maruf yapamaz.

Cevab: Şer’î bir devlette öyledir. Cihada gitmek farzı kifayedir. Seferberlik olursa farzı ayndır. Böyle olmayan şimdiki devletlerde, cihad ile alakası yoktur. Kanuni mecburiyettir.

Cevab: Harbde, muhariplerin fidye mukabili serbest bırakılması, esir mübâdelesi, esirlerin köle yapılması veya öldürülmesi, kumandanın, yani halifenin salahiyetindedir. Maslahata muvafık gördüğü şıkkı tercih eder. Muharip olmayan kadın, çocuk, yaşlı, sakat ve rahipler, öldürülmez. Yağma ise, harb kızışınca, askeri cesaretlendirmek için yapılır. Bu da kumandanın salahiyetindedir ve menkul mallar içindir.

Cevab: Emre itaat lazımdır. Kendisini tehlikeye atmak olmaz. Oradaki kanı heder olanlara, yani imansızlara ve fitnecilere niyet ederek atılır. Aksi takdirde onlar kendisini vurur.

Cevab: Farz ve haramlar için, farzdır. Sünnetler için, sünnettir. Müstehaplar için müstehabdır. Bu zamanda dil ile emri maruf âlimlere aittir.

Cevab: Ulema, idarecilere nasihat eder; politikaya karışmaz.

Cevab: Herkese her şey söylenmez. Âhir zamanda, dini doğru olarak öğrenip yaşamaya çalışmalı; hâliyle nümune olmalı. İnsanlara anlamayacağı şeyleri söylemek fitneye sebebiyet verebilir, düşmanlıklarını doğurur. Sorana söylemeli, sorulmazsa susmalı. Meselenin delillerini iyi bilmeyenin emr-i maruf yapması doğru değildir.

Cevab: Kölelik harb hukukunun tabii neticesidir. Mütekabiliyet esasına istinad eder.

Cevab: Lazım gelmez. Zamanımızda hadd-i sirkat tatbiki mümkün değildir. Zira had cezaları darülislâmdae ve kadı tarafından verilip tatbik edilir.

Cevab: Ordusu ve polisi vardır. İsyan ederse, daha beter olur. Zalim idareci eli kolu boş oturacak değil ya! Ancak dua edilir.

Cevab: İlim, kültür, sanat ve ticarette kendilerini yetiştirmeleri, zenginleşmeleri; güçlü bir cemiyet olmaları icab eder. Silahlı mücadele ile bir yere varmak kolay değildir. Resulullah aleyhisselâm, Mekke’de evvela kaliteli bir müslüman cemiyeti meydana getirdi. Sonra devlet kurdu. Âyet-i kerimede meâlen “Peygamberde sizin için en güzel bir örnek vardır” buyuruldu.

Cevab: Bankadan faizli kredi almak caiz değildir. Askere gitmeyip kredi almak daha kârlı ise, ancak o zaman dârülharbde câiz olur. Bu da çalışıp maaş alan kimseler için câridir.

Cevab: Vardır. Nitekim Abbasiler devrinde Dehrîler vardı. Hükümet bunlara ilişmezdi.

Cevab: Hayır. Boks gibi dövüşme sporları hiç  caiz değildir. İlimde, fende, ahlâkta ilerleyip herkese numune olmak, İslâmiyeti doğru bir şekilde anlatmak bu zamanda cihaddır.

Cevab: Dârülharbde, yani şer’î hükümlere göre idare olunmayan yerlerde halife bulunmadığı için Hanefî mezhebinde farz değilse de Müslümanlar toplanıp Cuma kılarlarsa bu sahih olur; öğle farzı yerine geçer. O halde Cuma namazına gidilir. Diğer üç mezhebde bu şart aranmaz; diğer şartları varsa, her yerde kılmak farzdır. 

Cevab: İslâm dini, dünyaya ve insanlığa barış getirmek; insanları dünyada rahat yaşamalarını, ahirette ise ebedî saadete kavuşmaları için gönderilmiştir. İslâm, barış demektir. Kuran-ı kerim’de savaştan çok barış kelimesi geçer. Peygamber Efendimizin vefatında bütün Arabistan ona tâbi olmuştu. Bunlardan inatçılıklarıyla meşhur Mekke ve Taif dışında tamamı, barış yoluyla bu yeni konfederasyona bağlanmıştı. Kur’an-ı kerimde “Düşman sulha yanaşırsa, siz de yanaşın ve “Sulh hayırlıdır” mealinde ayet-i kerimeler bunu göstermektedir. İcab ederse kendini korumak için savaşmak da meşrudur. Hayatta kalmak, barış içinde yaşamak böyle olur. “Hazır ol cenge, ister isen sulh ü salah” mısraı bunu ifade eder.

Cevab: Ulema dârülislamın dârülharbe dönüşmesinde ihtilaf ettiler. Mâlikiler, Hanbelîler ve İmameyn (İmam Ebu Hanife’nin iki talebesi Ebu Yusuf ve Muhammed) dediler ki: Bir beldede küfür ahkâmının zuhuruyla orası dârülislamdan dârül-harbe dönüşür. İmam Ebu Hanife ise bir yerin dârülharbe dönüşmesini şu üç şarta bağladı. 1- Orada küfr ahkâmının zuhuru. 2- Dârülküfre sınır olması. 3- Orada ilk eman ile -yani müslümanların emanı ile- kendisine eman verilmiş olan zimmî kalmaması; yani kısas ve diyet ahkâmının tatbik edilmiyor, müslüman ile gayrı müslimlerin gayrı şer’î bir statüde yaşıyor olmasıdır. (Bedâyi’u’s-Sanâyi', I/232; Esne’l-Metâlib, IV/174; Keşşâfü’l-Kınâ, I/98.)
Binaenaleyh üç mezhepte de bir memlekette Müslümanlar ekseriyette olsa bile, beş vakit ezan okunsa, camiler açık olsa bile, burada ahkâm-ı islâmiyye tatbik edilmiyorsa, orası dârülharbdir. Dâr, ülke demektir ki, burada devlet ile aynı manadadır. Çünki ahkâmın tatbiki, devlet otoritesini icap ettirir.
Şâfiî mezhebine göre, dârülislâmı kâfirler istila etseler, müslümanlara galebe çalsalar ve [kendi dinlerinin] hükümlerini izhar etseler bile orayı dârülharb olmaz. Nitekim hadis-i şerifte geldi ki “İslam âlidir (yücedir), hiçbir şey ondan daha âli olamaz.” Şâfiî mezhebinin bu içtihadının manası, dârülharbdeki malların mülkiyeti ile alakalıdır. Dârülislâm, kâfirlerin istilasına uğrasa, Müslümanların malı, gayrımüslimlerin mülkiyetine geçmez. Müslümanlara burayı tekrar fethedip dârülislâma katmak bir vecibedir. Sonra orası tekrar fethedilirse, Müslüman malını Şâfiî’ye göre alabilir; Hanefi’de alamaz, bu mal artık ganimet sayılır.
İbn Hacer Tuhfe’de Râfiî’nin şu sözünü nakleder: Dârülislâm 3 surettedir: 1-Müslümanlarla meskûndur. 2-Müslümanlarca fethedilip, cizye mukabili gayrı müslimlerin elinde bırakılan yerdir. 3-Müslümanlarca meskûn iken kâfirlerin galebe çaldığı yerdir. Râfiî ikinci kısım için diyor ki, tek bir müslüman olmasa bile, burası müslümanların (yani İslâm hukukunun) hâkimiyetinde olduğu (yani cizye alınmakla şer’î hükümlerin tatbik edildiği) yerdir. Müslümanların hâkimiyeti ve dinini izhar etmesi, İslâm hukukunun hâkimiyetidir ki, cizye, had, kısas gibi tatbikatı ifade eder; ezan veya camiyi değil. Demek ki bir memlekette Müslümanların az veya çok olması, oranın hukuki statüsüne tesir etmiyor. (Tuhfetü'l-Muhtâc, IX/269)
Yine İbn Hacer der ki: (Dârülislamda lakît bulunduğu zaman) ki burada dârülislâm diye tabir edilen yer, kadim zaman evvel bizim istilâ (feth) etmemizden sonra kâfirlerin uzun zamandan beri galip oldukları (ellerinde tuttukları) Gırnata gibi müslüman meskeni olduğu bilinen yerlerdir. Ancak Râfiî’nin bazı müteahhirînden naklettiğine göre, bu mahalden men olunmuyorsak, oradan, (yani dârülislamdan) sayılır; değilse dârülküfrdür. Sübkî, bunu tashih ederek (yani sahih bularak) ona şöyle cevap verdi: Orası sureta dârülküfr olur, hükmen değil.” (İbn Hacer, Tuhfetü’l-Muhtac, VI/350; Remlî, Nihayetü’l-Muhtac, V/454)
Tuhfe’yi şerheden Şirvânî der ki: “İslâmın âli oluşundan murad, kıyamete değin intişarı, iştiharı ve küfrü sindirmesidir. Ancak bu, bazı yerlerin [dârülislâm iken] dârülküfre dönüşmesine münafi (aykırı) değildir. Tıpkı birçok vak’ada kâfirlerin kendi ehillerine yardım ederek onların [ehl-i islâma olan] galebesinin bu hâle münafi gelmemesi gibi.” (IX/269)
İbn Hacer’in Râfiî’den naklettiği görüş, bir yerin dârülharbe dönüşebileceğine delildir. Dolayısıyla bütün Şâfiî âlimlerine göre bir yer suret-i kat’iyyede dârülharb olmaz diye mutlak bir kaide yoktur. Bir kere dârülislâm olan yer, bir daha dârülharb olmaz sözünün manasının mülkiyet olduğu, Râfiî gibi âlimlerin kavlinden de anlaşılmaktadır. Zira maksat eğer mülkiyet olmasaydı, dârülislâm olan yer dârülküfre dönüşür diyemezlerdi.
Son devir Şâfiî âlimlerinden Süleymaniye Medresesi müderrisi Şeyh Seyyid Abdülhakîm Arvâsî Sevânihü’l-Efkâr kitabında diyor ki: “Dârülharb diye ahkâm-ı şer’iyyenin cârî [yürürlükte] olmadığı memâlike [ülkelere] denir. Ahkâm-ı şer’iyyenin cârî olmadığı ülke, ister müslüman, ister müslümandan gayrı kimselerle meskûn olsun, dârülharbdir. Ahkâm-ı şer’iyyenin cârî olduğu yerler dârülislâmdır. Ahâli gerek müslim ve gerek gayrı müslim olsun. Bu cereyandan [tatbikattan] murad, mehâkim [mahkemeler] ve hükûmetçe olan cereyandır. Yoksa eşhas beyninde cereyan-ı ahkâma bu bâbda hüküm yoktur. [Yani şahıslar arasında tatbik edilip edilmemesi mühim değildir.] Zira şahs-ı müslim, her ne zaman ve mekânda olursa olsun, ahkâm-ı şer’iyye ile âmil olmasına bir mâni’ yoktur.” Görülüyor ki Şâfiî mezhebinde olduğu halde, dârülislâm ve dârülharb tefrikini münhasıran hukuka bağlamıştır.
Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi şöyle der: “Fukahâ ıstılâhında dârülislâm, İslâm kanunları ile hüküm verilen beldelere denir ki, hilâfı dârülharbdir." (Mevkıf, I/14)
İslâm Hukukunda Ülke Kavramı müellifi Ahmet Özel, İslâm Ansiklopedisi’ne yazdığı dârülislâm maddesinde diyor ki: “Şâfiîler’e göre dârülislâm daha sonra istilâya uğramış olsa, hatta istilânın üzerinden uzun yıllar da geçse dârülharbe dönüşmez. Dârülislâmın dârülharbe kesinlikle dönüşmeyeceği şeklindeki bu görüş, mülkiyetin hukuken gayri müslimlere geçmeyeceği anlamındadır. Çünkü diğer üç mezhebin aksine Şâfiîler’e göre gayri müslimler istilâ ile müslümanların mal ve mülklerine hukuken sahip olamazlar. Ancak gerek bir İslâm ülkesini istilâ etmesi gerekse Şâfiîler’e göre savaşın sebebinin küfür olması göz önüne alındığında bu devletle savaş halinde bulunulacağı ve ülkenin siyasî ilişkiler açısından dârülharp sayılacağı da açıktır. Nitekim halkının irtidad ederek istilâ ettiği ülke, İmâm Şâfiî’ye göre küfür hükümlerinin uygulanmasıyla dârülharbe dönüşür. Zira malların ve arazilerin mülkiyeti esasen irtidad edenlere ait olup bir el değiştirme söz konusu değildir.”
Eğer bir kere dârülislâm olan yer, bir daha dârülharbe dönüşmez denirse, İspanya, Sicilya, Sardinya, Kıbrıs, Bulgaristan, Romanya, Yunanistan, Makedonya, Hırvatistan, Slovenya, Macaristan, Polonya, Ukrayna, Gürcistan, Ermenistan, Hindistan dâhil olmak zere dünyanın bugün İslâmiyetin kokusu kalmamış memleketlerini dârülislâm saymak icap eder ki, şer’en de, aklen de muhaldir. İspanyollar, Gırnata’yı; Normanlar, Sicilya’yı işgal ettiklerinde; İngilizler, Hindistan, Kıbrıs, Filistin; Fransızlar Mağrib; Holandalılar Endonezya gibi İslâm beldelerinde Müslümanların kendi hukuklarını tatbike bir müddet de olsa müsaade ettiler. Nitekim bir yer gayrı müslimlerce istilâ edilirse, hükümet gayrı müslim bile olsa, orada yaşayan Müslümanlara hürriyet verilir, onlar da kendi aralarından bir emir (kadı, müftü) seçer ve şer’î ahkâmı (had, kısas vs) tatbik edebilirlerse, Hanefî’de de orası dârülharb olmaz, dârülislâm kalmaya devam eder. İdareciler müslüman olsa, beş vakit ezan okunsa, halkın ekseriyeti müslüman olsa bile, ahkâm-ı islâmiyenin tatbiki mümkün değilse, orası dârülharbe dönüşür. Çünki bütün âlimlere göre bir yerin dârülislâm olmasının alâmeti orada Müslümanların hâkim bulunması, yani orada ahkâm-ı şer’iyyenin tatbikidir. Hele bir belde gayrı müslimlerce istila edilmiş olmayıp, yakın tarihte nadiren de görüldüğü üzere dârürridde olmuşsa, yani mürtedlerin hâkimiyetine geçmişse, burasının dârülharbe dönüşmesinde ihtilaf yoktur.
Kâsânî der ki, “Bir beldenin dârülislâm veya dârülharb oluşundan maksat, bizzat İslâm veya küfrün mahiyeti değildir. Kasıt, emniyet ve korkudur. Eğer emniyet mutlak surette müminlere; korku da mutlak surette kâfirlere aitse o belde dârülislâmdır. Korku mutlak surette müminlere aitse; orası da dârülküfrdür. Hükümler, emniyet ve korkuya bağlıdır.” (Bedâyi, VII/131).
Dârülharb ve dârülislâm mefhumları, mugalata (demagoji) mevzuu yapılamayacak kadar teknik şer’î ıstılahlardır. Şunun bunun gönlüne göre mana verilemez. Kur’an-ı kerim, şer’î hükümleri tatbik etmeyi emreder ve esas tutar. Bir şahıs/memleket, şer’î hükümleri kabul eder; ama kısmen veya tamamen tatbik etmezse, günahkârdır. Zira amel, imandan bir cüz değildir. Ama bu hükmü/hükümleri kısmen veya külliyen inkâr ederse mümin değildir. Ahkâm-ı islâmiyyeyi inkâr eden ve laikliği düstur edinmiş bir belde/ülke/devlet, isterse halkı kâmilen müslüman olsun dârülharbdir. Bunda hiç şüphe yoktur. Aksi, nassı inkâr demektir.
İmam Ebu Hanife’nin ikinci şartı, eğer bir belde dârülislâma bitişik ise, müslümanların vazifesinin burayı kurtarıp, tekrar dârülislâm haline getirmesi vecibesine işaret etmektedir. Bugün Müslümanların sayıca çok olduğuna, ezana, minareyle bakıp da, ahkâm-ı islâmiyenin artık tatbik edilmediği eski dârülislâm beldelerini hâlâ dârülislâm zannedenler şunu anlamıyor: Bugün yeryüzünde müslümanların el ele verip de kâfirlerin müslümanlardan istila ettiği yeri/yerleri yahut müslümanları kurtaracak bir vahdet ve kuvveti yoktur. İmam Ebu Hanife zamanında mümkün olan bu iş, şu an mümkün değildir. Şu anda teknik manada hakiki dârülislâm yoktur ki, dârülislâma bitişik olma keyfiyeti vâki olsun. Tahavî, Muhtasar'da, İmam Ebu Hanife’nin dârülislama bitişik olma şartını işaret ederek, “Eğer İmam Ebu Hanife müslümanların bu hâlini görseydi, böyle içtihat etmezdi” diyor. Şâfiî mezhebinin kavli de böyle anlaşılmak icap eder. İfsadın ta o zaman yayıldığı malum olduğuna göre, hâlâ bir kere dârülislâm olan yer, bir daha dârülharbe dönüşmez diyenlere ne denir?

Cevab: İslâm, barış dinidir ama, herkes barışçı demek değildir. Sulhu korumak için bazen harb lâzım geliyor. İslâmiyet herkese Allah’ın adının duyurulmasını, İslâmiyet'in tanıtılmasını emrediyor. Bu da umumiyetle fetih yoluyla olur. Ateistlerle arkadaş olmayınız.

Cevab: Yani ya la ilahe illallah deyip Müslüman olacaklar veya Müslümanların hâkimiyetini kabul edecekler demektir. Yani hükmen Müslüman olacaklardır. Yoksa inanç olarak Müslüman olmaya zorlanamazlar.

Cevab: Kumandan harb esnasında zaferi çabuklaştırmak adına yağma vadedebilir. Müslümanın malı yağma edilmez, ganimet olmaz.

Cevab: İmam Hatip mektebine hoca olun. Olmuyorsa lise ve ortaokullara din dersi hocası olun. Olmuyorsa imam olun.

Cevab: Lügat olarak farklıdır. Arapça işgal, meşgul etmek demektir. Türkçe’de bir yeri, bir malı zorla ele geçirmek manasına kullanılır. Arapça’da fetih açmak demektir. Türkçe’de bir toprağı harb veya sulh yolu ile ele geçirmek manasına kullanılır. İşgalde menfi mana vardır ve muvakkattir. Fetihde ise müsbet mana vardır ve muvakkat değildir. Vatan edinme mevzubahistir. Umumiyetle edene göre fetih, edilene göre işgal deniyor ise de, işgal hukuken tanınmayan geçici bir haldir. Fetihte ise artık orası vatan edinilmiştir. İşgalde geçicilik ve tanımama; fetihte kalıcılık ve tanınma vardır.

Cevab: Hazret-i Peygamber, “Kostantîniyye elbette fetholunacaktır. Onu fetheden kumandan ne iyi kumandandır; onun askeri ne iyi askerdir” buyurarak müminlere İstanbul’un fethini müjdelediği gibi, Roma’nın da fethedileceğini müjdelemiştir. Deylemî’nin Müsnedül-Firdevs eserinde geçen hadis-i şerife göre, “Lâ tekumüs-sâa, hattâ yeftehallahu alel-mü'minînel-kostantîniyyetir-rûmiyyete bit-tesbîhi vet-tekbîr”. Yani, Allahü teala müminlere teşbih ve tehlille Roma’nın fethini nasip etmedikçe kıyamet kopmaz. Araplar, Kostantiniyye es-Sugrâ veya yalnız Kostantiniye dedikleri zaman İstanbul’u; Kostantiniyeti’r-Rûmiyye veya Kostantiniyyeti’l-Kübrâ dedikleri zaman Roma’yı kast ederler. Bu hadis-i şerif gösteriyor ki, kıyamete yakın, Mehdi aleyhirrahme zuhur edince, Roma fetholunacaktır. Zira fetih, tekbir ve tehlille müyesser olacaktır.

Cevab: Harb yoluyla fethedilen yerlerde menkul ve gayrı menkul bütün mallar, esirler, galiplere ganimet olur. Beşte biri devlet hazinesine alınır; diğerleri gazilere dağıtılır. Buna kılıç hakkı denir. Osmanlılarda, fethedilen yerdeki mabedler hükümdarın inisiyatifiyle olduğu gibi bırakılır; bunlardan bir tanesi Cuma namazı kılınmak üzere kılıç hakkı olarak camiye çevrilirdi. Ayasofya Camii gibi.

Cevab: Öyle bir alternatifleri yoktur. Hükümdarın obsiyonuna göre ya fidye veya esir değiş-tokuşu ile serbest kalırlar veya köle yapılırlar.

Cevab: Bugün dünyanın İngiltere, Kanada, İsrail, Yunanistan gibi pek çok demokratik liberal memleketlerinde tatbik edilen çok hukukluluk diye bir müessese vardır. Siyasi sistemi ne olursa olsun, ülkede yaşayan dini ekalliyetlere belli meselelerde kendi dininin hukukunu tatbik imkânı vermek insan haklarındandır. Çünki din, sadece inanç ve ibadet değildir. Bu saha da şahıs, aile ve miras gibi ahval-i şahsiye meselelerindendir. İsteyen laik mahkemeye müracaat ederek, laik pozitif hukukun tatbikini ister; dileyen taraflar anlaşarak şer’î hukukun tatbik edileceği muhtar (otonom) mercilere müracaat ederler. Bu, bir hakem mahkemesi hüviyetindedir. Tıpkı nikâh gibidir. İsteyen imam huzurunda İslâm hukukuna, isteyen papaz önünde Hristiyan hukukuna, isteyen haham önünde Yahudi hukukuna göre evlenebilir. Osmanlı Devleti’nde gayrı Müslimlerin böyle bir hakkı vardı. Bugün Osmanlı Devleti’nden ayrılan (Suriye, Lübnan, Irak, Mısır, Yemen, Tunus gibi) bütün devletlerde de vardır. Ayrıca Hindistan, Tayland, Seylan, Filipinler, Nijerya gibi gayrı Müslimlerin hâkim olduğu memleketlerde de bu imkân tanınmıştır. Şimdi bu sistemin tatbiki, hem insan haklarına saygının hem laikliğin hem de dünya barışının icabıdır.

Cevab: Zamanın silahı ne ise, bununla hizmet etmek icap eder.

Cevab: Emr-i maruf vazifedir ama, bunun şartları vardır. Bir kere ilim sahibi olmak lazımdır. Ayrıca ilm-i siyaseti de iyi bilmek icap eder. Avrupa’da çok hassas bir vaziyet hüküm sürmektedir. Bu gibi mevzulara girmemelidir. Aksi takdirde fitne çıkar; hem kendisi sıkıntı çeker; hem de Müslümanların sıkıntısına sebep olunur.

Cevab: Ulülemr, Kur’anî bir tabirdir. Emir sahipleri demektir. Âyet-i kerimede sizden olan tabiri de geçiyor. İslâm devletinin meşru reisine denir. Dârülharbin liderlerine ulülemr denmez. Zira hakiki ulülemir, ayet-i kerimeye göre, fıkıh âlimleridir. Mecazen bunların sözlerine göre hareket eden hükümet adamlarına da ulülemr denir. Şu halde Müslümanlardan olmayan ve şer’î hükümlere göre hareket etmeyen hükümet adamlarına şer’î manada ulülemr denmez.

Cevab: İslâmî hükümlerin hâkimiyeti, ancak Mehdi aleyhirrahme devrinde mümkün olabilir. Müslümanların iyiliği için ilm-i siyasete dikkat etmek, politikacılar ve herkes için lazımdır.  Cenab-ı Peygamberin Mekke devri, hatta Hudeybiye Musalahası numunedir.

Ehl-i sünnet kaynaklarında takiyye tabiri geçmez; yerine müdârâ mefhumu vardır. Müdârâ, dinini ve dünyasını kurtarmak için dünyalık vermek demektir. Müdahanenin zıddıdır. Bu, dünyalık için dinden taviz vermek demektir. Hadis-i şerifte, “Ben müdârâ için gönderildim” buyuruluyor (Künûkü’d-Dekâik).

Berika gibi fıkıh kitaplarında der ki: Dine hizmet etmek isteyenin, hem dinin hükümlerini, hem de zamanının şartlarını ve insanların hallerini iyi bilmesi lazımdır. Resulullah’a birisi geldi. Onu uzaktan görünce, “Kabilesinin en kötüsüdür” buyurdu. Odaya girince, gülerek karşılayıp, iltifat eyledi. Gidince, Hazret-i Âişe sebebini sordu. “İnsanların en kötüsü, zararından kurtulmak için yanına yaklaşılmayan kimsedir” buyurdu. O, Müslümanların başında bulunan bir münafık idi. Müslümanları onun şerrinden korumak için müdârâ buyurdu (Buhârî). “Bâ dôsitan mürevvet bâ düşmenan müdârâ”, yani dostlara mertçe davranmak, düşmanları idare etmek lazımdır, sözü meşhurdur. Sovyetler zamanında muallimlik yapan bir tanıdığımızdan, Bolşevik İhtilali yıldönümü merasiminde Lenin hakkında bir konuşma yapmasını istemişler. O da Lenin hakkında tarihi biyografik malumat verip, taraftarlarınca meziyet sayılan bazı muvaffakiyetlerini anlattıktan sonra “Onun gibi bir şahsiyet, tarihte ne gelmiştir, ne de gelir. Hakkıyla anlatılırsa, vicdanlarda layık olduğu yeri alacaktır” diyerek sözünü bitirmiş ve çok alkış almış.

Mektubat-ı Rabbâniyye’de diyor ki: Takiyye, kalbinde olanın aksini söylemektir. Buna müdârâ da denir. İtikadını, mezhebini saklamak demektir. Muhtelif şekilleri vardır: Birincisi, kâfirler arasında olup, malından, canından korkanın, kalbi razı olmadığı halde muhabbet izhar etmesidir. Bu, caizdir. İkincisi, kalbinde olanı açıkça söylemesidir. Bu, efdaldir. Müseyleme’nin şehit ettiği sahabi böyledir. Üçüncüsü, öldürmek, zina, malını gasp, yalancı şahitlik, namuslu kadını kazf etmek, Müslüman kadınları kâfirlere haber vermek gibi zararlı şeyleri yapmak caiz değildir. Dördüncüsü, takiyye, kâfirlerin galip olduğu yerde caizdir. Şâfiî mezhebinde, zâlim Müslümanlar arasında da caiz olur. Beşincisi, malını muhafaza için de, takiyye caiz olur. “Müminin malı, canı gibi kıymetlidir” hadis-i şerifi buna şahittir. “Malını muhafaza ederken öldürülen, şehit olur” hadis-i şerifi de böyledir. Çünki insanın mala ihtiyacı pek çoktur. Mesela, su gabeni fahiş ile pahalı satıldığı zaman, abdest almak, farz olmaz. Teyemmüm etmek caiz olur. İmam-ı Mücahid diyor ki, İslamiyet'in başlangıcında takıyye caiz idi. Çünki o zaman, Müslümanlar garib idi, zaif idi. İslam devleti teşekkül edince, bu hüküm değişti. Takıyye, kıyamete kadar caizdir diyenler de vardır. Bunların kavilleri, evladır. Çünki müminin kendinden zararı, mümkün olduğu kadar def etmesi lazımdır.” (III/55)

Müteaddit Kur’an ayetlerinde, zayıflara dinlerini, hâllerini saklamaları hususunda müsaade edildiği beyan olunmaktadır. Ölümden kurtulmak için putları ikrar eden Ammar’ın hâli mazur görülmüştür. Bir ayet-i kerimede mealen şöyle buyuruluyor: “Müminler, kâfirleri dost edinmesinler. Onlardan sakınmanız hali müstesnadır.” (Âli İmran: 28). Kendisine dini bayramlarına iştirak etmesini isteyen kavmine, İbrahim aleyhisselâmın, geride kalıp putları kırmak için, “Ben hastayım” diye cevap verdiği meşhurdur. (Saffât: 88-89)

Ehl-i sünnete göre göre takiyye, canını, malını, ırzını, dini korumak için şerrinden korkulan Müslüman veya gayrı müslim herkese karşı kendisini saklamak demektir. Caiz ve lazımdır. Bu, Şiî-Caferîlerin iman esaslarından olan takiyyeden farklıdır. Bunun sınırı, farzların terki ve haramların işlenmesidir. Yani dine hizmet için farzı terkedip günah işlemek caiz değildir. Hele herkese kafa tutup da, dine hizmet için takiyye gerekçesine sığınmak, kabul edilir şey değildir. İkrah (zorlanma) hâli müstesnadır. Bu sebeple dinini kayıranlar, laik memleketlerde siyasetten uzak durmayı tercih etmişlerdir. Mamafih dârülislam ile dârülharb arasında şer’î hükümler cihetiyle farklılıklar ve bazı ruhsatlar mevcuttur. Bilmeyenler, bu kişiyi günah işledi zanneder.

Cevab: Muharebe şart değildir. Düşmanın her şeyi ganimettir.

Cevab: Gayrı müslimler, sadece iman ile muhataptırlar. İman etmeyen birinin, İslâm dinine hürmet göstermesi beklenmez. Böyle birine zarar vermek caiz değildir, fitneye Müslümanlara büyük zarar verilmesine sebep olur.

Cevab: İmam-ı Rabbani hazretleri, eliyle, diniyle ve kalemiyle dine zarar verenlerin, öldüğüne üzülmek şöyle dursun, sevinmek lazım geldiğini bildiriyor. Yine de bunu ilan etmek doğru değildir.

Cevab: Hz. Ali, dehrilere, yani ateistlere uzun uzun Allahın varlığını anlatmadı. “Siz haklıysanız, benim inanmakla zararım yok. Ama ben haklıysam, sizin haliniz ne olacak?” dedi. Avama derin ince hassas meseleler anlatılmaz. Yoksa küfre düşebilir. Veya anlayacağı kadar anlatmalıdır. İlk mektep matematiği ile lise matematiği ve yüksek matematik aynı mı anlatılıyor?

Cevab: Taliban, Vehhabi tesirindeki Diyobend ekolünün mahsulüdür. Ancak kendisine Sünni imajı vermekte; Afganistan’ın sosyo-ekonomik problemlerinden istifade ederek inkişaf etmektedir.

Cevab: Kur’an-ı kerimde “Şüphesiz askerlerimiz asla mağlup olmaz” mealinde ayet-i kerime vardır (Saffat:173). Bir harb, eğer 1-meşru cihad ise ve 2-perakende olmayıp kumandanın emirlerine uyulmuşsa, zafer mev’uddür, vadedilmiştir.

Cevab: Düşman esirlerinin tamamı ganimete dâhildir. Ancak muharip olmayanlar öldürülmez.

Cevab: Zorla götürüldükleri için imanı varsa şehit olur.

Cevab: Cihadın maksadı toprak ve ganimet elde etmek değil; Allah’ın adını yüceltmek, yani İslâmiyeti insanlara duyurmaktır. Şimdi bir İslam devleti olsaydı, silahlı değil, bütün dünya ile iyi münasebetler kurarak İslâmiyeti yayardı. İkinci bin yılın müceddidi İmam-ı Rabbânî hazretleri, söz ve kalem olan cihadın, kılıç ve top ile olan cihaddan üstün tutmaktadır. Şu halde ilk bin yılın silahı kılıç idi, ikinci bin yılın silahı söz ve kalem olacaktır. (1.cilt 65. Mektub)

Cevab: Meşru müdafaa.

Cevab: Yenişemeyeceği düşmanla sulh yapmak caizdir. Fazla zarara uğramamak için geri çekilmek caizdir. Bunu kumandan tayin ve takdir eder. Kur’an-ı kerimde bu mealde ayet-i kerime var. Hazret-i Peygamber’in tatbikatı böyledir.

Cevab: İbadet olarak değil, icap ettiğinde ücretli olarak istihdam edilmiştir.

Cevab: Zâhirden, bâtına; şekilden, öze yol vardır. Zâhir harapsa, bâtın da harap kalır. Kaldı ki bu bir şuur meselesidir.

Cevab: Peyami Safa, Osmanlıca Türkçe Uydurmaca; Nihad Sami Banarlı, Türkçenin Sırları; Abdurrahman Acer, Türkçenin Müdafaası; Agah Sırrı Levend, Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri; Kadir Mısıroğlu’nun 1000 Kelimeyi Boykot.

Cevab: Bir memleketi kâfirleri istila etse, orada yaşayan Müslümanların kendi müftüleri olup şeriatı tatbik etseler, burası dârülislam olmaya devam eder. İspanyol işgalinde Endülüs, Osmanlı hakimiyetinde Eflak ve Boğdan, İngiliz işgalinde Hindistan gibi.

Cevab: Bir kadın, kocasıyla dini münakaşalara girmemelidir. Aksi takdirde zevcin izzet-i nefsi kırılır; aile huzuru kalmaz. Hele ukalalık kimsenin hoşuna gitmez; fayda yerine zarar getirir. İlm-i siyaset bunu icap ettirir. Kadın, kocasının hocası değildir. Ondan mesul de değildir. Evde muteber bir ilmihal bulundurmalı; beraber okumalı. Hem bir şey paylaşıldığı için, muhabbeti arttırır; hem de nasibi olduğu kadar istifade eder.

Cevab: Cevap verilmez.

Cevab: Tebliğ âlimlerin vazifedir. Fitne çıkarmak tehlikesi de vardır. Avam dua eder ve imkânı varsa bu işi usulüne uygun olarak yapanlara mali yardım yapar.

Cevab: Bilse de bilmese de, korkutmak için söylemiş olsa da, beynunet-i kübrâ, yani büyük ayrılık meydana gelir. Eşler tamamen ayrılır ve bir daha evlenemezler. Kadın bir başkasıyla evlenip, zifafa girdikten sonra, bu evlilik ölüm veya talak ile son bulsa, o zaman isterse eski kocasıyla yeni bir nikâhla evlenebilir. Müslüman için cehl özür olmaz. Bir amele başlayan, bunun dinî hükmünü öğrenmek mecburiyetindedir. Nasıl ki namazın şartlarını öğrenmiştir. Nitekim bir hadis-i şerifte, “Kim zevcesini bilerek veya bilmeyerek üç talak ile boşasa, kadın ondan tamamen ayrılmış olur” buyuruldu. (Beyhakî, Sünenü'l-Kübrâ, 15094) Ancak dârülharbde meşhur olmayan farzları bilmemek özür olduğundan, bir erkek zevcesine üç defa boş ol dese, bununla beynunet-i kübrâ (kati ayrılık) meydana geldiğini bilmese, ikinci ve üçüncü talâkı muteber değildir. Dârülharbde, bunu öğrenme imkânı varken öğrenmemişse, günahkâr olur. Dârülislâmda ise bilmemek özür değildir.

Cevab: Evet.

Cevab: Hayır.

Cevab: Hayır. O günahı işlemek, emr-i maruf vecibesini düşürmez. Ama tesiri olmaz. "Yapmadıklarınızı neden söylersiniz?” mealinde ayet-i kerime vardır.

Cevab: Fetâvâ-yı Hindiyye’de Serahsî’nin Muhît’inden alarak diyor ki: Müslümanların adedi, düşmanların yarısı kadar veya daha fazla ise, kaçmaları helal değildir. Bu, silahları olduğu zamandır. Silahları yok ise, silahı olan düşmandan kaçmaları caiz olur. Bunun gibi, kendisinde ok aleti olmayan müslümanın ok atandan kaçmasında beis yoktur. [Meselâ füzesi yok ise, füzesi olan düşmandan kaçması, geri çekilmesi, sulh yapması, kaleyi boşaltması câiz olur.] Bu esasa göre, bir kişinin üç kişiden kaçması caiz olur. Adedleri on iki bin veya daha fazla olunca, kendilerinden kat be kat fazla olan düşmandan kaçması helal olmaz. Bu, kelimeleri (gayeleri, davaları, maksadları) bir olduğu zamandır. Farklı farklı olduğu zaman, ikiye bire itibar edilir. Zamanımızda ise tâkata (güce) itibar olunur. Her kim mancınıkla saldırmayı planlayan bir kale halkının mevziinden veya benzeri bir mevziden kaçarsa veya kendilerine ok veya taş atılan bir mevziiden firar ederse, bunda beis yoktur. (II/193).

Cevab: Şer’î kaidelere göre kurulmuş ve işleyen bir devlet olmadığı için, hiçbir müslümanın gönüllü olarak harbe iştirak etmesi, Müslüman olsun olmasın, düşmana atış yapması caiz değildir. Ancak kendisine şahsen saldıranlara bizzat mukabele etmesi caizdir. Bir de mecburi askerlik sebebiyle orduda bulunanlar müstesnadır. Bunlar da mümkün mertebe geri hizmette vazife almayı tercih etmelidir. Buna kadir olmaz da cepheye sürülürlerse, karşı tarafa atış yapmaları caiz olur. Bunu yaparken din düşmanlarına attığına niyet etmek iyi olur.

Cevab: Nafaka kadar kazanmak caiz ve tayyip ve efdaldir.

Cevab: Cihad hükmü, ebediyyen devam eder. Silahlı cihadın hükmü şimdi kalkmıştır. Çünki halife ve şer’î hükümet yoktur. Dil ile, kalem ile ve hal ile cihad kıyamete kadar devam eder. İslamiyeti öğrenip yaşayıp anlatarak emr-i maruf yapılır. Hizmet edenlere yardım ve dua edilir. Sözle emri marufu alimler yapar. Bunlar kalmadı ise kitapları yayılır.

Cevab: Bu işlere hükümet karar verir, halk değil.

Cevab: 1.Harbden değil, cihaddan kaçmak günahtır. Şu anda İslam devleti ve halife olmadığı için zaten cihad yoktur.

2.Bu Suriyelilerin çoğu kadın, yaşlı ve çocuktur.

3.Kime karşı savaşacaklar?

Cevab: Cenab-ı Peygambere hürmetle mükellef olan, müslümanlardır. Başkası ne yaparsa yapsın, Müslümanı alâkadar etmez.

Cevab: Bir harb kaybedilmişse bunun meşru cihad olmadığını göstermez, söz dinlenmemiş veya ikmal yapılmamış olabilir. Harbin kazanılması için

1-Meşru olması,

2-Kumandanın sözünü dinlemek,

3-Hazırlıklı olmak şarttır.

Cevab: Bilmemesi mümkün değildir. Dinleyecek, kabul edecek biriyse, kibarca bir defa söylenir. Sen namaz kılıyorsun, ne güzel, bir de şöyle giyinmesen, denir. Bir ilmihal hediye edilir. Dinlemezse seyrek görüşülür.

Cevab: Fitne olur. Karışmamalı, muteber kitapları hediye etmelidir.

Cevab: İmanı varsa bilmediği için şehittir. Biliyorsa düşman tarafından öldürülse bile şehit olmaz.

Cevab: Verdiklerine hüsnü zan edersiniz. Vermedikleri kati biliniyorsa, sorarlarsa söylersiniz.

Cevab: Delili iyi bilinen bir meseleyse, çok yakınlara dinleyeceği umulursa söylenir. Değilse sorana söylenir.

Cevab: Farkı yoktur. Türkiye’de veya başka ecnebi memleketlerde hakimlik ve avukatlık yapmak caiz, hatta niyeti düzeltirse, yani dine, millete, insanlara faydalı olmayı hedeflerse, nafakasını çıkarıp kimseye muhtaç olmamayı düşünürse sevaptır.

Cevab: Elbette. İfade hem hakiki; hem de mecazdır. Fitnelere karışmamak, haklı bile olsa kimseyle münakaşa etmemek, aşırılıklardan kaçınmak, haddini bilmek, zamanın şartlarını anlamaya çalışmak, ön planda olmamak, sokaklara dökülmemek lazımdır.

Cevab: Hayır. Sırpsındığı, bir harbin içindeki muharebedir. Harb devam ederken yapılan muharebelerde haber vermek icap etmediği gibi baskın yapmak da caizdir. Kaldı ki düşman saldırırsa, İslama davet edilmesi gerekmez. Ayrıca yazdığınız hüküm de doğru değildir. Harbînin öldürülmesinde kısas ve diyet lazım gelmez. Zira darülharbdedir ve düşmandır. Ancak müstemenin, yani izinle darülislamda bulunan gayrı müslimin öldürülmesinde diyet lazım gelir.

Cevab: Hayır. Dünyada müslümanlarla gayrı müslimler arasındaki hakim statü sulhdür. Cihadın meşru olması için bazı şartlar ve sebepler vardır. Ancak o zaman harbe girişilir. Bu da düşmanın müslümanlara tecavüzüdür.

Cevab: Kanun dairesinde hareket etmek caiz ise de, bunların faydası olmadığı gibi, zararı da çoktur. Kendisini tehlikeye atmak caiz olmaz. Bu hakaret ve zulümlerin bitmesi için her müslüman kendisine düşeni yapar. Bu ise sokaklarda değildir.

Cevab: Her zaman sükût ikrardan gelmez.

Cevab: Mevlana, Hazret-i Peygamber’in sünnetine uymuştur. O, kendisine eziyet eden müşrikler için, “Ya Rabbî onları helak etme, bilmiyorlar, umarım onların soyundan müminler gelsin” buyurdu. Bu hadis-i şerif, Buhari ve Müslim’de geçer. Kendi kafasına uymuyor, bildikleriyle uyuşmuyor diye alimlerin sözlerini tahkir etmek en azından cehalet alametidir.

Cevab: Bidat ehlinden uzak durmak dinin emridir. Zaruret varsa, helaya gider gibi görüşür. Bahane söyler. Görüşünce münakaşa etmez.

Cevab: Alimler, devlet adamları, hatta ailesi, her müslüman gibi hükümdara da nasihat verir, istişare ettiği zaman doğru bildiğini söyler. Ancak bu kişilerin fikirleri her zaman hükümdar için geniş ihatalı olamaz. Hükümdarın bilgi kaynakları ve ufku, her zaman yanındakilerden fazladır. İleri gitmeleri fitneye sebep olur.

Cevab: Harbde muharip olmayanlara ilişilmez.

Cevab: Her bir farz veya haramın hükmü ayrıdır. Bir şeyin hepsi ele geçmezse, tamamı da terk edilmez. Yaptığının karşılığını alır, yapmadığının karşılığını öder. Belki yaptığı yapmadığını affettirir. Ama günaha devam edenler, ibadetlerinin sevabını alamaz.

Cevab:

Hadis-i şeriflerin hükmü geçmez, manası ve tatbik sahası değişebilir. Bugün bedeni kuvvet ve atıcılığın kıymeti kalmamıştır. Ama çocuklarınıza cihad edecek vasıtaları öğretin diye anlaşılır. Bu zamanın cihadı kalem iledir, fikir iledir, ilim iledir, yaşantı iledir. Bunu yapınca, hadis-i şerife uyulmuş olur. 

Cevab:

Bunların hepsi lüzumsuz ve zaman israfı olan şeylerdir. Ancak zamanın silahıyla silahlanmak da lüzumlu bir kaidedir. Bundan müsağni kalmak mümkün değildir. Bu fayda ve lüzum da herkes için değil, muayyen kişiler için mevzubahis olabilir. 

Cevab:

Hazret-i Peygamber, katiplerine ecnebi lisan öğrenmelerini isterdi. “Bir kavmin lisanını öğrenen, onun hilesinden emin olur” buyurdu. Bu zamanda hem kolay iş bulup maişetini çıkarabilmek, hem de insanlığa hizmet edebilmek için Arapça’dan başka, en az bir ecnebi lisan öğrenmek lüzumlu ve faydalıdır.

Cevab:

Nasihat etmenin usulü vardır. Herkes herkese nasihat edemez. Dinleyecek kişiye nasihat etmelidir. Küçük büyüğe, kadın erkeğe, köylü şehirliye, fakir zengine, cahil alime nasihat ederse, umumiyetle boşuna etmiş olur. 

Cevab:

Ne demesi gerekiyorsa onu der. Gönlünde İslami rejim olsa bile, gerçek demokrasi ve laiklik taraftarı olduğunu söylemek mahzurlu değildir. Zira realite bunu icap ettirir.

Cevab:

Kendisini dindar ve sofu zanneden, ama ilimden ve edebden nasibi olmayıp, bilir bilmez her şeye haram ve küfür damgası vuran, kaba saba mutaassıp kişiler için kullanılır.

Cevab:

Burada dini ve dünyevi işlerde cemiyetin dikkatini mucip olacak aşırı hareketler kast ediliyor. Mesela herkes cemaatle namazı bitirmiş tespih çekerken nafile namaza kalkmak veya Türkiye’de entari ile gezmek böyledir. 

Cevab:

Ganimet ve toprak ve esir ve şan kazanmak için harb yapılmaz. Harb, Allah'ın adını yükseltmek, yani İslam dinini yaymak için olur. Müslümanlığın işitilmesine mani olan, işitenlerin Müslüman olmasına mani olan, Müslüman olanların ibadetleri yapmasına mani olan, Müslüman devlete saldıran, Müslümanları kaçıran, mallarına canlarına taarruz eden hükümetlerle yapılır.

Cevab:

İyi bir müslüman olup örnek teşkil ederek yayılır. Lisan-ı hâl, lisan-ı kâlden entaktır. 

Cevab:

Hayır. Seyyid Abdülhakîm Arvasi seneler evvel buyurdu ki, “İslamiyet kaldı, ancak efradda (ferdlerde). Çok nâdir ve gizli efradda.” Dinin ferdi yaşama zamanıdır. Bir kimse dinini doğru öğrenip ihlasla yaşıyorsa, çoluk çocuğuna da yaşatabiliyorsa, bu zamanda kahramandır.

Cevab:

Herkes kendisini düzeltirse cemiyet düzelir. Cemiyet düzelirse, sistem düzelir. Herkes evinin önünü süpürse, şehir temiz olur kaidesi gibi.

Cevab: İslam memleketindeki gayrı müslimler şeriata tabi değildir. Kendi dinlerine göre caiz olan nikahları muteberdir. Şimdi İslam memleketi yoktur. Bu hiç bir dine göre caiz değildir. Darülislamda ateistlere de İslam şeriati tatbik edilir

Cevab: Kimsenin lehinde de aleyhinde de konuşmamalı, hadiseleri olduğu gibi anlatmalıdır. Öyle olunca feraset sahipleri zaten hakikatleri anlar. Anlamayana da birşey denemez

Cevab: Ayet-i kerime sahabe-i kirama dairdir ve harbdeki şiddeti kast eder. “Müşrikleri nerede bulursanız öldürünüz, sizi öldürmek istedikleri gibi” ayet-i kerimesi de böyledir. Harbde sebat edin, güçlüyken düşmana taviz vermeyin, demektir.

Cevab: Fitneye sebebiyet verebileceği için erkeklerin de iştirak etmesi uygun değildir.

Cevab: Bilgisi olan kimsenin fitne çıkartmadan tarihi şahsiyetleri müdafaa etmesi büyük cihad olur. Bilgisi olmadan böyle şeylere kalkışmak fitneye sebebiyet verebilir, insanların daha çok düşman olmasına yol açabilir. Bu takdirde sevap değil günah hasıl eder.

Cevab: Kimin ne dediği mühim değildir İslamiyetin ne dediği mühimdir. Fitne zamanında ne yapılacağı hadis-i şeriflerle bildirilmiştir.

Cevab: Bu zamanın örfüne göre tespit olunur. İslamiyetin başlarında 12-24 ve 48 dirhem olmak üzere üç sınıf idi. Osmanlılardaki akçe ile dirhem hep aynı değildir. Bu sebeple cizye, mükellefin mali vaziyetine göre, alâ, evsat ve ednâ sınıfına ayrılmıştır. Her eyaletteki cizye mikdarı aynı olmamıştır. Mesela Şam ve Safed’den 80 akçe alınırken, Sis ve Adana’da 50 akçe alınırdı. Arazinin münbit olup olmaması veya stratejik ehemmiyeti de bunda tesir eder.

Cevab: Tarih, kahramanlık, yiğitlik gibi mefhumlar nerden bakıldığına göre değişir. Türklere göre İstanbul’un fethi muazzam bir kahramanlık, ama Rumlar için feci bir felakettir. Ancak Osmanlı Devleti gibi Müslüman hükümetlerin harblerinin umumu, can ve mal telef etmek, yağma etmek, toprak kazanmak, esir almak, şan ve şöhret kazanmak için değil, insanları din ve dünya saadetine kavuşturmak için yaptıkları için, ötekilerle bir tutulamaz. Nitekim emperyalistler işgal ettikleri mıntıkayı sömürmek, Osmanlılar ise vatan edinmek için yapar, halkı esir değil, vatandaş sayardı.

Cevab: Elbette. Sulhu bozup müslümanlara saldıranlarla, İslam devletinin gücü yettiğince silahlı cihad etmesi farzdır.

Cevab: İmam-ı Rabbani hazretlerinin sözleri, kendi şahsi görüşü değildir. Ayet ve hadislere istinad etmektedir. İbrahim Aleyhisselam put kırdı, ama kırdığını sakladı. Haydi hepiniz kırın da demedi. Peygamberin vazifesi vahyolunan hakikati, akıl ve kalbe hitap ederek tebliğ etmektir, anlatmaktır.

Cevab: Kur’an-ı kerimde düşmanın en az yarısı kadar olan ordunun muharebe etmesi hükmü geçer. Fıkıhta ordunun düşmanı yenebileceğine dair zannı galip olması lazımdır. Sayı mühim değildir. düşmanın silahları ile silahlanmamışsa (tankı, tüfeği, füzesi, tayyaresi, levazımı) yoksa milyon kişi olsa ne yazar?

Cevab: İntihar etmek büyük günahtır. Esir düşmek her halde ölmekten iyidir. Hatta bazen çok faydalı olabilir. Hayatta kalmak bir ümittir.

Cevab: Halifeden maksat, İslam devletinin meşru reisidir.

Cevab: Emri maruf Müslüman olduğu iyi bilinen kişilere yapılır. Bunun da şartları vardır. Bu tip işler, insanları rahatsız ettiği gibi, İslamiyetle alay edilmesine veya nefrete, hatta insanların imanını kaybetmesine sebep oluyor. Emri marufu şartlarına uygun yapmamak fitne olur. El ile emri marufu hükümet yapar. Dil ile emri marufu alimler yapar. Kalb ile buğzetmek ise müminlerin harcıdır. Bu zamanda kimseye bir şey söylemek uygun değildir. Herkes neyin ne olduğunu biliyor. Hadisi şeriflerde ahir zamanda emri marufun böyle yapılmayacağı açıkça anlatılıyor. Şu halde ortaya dökülüp güya emri maruf yapmaya çalışmak nefsani olabilir. Bu zamanda en güzel emri maruf yaşayışıyla güzel örnek olmaktır. Nitekim "lisan-ı hal lisan-ı kalden entaktır" sözü meşhurdur.

Cevab: Eskiden İslam devletlerinde zalim de olsa idareciler alimlerin sözüne kulak verirdi. Vermese bile bu sözün bir tesiri olurdu. Herkes alim değildir. Herkes idarecilere nasihat edemez. Onun için kendini tehlikeye atmak, hele bu devirde böyle işlere kalkışmak doğru değildir.

Cevab: Askeri mücadeleyi halk değil, hükümet yapar. Aksi takdirde sivillerin zararına olur.

Cevab: Sivil halk işgalle baş edemez. Boyun eğmesi icap eder. Mücadeleyi asker yapar. Tarihte bu hale duçar olan cemiyetlerdeki ehli sünnet alimleri bunu emretmiştir. İşgalcilerle iyi geçinerek ve icabında onların gururunu okşayarak müslümanların zarara uğramalarını engellemeye çalışmıştır. Şair veya politikacı bile olsa avamın ne düşündüğü değil, din ve alimlerin ne dediği mühimdir.

Cevab: Düşmana her silahla mukabele edilir. Ama ilerideki zararları cihetiyle kimyevi silahlar bundan müstesna gibi gözüküyor. Zira düşman teslim olup müslüman olsa bu asarı da sonraki nesillere intikal ettirecektir.

Cevab: Mâni olamıyorsa uzaklaşmalı, bu mümkün değilse kalben razı olmamak yetişir.

Cevab: Şahsa ve zemine göre değişir.

Cevab: Bir beldede hakiki ve meşru cihad varsa buna iştirak 3 şekilde olur: Birincisi bedenle olur. İkincisi mal ile olur. Üçüncüsü dua ederek olur. İlk ikisine iştirak neredeyse imkansızdır. O halde dua etmeleri vazifedir. Bugün dünyanın hemen hiçbir yerinde meşru ve hakiki cihad kalmamıştır. Böyle görünenler aslında birer menfaat ve iktidar mücadelesidir. Ancak İslâmiyeti yayan müesseselere bedenen, malen veya dua ederek yardım etmek mümkündür ve lazımdır.

Cevab: Bu hüküm İslami devlet ve meşru cihad için mevzubahistir. Bu zamanda en büyük silah, para ve bilgidir.

Cevab: Harb 1-meşru ise, yani cihad ise ve meşru halife varsa, 2-harb techizatı kâfi ise, 3-kumandana itaat edilirse, zafer muhakkaktır. “Şüphesiz Allah’ın askerleri mutlaka zafere ulaşır” mealinde ayet-i kerime vardır. (Saffat 173)

Cevab: Bir harbin muzaffer olması için,

1-Meşru cihad olması, yani sebeplerinin dini olması, yani İslamiyeti yaymak ve Müslümanları korumak için olması, ayrıca İslam devleti/halife tarafından ilan edilmesi lazımdır.

2-Teçhizatın galibiyet için kafi olması.

3-Kumandanın emirlerine riayet edilmesi lazımdır.

Bu 3 şart bir arada olursa, zafer muhakkaktır. Zafer olmadıysa, meşru cihad olsa bile, bunlardan en az biri noksan demektir.

Cevab: Emri bil maruf ve nehyi anil münker, yani dinin emirlerini ve yasaklarını bildirerek ikaz etmek ancak müslümana yapılır. Gayrı müslimler dinin emirleriyle mükellef değildir. Bu sebeple sağda solda Müslüman olduğu bilinmeyen, müslümanlık alameti olmayan kimselere, başınızı örtün, içki içmeyin gibi ikazlarda bulunmak doğru değildir. Ayrıca fitneye sebep olur

Cevab: Her müslüman başkalarının işlediği günahlardan rahatsızlık duyar ve bunu kalben beğenmez. İcap ederse emri maruf yapar. Zira hadisi şerifte, “Sizden biriniz bir kötülük gördüğünde eliyle men etsin. Eliyle men edemezse diliyle men etsin. Diliyle de men edemezse kalben buğz etsin. Yani o işi beğenmesin. Bu ise imanın en aşağı derecesidir” buyuruldu. Hükümet eliyle, ulema diliyle men eder. Avama düşen kalben buğz etmektir. Eğer insanlar kendisi günah işlese veya işlemese bile, başkalarının işlediği günahlara aldırmazsa, ayrıca bir günaha girer ve o topluluğun başına umumi bela gelir.

Cevab: Hadis-i şerifte, “Sizden biriniz bir kötülük gördüğü zaman eliyle men etsin. Mani olamazsa diliyle men etsin. Mani olamazsa kalbiyle buğz etsin” buyuruldu. Eliyle men etmek hükümetin vazifesidir. İslam devletlerinde bu iş için hisbe tabiri kullanılır. Bu işi yapana da muhtesib denir. Osmanlılarda bu işi kadılara bağlı muhtesib veya hükümete bağlı subaşı gibi şimdinin zabıta muadili memurları yapardı. Son zamanlarda zaptiyeler bu işi görmüştür. Tesettüre riayet etmeden gezmek, aleni oruç bozmak, hileli tartı kullanmak, kusurlu mal satmak, sokağa pis su akıtmak, içki içmek, fuhuş yapmak gibi fiilleri takip ve men ederdi.

Cevab: İslamiyet, Denizli müftüsü demek değildir. Halka, “Müftünüz olarak cihad-i mukaddes fetvasını ilan ediyorum. Elinizde hiç silah olmasa dahi üçer taş alarak düşmanın üzerine atmak suretiyle mutlaka fiili mukabelede bulununuz” dediyse, pek cahilmiş. Bu tip fetvalar ya milislerin silah tehdidiyle ya da bizzat milislerin kendi adamı olan din adamlarınca verilir. Alim görüntüsünde olup da dine aykırı fetva veren tarihte çok din adamı olmuştur. Osmanlı Devleti’nin şeyhülislamının fetvası dururken, kenar müftüsünün fetvası ne ifade eder? Harbi hükümet yapar. Halkın münferiden bu işe kalkışması hüsrandır. Kur'anı kerim kendisini tehlikeye atmayı men eder. Taş atanı düşman öldürür, orada müslüman kalmaz. Bu fetvayı ancak cahil veya İslam düşmanı birisi verebilir.

Cevab: Herhangi bir şey söyleyeceği zaman karşı taraftakinin doğru anlayacağı üslupta anlatılır. Basit insanlara derin meseleler anlatılmaz.

Cevab: Siyasal islam, tepeden inme bir ıslah fikrine sahipti. Dikkati hep politikaya çektiği için, dini sulandırdı. Dinin pratiklerini öteledi. Bunlar da yavaş yavaş cemiyeti terk etmeye başladı. Böylece benzerine vaktiyle Avrupa ve Amerika’da da rastlanan seküler dindarlar topluluğu ortaya çıktı.

Cevab: Meşru cihadda, askerle muharebe edilir, harbe katılmadıkça sivillere ilişilmez. Bu sebeple şehirleri bombalamak caiz olmaz. Harbde mancınık kullanıldığına dair rivayetler muharebe esnasında ve muharipleri teslime icbar etmek içindir.

Cevab: Din ve dünya işlerinde parmakla gösterilmek bir kişiye bela olarak yetişir. Ortalama olmalıdır. Fitneye sebebiyet vermemelidir. Allah, kulunun ruhsatlarla amel etmesini de sever. Zira aczin alametidir.

Cevab: Kadınların böyle bir mükellefiyeti yoktur. Sahabe hanımlar dinini kayırır ve böyle yapmazdı. Mahremi olan erkeklere anlatırlardı.

Cevab: Nafaka için çalışmak ve insanların işini görmek sevaptır. Hususi hayatınızda hobilerle hem kendinizi tatmin eder hem de insanlara faydalı olmaya çalışırsınız

Cevab: Bu kişi müslümanları dalalete sürükleyen ve kendisini din imamı olarak takdim eden birisi olduğu için caizdir. Normal şartlarda insanların hususi hayatı ve kusurları değil, fikirleri üzerinde durulur. Ama böylelerinin sözü ile amelinin bir olmadığını aldattığı insanlara göstermek de icap eder.

Cevab: Ayet-i kerime ve hadis-i şerifler böyle söylüyor. İstisnalar olabilir. Affa uğrayabilir. Ama vaiz korkutan demektir.

Cevab: Bu zamanda kimseye karışmamalı, kimseyle uğraşmamalı, kimseyi kendisine düşman edinmemelidir. Kendi halini düzeltmeye çalışmalıdır.

Cevab: Ayet-i kerimelere herkes kafasına göre mana veremez. Ehliyetin, inanç ve dindarlık ile alakası yoktur. Gayrımüslim ve fasıkların getirilmeyeceği makamlar bellidir. Mesela tesisatçının inançlısı ve dindarı değil, maharetli ve dürüst olanı tercih edilir.

Cevab: Burada düşmanın teslim olması kast ediliyor. Kaldı ki cihad sadece silahla olmaz.

Cevab: Hurma ağacı Hayberlilere canlarından azizdir, kesin, buyurdu. 400 tane kesildi. Sonra kesmeyin buyurdu. Cihadda düşmana her türlü zararı vermek caiz ve lazımdır.

Cevab: Farz-ı ayn olan cihada gitmek için kimsenin iznine ihtiyaç yoktur. Ama farz-ı kifaye olan harbe çıkmak için anne babanın izni lazımdır. Nitekim Resulullah böyle birine geri dönmesini tavsiye buyurmuştur. Tehlikeli seyahatlere gitmek de böyledir.

Cevab: Herkesin vardır.

Cevab: Herkes emri maruf yapamaz. Bu tür paylaşımlar faydadan çok zarar getirmektedir. Avamın emri marufu, iyi bir dini hayat yaşayarak başkalarına numune olmaktır.

Cevab: İslamiyeti, zamanın ve zeminin şartlarını iyi öğrenerek.

Cevab: Caiz ama saliha bir hanım için münasip değildir. Dinî paylaşım sadece ehline caizdir. Avamın yapması mahzurludur.