Cevab:

Hazret-i Peygamber, “Ey Allahın kulları! Hasta olunca, tedâvî ettiriniz! Çünki Allahü teâlâ, hastalık gönderince, ilâcını da gönderir” buyuruyor. Müslüman, mütehassıs tabip, şifa vereceğini ve başka ilacı olmadığını söyleyince, hastanın idrar, kan, şarap içmesi, leş yemesi câiz olur. Ulemâ, Hazret-i Peygamber’in, “Allah, haram kıldığı şeyde, şifâ yaratmamıştır” hadîsini, şifâlı olduğu kesin bilinmeyen haramlara hamletmişlerdir. Kadının sütünü satmak bâtıldır. Müslüman ve mütehassıs tabib (tabib-i müslim-i hâzık), kadın sütünün muhakkak iyi edeceğini ve başka ilacı olmadığını söylerse; hastanın, kadın sütü içmesi ve satın alması câiz olur. Kan vermek de böyledir.  Bir organı kurtarmak, hayatı kurtarmak gibi zarurîdir. Çocuğun yaşayacağı ümid edildiği zaman, çocuğu annesinin karnından çıkarmak için, ölmüş olan annesinin karnını yarmak câiz olur. İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe, bu sebeple, bir kadının karnının yarılmasını emretmiş, kurtarılan çocuk çok zaman yaşamıştır. (İbn Âbidin; İbn Nüceym, Eşbah).
“Ben öldükten sonra, kanımın ve organlarımın, hastalara, yaralılara verilmesini istiyorum” demek câiz değildir. Çünki organlarını vakfetmek, hibe etmek, âriyet vermek yahud vasıyyet etmek câiz değildir. Bunların üçünün de sahîh olabilmeleri için, mütekavvim mal ile yapılmaları lâzımdır. Hür insan ve hiçbir parçası mal değildir. Harbde esîr alınan kölenin ve câriyenin, yalnız canlı olan bütün bedenine mal denilmiş ise de, organları ve ölüleri mal sayılmamıştır. “Ben öldükten sonra, kanımın, uzuvlarımın bir müslümana verilmesinde zaruret olursa, verilmesi için, izin veriyorum” demek câiz olur.
Organını vermiş olan kimse, ölümden sonraki dirilişte bu organdan mahrum kalmaz. İmam Gazâlî hazretleri, “Bir insanın çeşitli yaşlarındaki bedenleri başka başka oldukları gibi, aynı boy ve şekilde, fakat başka zerrelerden yapılmış bir bedenle kabirden kalkacaktır. Bu yazımız anlaşılınca, insan insanı yerse, yenilen organın, hangi insan ile yaratılacağı, yiyen ile mi, yoksa yenilen ile mi birlikte yaratılacağı gibi sorulara lüzum kalmaz. Çünki, o uzuvların kendi değil, benzerleri yaratılacaktır” buyurmaktadır (Kimya-yı Seadet).
Günahı işleyen organ değil, beyin ve kalbdir. Bu sebeple organı veren mesul olmaz. Kan ve organın verildiği kimsenin Müslüman olup olmaması da bir ehemmiyet taşımamaktadır. İnsanlar Allah’ın ev halkıdır. “Allah’ın mahlûklarına acıyana, Allah da acır” hadîs-i şerifi meşhurdur. Kaldı ki gayrımüslimin sonradan Müslüman olup olmayacağı bilinmez.

Cevab: Önce hibeden rücu ettim der. Sonra mal hâlen fakirin elindeyse bunu zekâtına sayması câiz olur. Değilse olmaz. (Hindiyye.)

Cevab: Paylaştırabilir, ama öldükten sonra varisler itiraz edebilir. Hibe, kabz ile tamam olur. Burada kabz yok. Ölüm ile hibe fasid olur. Böyle şartlı hibe zaten câiz değildir. Ölümünden sonraya muzaf hibe de câiz değildir. Çünki ölüm ile şahsiyet sona erer, mallar üzerinde tasarruf salahiyeti biter. Ancak ölünceye kadar bakma akdi yapabilir.

Cevab: Hediyye kullanılıp tüketilince veya değiştirilince geri istemek câiz değildir. Velev ki geri almak câiz olsun, kendisine götürüp vermek kifâyet eder. Üçüncü bir şahsa havâlesini kabul etmek zorunda değilsiniz.

Cevab: Satım ve hibede mülkiyeti devrediyor. Kirada ise menfaati devrediyor. Teslim almadan mülkiyet geçer ama henüz binanın menfaatına malik olmamıştır. Kiraya verse, kiracıya nasıl teslim edecek? Nitekim başkasında kirada bulunan malını da kiraya veremez.

Cevab: Dürretü’l-Beydâ bir fetvâ kitabıdır. Müşahhas (somut) meseleye umumî kaide çerçevesinde cevap verilmiştir. Fıkıhta kâide şudur: Meçhul bir malın alınması istikametinde yapılan vekâletler sahih (geçerli) değildir; çünkü alınacak malın ne bedeli bellidir, ne de hangi mal olduğu bilinmektedir. Ancak umumî vekâlet bahis mevzuu olduğu zaman iş değişir. «Gördüğün malı benim için satın al.» demesi gibi umumî bir vekâlet olursa bu muteberdir. Hibede de umumî vekâlet muteberdir... İbni Nüceym, Bezzâziyye'den naklen der ki: Tek başına «Sen benim emrim (iş yapmam) câiz olan her hususta vekilimsin» denildiğinde o adam, malını korumaya, satmaya, almaya, hibe etmeye ve sadaka vermeye mâliktir. Hatta bu maldan kendi nefsi için yemiş olsa, eğer müvekkilin yememesi hususunda bir kastı yoksa, yemesi de caizdir. Mamafih İmam Ebu Hanîfe bu şekilde umumî vekâletin sadece ivazlı akitlerde, yani alım satımda vekâlet olduğu görüşündedir. Dolayısıyla bu ifade köle azad etmeyi, hibe ve sadaka gibi teberrulara (karşılıksız kazandırmalara) şâmil değildir. Fetvâ da böyledir. Ancak “Malımdan dilediğine hibe etmekte umumî vekilsin” denmişse, bu takdirde vekil müvekkilin dilediği malından dilediği kimseye hibede bulunabilir. (İbni Âbidin, Vekâlet bahsi).

Bir kimsenin malından dilediğini alması için başkasına izin verebilmesi ihtilaflıdır. Nitekim Tatarhâniye'de diyor ki: «Falan adam benim malımdan neyi elde ederse o onun için helâldir.» dese o kişi de onun malından alırsa helâl olur. «Kim ki benim malımdan ne alırsa ona helâldir» sözünde ise; bir kişi herhangi bir şey alırsa helâl olmaz. Ebû Nasr dedi ki: «Helâl olur ve zâmin de olmaz (ödemez).» Eğer kişi: «Sen benim malım sana helâldir, dilediğini malımdan al» dese İmam Muhammed’e göre; onun malından hassaten dirhemler ve dinarlar (altın ve gümüş para) helâl olur.» (İbni Âbidin-Alışveriş bahsi).

Meçhulün hibesi sahih olmadığı gibi, bir çuval buğdayın yarısı gibi taksimi mümkün olan malın ayrılmadan hibesi de sahih değildir. Hibede ve bütün akidlerde malın belli olması lâzımdır. Müşâ (ortak) malın da hibe edilmek istenen kısmının ayrıldıktan sonra hibe edilmesi gerekir. Ancak bir kimse malımdan dilediğin kadar ye ve al ve dilediğine ver dediği zaman, bunu dediği kimse diyenin gözü önünde muayyen bir mikdar ayırıp aldığında, mal meçhullükten ve müşâlıktan (ortak mal olmaktan) çıkar. Memedeki sütü, koyun üzerindeki yünü, topraktaki hurma ağacını ve ağaç üzerindeki hurmayı hibe etmek sahih değildir. Çünkü bu hibe hisseli malın hibesi gibidir. Fakat sayılanlar yerlerinden ayrıldıktan sonra hibe ve teslim edilirse, engel olan şüyu (ortaklık) ortadan kalktığı için caiz olur. Ama bu ayırmanın mâlikin izni ile hibe olunan kişi tarafından yapılması yeterli midir? Dürer'in açık ifadesine göre, evet yeterlidir. (İbni Âbidin, Hibe bahsi). O halde bir kimse bir başkasına, muayyen bir malından almasını söylediğinde, ikisinden biri bu maldan belli bir mikdar alıp ayırdığı zaman, hibe (hediye) tamamlanmış olur.

Şu halde yemeğe çağrılan kimseye, malımdan istediğin kadar ye ve al ve dilediğine ver, hepsi helâl olsun denilse, yedikleri helâl olur; aldıkları ve başkasına verdikleri helâl olmaz. Burada ibâha mevzubahistir. İbâhanın umumî hükmü budur. Bir şeyi karşılık beklemeden yemesi için bir başkasına izin vermeye ibâha denir. Bir kimseyi yemeğe çağırınca, önüne konan şey, hediye edilmiş olmaz, ibâha edilmiş, yani yemesine izin verilmiş olur. Ancak yediği mülkü olur, sahibinden izinsiz başkalarına veremez, yanında götüremez. Ancak sahibi izin vermişse, yahud vereceğini çok zannediyor ise verebilir ve götürebilir. Bu rızâ, yukarıda söylendiği gibi açık bir rızâ olabildiği gibi, görüp de men etmemesi veya men etmeyeceği çok zannedildiği hallerde de delâleten rızâ vardır. Rızâyı ilim, hürmeti nefyeder. Yani râzı olduğunu bilmek veya çok zannetmek rızâ sayılır, malın haramlığını ortadan kaldırır. Bir kimse başkasına “Malımdan dilediğine yedir ve ver” dese, dilediğine dilediğini yedirip verebilir. Çünki umumî vekildir.

Cevab: Bir işe veya memuriyette çalışan kimsenin kendisine iş için tahsis edilen vasıtaları hususi işlerinde kullanması caiz değildir. Ancak vasıtayı tahsis eden makamın/işverenin rızası varsa, veya razı olacağı biliniyorsa veya çok zannediliyorsa, yahut herkesin razı olabileceği kadar basit ve zaruri işler ise caiz olur. Mesela gece hamile hanımı sancılansa, bu araba ile hastaneye götürse, işverenin niye götürdün demeyeceği çok zannedilir. Bu insanın vicdanına terkedilmiştir. Herkes kendi vaziyetini daha iyi bilir.

Cevab: Kelime-i tevhid, lâ ilâhe illallah demektir. Bunun 70 bin tanesine hatm-i tehlil denir ve imanlı ölmüş ise ölüye çok fayda eder. Azabı varsa kaldırır. Okuyan sevab kazanır. Bu sevabları başkasına hediye ederse, kendisinden azalmamak kaydıyla, bir misli o kimseye yazılır.

Cevab: Buna ortaklık denmez. Ortaklık kâr ve zarara olur. Burada borç ödeme bahis mevzuudur. Hibe ahkâmına tâbidir. Bir şey karşılığında hibede bulunmak câiz ise de, bu şeyin mevcut ve malum olması, ayrıca derhal teslim edilmesi şarttır. Çünki hibe ancak kabz (teslim alma) ile tamam olur. Burada karşılık ne mevcut ve ne de malumdur. Üstelik ileri bir tarihte verilecektir. Bu bakımdan fâiz olur.

Cevab: Bu sual Fetâvâ-yı Hayriye'de sorulup cevaplandırılmıştır. Hayrü’r-Remlî şöyle cevap vermiştir: Bu meselede yaşadıkları beldenin örfü muteberdir. Örfe göre karşılıklı olarak gönderiliyorsa, onun karşılığını aynen vermek gerekir. Eğer misliyattan ise misli verilir, kıyemiyattan ise kıymeti verilir. Eğer örf bunun aksine ise, yani onu karşılık beklemeden hibe yoluyla veriyorlarsa, onun hükmü de diğer hükümleriyle birlikte hibe (hediye) gibidir. O halde helâk edilirse, geri alınamaz.
İbni Âbidin hibe bahsinde der ki: “Bizim memleketimizde örf müşterektir. Evet, bazı köylerde düğünde gönderileni karz sayarlar. Hatta düğünlerde köyün kâtibini getirerek hediye edenleri ve hediyeleri yazdırırlar. Hediye edilen kişi de, birisi düğün yaptığında deftere müracaat ederek onun hediye ettiği değerde bir şey hediye eder”. Anadolu’nun bazı yerlerinde de böyledir. Hatta uzun zaman geçmişse, yüzü tutanlar, “Ben size daha önce şöyle bir hediye getirmiştim” diye hatırlatırlar.

Cevab: Hibe edip (bağışlayıp) teslim edince o malla hibe edenin ve vârislerinin alâkası kalmaz. İsteyemezler. Ama ölüm hastalığında hibe etmişse, hibe ancak mal varlığının (varsa borçtan artan kısmının) 1/3 ünden muteberdir. Vârisler geri kalanı isteyebilirler. Birisine 500 lira hibe edip ölse, geride 1000 lira malı kalsa, 100 lira da borcu olsa, hibenin ancak 300 lirası muteberdir. Ölüm hastalığı, kişinin ölümünden bir sene kadar evvel teşekkül eden, hastada ölüm korkusu doğuran ve ölümle neticelenen kanser gibi hastalıklardır. Batan gemide, salgın hastalık çıkan yerde, cephede düşmanla çatışmada, doğumda ölen kimsenin hâli de böyledir.

Cevab: Hediye edenin veya yemek yedirenin malı helâl ve haram karışık ise, haramı ayırd edemeyen kimseye bu hediyeyi almak câizdir. Bunun ikramını, yani ibahasını kabul etmek de câizdir. Harzem âlimlerinden birisi zâlim vâlinin hediyesini kabul eder; ancak yemeğini yemezmiş. Sebebi sorulunca, “Yemek takdimi ibâha (mübah yapmak) olur. Bunu yiyen, onu sahibinin mülkü olmak üzere yer ve bu suretle zâlimin yemeğini yemiş olur. Hediye ise mülk edindirmektir. Binaenaleyh o kimse kendi mülkünde tasarruf etmiş olur” diye cevap vermiştir.

Cevab: Düğün veya herhangi bir yerde verilen hediyeye zekât diye niyet edilirse ve verilen de zekât almaya ehil ise zekât yerine geçer (İbni Abidin).

Cevab: Fakirse kullanabilir. Fakir değilse, ödemek şartıyla kullanabilir. Velisi çocuğun malından mesuldür. Başkasına kullandırırsa, kefil sayılır. Ödenmezse veli öder.

Cevab: Mal teslim ettikten sonra rücu (hibeden dönmek) caizdir. Mahrem akraba arasında ise, karşılığında başka bir hediye verilmişse, hibe edilen mal tüketilmiş veya elden çıkarılmış ise rücu (dönmek) artık mümkün değildir.

Cevab: 7 yaşından büyük (mümeyyiz, akıllı) çocuğun, zararlı muameleleri velisinin izniyle de yapması mümkün değildir. Talâk vermesi, köle âzâd etmesi, birine borçlu olduğunu söylemesi, ödünç, sadaka, hediye vermesi böyledir.

Cevab: Âriyet (ödünç) niyetiyle değil de, hibe (bağışlama) niyetiyle verilip, hediye, hibe olduğu söylenmeyen elbise hediye olur. (İbni Abidin)

Cevab: Sipariş vekâlet vermek demektir. Malları alınca, satın alanın değil, sipariş verenin mülkü olur. Malları teslim edip, hediye ettim deyince, parasını hediye ettim, yani ibrâ ettim demektir.

Cevab: Kadın altınlarını kocasına hediye ve teslim ederse, bunlar kocasının mülkü olur. Zekâtını kadın değil, erkek verir.

Cevab: Vakfa, cemiyete ve kitabevine yapılan bağışlar, sahibine yapılmış şartlı hibe sayılır. Sahihtir.

Cevab: Kasdedilen bütün bir maldır. Bir çuval buğday, bir kese altın, bir deste banknot iki veya üç kişiye hediye edilemez. Taksim olunup hediye edilebilir. Ama bir evi, iki kişiye hediye etmek mümkündür. Sadaka kâğıt paradan da verilebilir. Allah rızası için sadaka vermeyi adayan, zekât malından verir. Bu da altın veya gümüştür. Niyet etmek adak değildir. Adak olması için ağzından söz olarak çıkması lâzımdır.

Cevab: İbahedir, yenebildiği kadar yenir. Başkasına verilemez, eve götürülemez. Ancak ziyafet sahibi izin verirse veya izin vereceği biliniyor yahud çok zannediliyorsa başkasına vermek veya götürmek caizdir.

Cevab: Şirket sahibine aittir. Önceden veya sonradan şirket sahibi tarafından izin verilirse, hediyeyi alan da buna sahip olabilir.

Cevab: Paranın tamamı haram ise ve bu kesinkes biliniyorsa, bunu verenden almak câiz olmaz. Bununla yapılan ibâdetten de sevab hâsıl olmaz. Helâl ve haram mal karışık ise, alana helâl olur ve bununla yapılan ibâdetten sevab alınır.

Cevab: Rıza ile verilmektedir. Câizdir. Yine de şarta bağlı olarak yapmamalıdır. Zira gerektiğinde bu ilacın yazılması, hasta için zararlı olabilir. Yazılmadığı zaman da ilaç firmalarına yalan vaadde bulunulmuş olur.

Cevab: Bu beyan hibeye hamledilir. Para oğula aittir. Ancak dilerseniz hibeden rücu edebilir.

Cevab: Hediye vermiş ise, olmaz. Çünki taksimi mümkün olan bir malı, iki veya daha çok kişiye hisseli hibe etmek caiz değildir. Parayı bozdurup, ayrı ayrı vermelidir. x, parayı iade etmelidir. Bu mümkün olmazsa bozdurup yarısını y'ye verir. Sadaka ise her halükârda olur.

Cevab: Herkesin elinde bulunan malı onun mülkü bilmelidir. Gasp, zulüm, şarap satışı, rüşvet, hırsızlık, fâiz, haraç ve hıyânet yollarından biri ile ele geçtiği açıkça bilinen bir mal, o kişinin mülkü olmaz. Bunu ondan almak, kullanmak, yemek helâl olmaz. Başka malları, mülkü kabul edilir. Onları verince almak haram olmaz. Haramdan topladığı malları, kendi helâl malı ile yahud birbirleri ile karıştırsa, mülk-i habîs denir. Bu habîs karışımdan verince, haram olduğunu tanımadığı malı, parayı almak câiz olur. Verilenin bizzat kendisinin harâm mal olduğu bilinirse, bunu ondan hiç bir suretle almak câiz olmaz. Bu ifadelerden anlaşıldığına göre: Habîs mülk, hediye, kirâ ve satış akdine mevzu olunabilir. Haram malın kendisini tanıyan için bu câiz değildir. Ama karşısındakinin malının habîs olduğunu bilen, ama haram malın kendisini tanımayan için câizdir. Çoğunun haramdan olduğu iyi biliniyorsa, bu karışık mal ile her çeşit muamele mekruh oluyor. Bu ise, en kolay olan Ebülleys fetvâsından bile hafiftir. O halde Ebülleys fetvâsındaki câiz olmaz kelimesini, mübah olmaz veya mekrûh olur diye anlamak gerekir.

Cevab: Bir kimse birine bir şey satsa, kiralasa veya hediye etse, yedirse, helâl etmiş demektir. Sonradan haram ettim dese de kıymeti olmaz. İnsan ancak karşılıksız bir hakkını, mesela bir alacağını helâl veya haram edebilir

Cevab: Düğünde gelen hediyeler, kime verilirse verilsin, açıkça gelinin veya damadındır denmedikçe, kız tarafından gelenler kızın, erkek tarafından gelenler erkeğindir. Hatta bazı yerlerde bu hediyeler karz hükmündedir. Yani meselâ o altını takan, kendisi de düğün yaptığında aynısını beklemektedir.  Binaenaleyh kız ancak kendi tarafından gelen hediyelere maliktir. Fazlasını isteyemez. (İbni Âbidin, Kitabü’l-Hibe)

Cevab: Fitne çıkarmamak, İslâmiyetin güzel ahlâkını göstermek maksadıyla tebrik edilir, hediyeleri alınır; ama kalben bu güne hürmet etmek caiz değildir. İbni Abidin der ki: Müslümanın gayrımüslime hediye vermesi veya ondan hediye kabul etmesi câizdir. Nevrûz ve Mehrican günlerinin adıyla, yani “bu günün hediyesi olarak” diyerek veya bu niyetle hediye vermek câiz değildir, haramdır. Eğer bunu, müşriklerin tazim ettiği gibi tazim ederek yaparsa kâfir olur. Şayet bu günlerde, tazim kasd etmeden halkın âdetine uyarak bir müslümana hediye verse kâfir olmaz. Ancak, şüpheyi def etmek için bunu anılan günlerden önce veya sonra yapmalıdır. Daha önce almadığı bir şeyi bir günde satın alsa; eğer bu günleri tazim için satın almışsa kâfir olur. Ama eğer yemek içmek ve nimetlenmek için almışsa kâfir olmaz. Bu dinî bir gün değilse, hiçbir şey gerekmez. Rivayete göre Serbel Mecûsîlerinden zengin birisi vardı. Müslümanlara karşı gayet iyi davranırdı. Çocuğunun başının traşı dolayısıyla bir davet tertipledi. Davetinde birçok müslüman da bulundu. Bazıları, Mecûsî’ye hediye verdiler. Bu hâl müftiye ağır geldi. Hocası Ali es-Suğdi'ye: «Memleketinin halkına yetiş; dinden çıktılar, Mecûsîlerin şiârı olan şeyleri yaptılar» diyerek hâdiseyi anlatan bir mektup yazdı. Ali es-Suğdî de şu karşılığı verdi: «Zimmet ehlinin davetine icabet şeriatta serbesttir. İyiliğe iyilikle mukabele âlicenaplıktır. Başı tıraş etmek de dalâlet ehlinin şiarından değildir. Dolayısıyla bu kadarcık bir şey ile müslümanın kâfir olduğuna hükmetmek mümkün değildir. Evlâ olan; bu gibi hallerde sevinç ve neşe göstermek için müslümanların onlara muvafakat etmemeleridir.»

Cevab: İstihlâk olunabilen demek, istifadesi tüketilmesine veya elden çıkarılmaya tâbi olan mal demektir. Bazı mallardan aynı devam ederken istifade edilebilir. Ev, dükkân, arazi, at, araba böyledir. Bunlar icâre ve âriyete mevzu olabilir; karza olamaz. Altın, gümüş, para, yiyecek, içecek maddeleri ise istifadesi tüketmek veya elden çıkarmakla olduğu için icâre ve âriyete mevzu olamaz; mislî de olduklarından karza mevzu olur. Ziynet ise âriyet olur. Bunda akdin mevzuu malın kendisi değil, menfaatidir. Binaenaleyh mislî bir kitap okumak için alınırsa âriyet, satmak için alınırsa karza mevzu olabilir. Karz olması da gerekmez. Kitapçı komşusundan aldığı mislî malı satın almış olur. Veya vekâleten satmış olur. Burada karza hükmetmeye gerek yoktur. Çünki tüccar arasında bu şekil hareket örf olmuştur. Piyasada misli bulunmayan parfüm karza mevzu olmaz. Ama sahibi rıza ile kullandırabilir. Bu takdirde kullanılan kısmı hediye etmiş olur. Buna ibâha denir. Birine yemek yedirmeye benzer.

Cevab: Düğünde, bahşiş alabilmek için, gelin arabasının önünü kesmek, gelinin sandığının üzerine oturmak, kapıyı kilitlemek gibi hareketler her ne kadar âdet olmuşsa da, rüşvete benzediğinden yanlıştır. Emrivâki yoluyla insanlardan mal, para veya menfaat istemek uygun değildir. Düğün alayının zarf içinde veya metal para serpmek suretiyle istenmeden dağıttığı paraları almak ise câiz, hatta bereketlidir.

Cevab: Hâkimin, tarafların hediyesini alması, davetine gitmesi câiz değildir. Zira taraf tutmasına yol açabilir. Burada da âdete bakılır. Âdet olmasa da, müfettiş hâkim gibi değildir. İki tarafın da hediyesini alabilir. Elverir ki, bu hediye ve ikram karşılığında adaletsizlik yapılmasın.

Cevab: Taksimi mümkün olan mal, taksim edilmeden başkasına hediye ve ibâha edilemez. Edilmişse, taksimden sonra bu mikdar, ortağın hissesinden düşülür. Diğer ortağın rızası varsa, ikisi beraberce bu kimseye ibâha etmiş, yani ikramda bulunmuş sayılır, câizdir.

Cevab: Ev, satın alanındır. Bilezikler borç olarak verilmiş ise ödemek lâzımdır. Hediye verilmiş ise ödenmesi gerekmez.

Cevab: Öyle yazmasa idi, ibâha olurdu. Orada yediği kadarı câiz olurdu. Sahibi izin verirse veya izin verdiği zannedilirse, alıp götürmek de câizdir. Böyle yazdığı için, yiyeceği şekeri orada yemeyip, yanında götürebilir. Ama bir avuç alıp götüremez. Zira örfen şekerlikten bir veya üçten fazla şeker almak hoş görülmemiştir. Sahibinin izni varsa götürebilir.

Cevab: Karşı taraf helâl ettiğini biliyorsa, ya bu parayı hediye olarak veriyor veya bu ibrâyı kabul etmemiş demektir. Almak caiz olur. İbrânın muteber olması için, borçlu tarafından işitilip kabul edilmesi veya borçlu tarafından reddedilmeyip sükût ile karşılanması lâzımdır. Binaenaleyh ibrâ, borçlu tarafından kabul edilmeden evvel, ibrâ eden geri dönebilir. (İbni Abidin, Kefâlet bahsi) Bir de ibrânın sıhati için ibrâ edilen kimselerin muayyen ve malum olması lâzımdır. “Bütün borçlularımı ibra ettim”, “Hiç kimsede hakkım yoktur”, “Herkese hakkımı helâl ettim” gibi sözler kullanmışsa, ibrâ muteber olmaz.(Hindiyye)

Cevab: Kadın kendi malından dilediği kimseye kocasının izni olmadan hediye verebilir, ikramda bulunabilir. Kocasının malından hediye, sadaka veremez. Ancak âdet çerçevesinde gelen misafirlere ikramda bulunması câizdir. (Berika) Eskiden kocalar kendi mallarını icabında kullanmaları için hanımlarına önceden umumî izin verirlerdi.

Cevab: Çocuk, kendisine zararlı muameleleri bulûğa erene kadar velisi izin verse bile yapamaz. Ancak velisi bu malı o haliyle satış fiyatından satın alıp, verebilir. Çocuğa gelen hediyeler, açıkça bu çocuğa aittir denmedikçe, annenin yakınlarından gelmişse anneye, babanın yakınlarından gelmişse, babaya aittir. Baba veya anne, çocuğa bir elbise almışsa, hediyeye niyet etmeyip, âriyete niyet ederse, bu elbise çocuğun olmaz; binaenaleyh küçüldüğü zaman elbiseyi alan kişi, çocuğun kardeşine veya başkasına hediye edebilir. (Üsrüşenî, Ahkâmu's-Sıgâr)

Cevab: Hediye sahihtir; ancak borçlu hediye verirse günaha girer. Önce borcunu ödemelidir. Alan kimse bunu bilse bile, alması câizdir.

Cevab: Hibeyi, taraflardan hiçbirine faydası olmayan bir şarta bağlamak, lağvdır. Yani şart geçersizdir, ama hibeye tesir etmez. Bu parayı başka bir ihtiyaç için kullanmak câizdir.

Cevab: Hibede şuf’a cereyan etmez ise de burada ivazlı hibe var. Ancak şuf’anın sıhhati için, malın malum bir bedel karşılığında satılmış olması lâzımdır. Meçhul bir bedel veya mal olmayan bir bedel ile temlik edilen akarda şuf’a cereyan etmez. Ölünceye kadar bakma, bir hizmet ve menfaatten ibarettir. Binaenaleyh meselede şuf’a cereyan etmez. İkinci bir husus, satılan akarda mâlikin mülkiyet hakkının tamamen zâil olması şuf’anın sıhhati için şarttır. Meselâ muhayyerlik varsa, şuf’a cereyan etmez. Meselede de mâlik, kendisine bakma karşılığı temlik ettiği için, bu vaad yerine getirilmezse, akar, satıcının mülkiyetine dönecektir.

Cevab: Kadın o evde oturuyorsa, teslim sayılır. Ev kadınındır. Zira hükmen teslim sayılır. Kadın o evde oturmuyorsa, boşaltıp anahtarını teslim etmek lâzımdır. Tapuyu çevirmek, mülkiyet için şart değildir. Boşaltıp, anahtarını vermez, ama tapuyu çevirirse, yine ev kadının olur.

Cevab: Kazâen olur ise de, diyâneten olmaz. Zira latife (şaka) beyanıdır. Önceden iki şâhid tutmuşsa, kazâen de olmaz.

Cevab: Evet. Bankanın hediyesidir.

Cevab: Sahih ise de, diğer çocukları salih ise, bu yaptığı mekruhtur.

Cevab: Evet. Kadının kendi mülküdür, dilediğini yapabilir.

Cevab: Bu para çocuğun değil; verilen kişinindir.

Cevab: Birincisi, hediye ahkâmına tâbidir. İkincisi, kanunî bir alacaktır. Her ikisi de rıza ile olduğu için caizdir.

Cevab: Halalar, haklarını hibe etmişlerse, bir şey isteyemezler. Ama hibe etmedikleri; sadece babanıza tapu muamelesi için izin verdikleri anlaşılıyor. Şu halde, o zamanki satıştan (30 bin lira) miras hisselerine düşen gerçek kısmın, bugünki altın kıymetini ödemesi gerekir.

Cevab: Bunun bedelini ücrete, yani halka aksettireceklerdir. Caiz olmaz.

Cevab: Bu çok yaygındır. Fâsid şart ve rüşvet olur. Bunun faturası dolaylı olarak halktan çıkıyor. Çok mahzurludur. Dârülharbde de hükmü böyledir.

Cevab: Herkes malını dilediğine verir. Bunu kimse bozamaz. Ancak çocukları arasında haksız yere ayrım yapmak mekruhtur.

Cevab: Caizdir. Hakkı olmasa ısmarlamaz.

Cevab: Va’d, kazaî borç doğurmaz. Dinî bir borçtur. Ama hükmü müstehabdır; yani ödenmezse kul hakkı doğmaz.

Cevab: Baştan şart koşulmadığı için rüşvet değil, hediyedir.

Cevab: Hayır. Garer (belirsizlik) bulunan satış bâtıldır.

Cevab: Malının tamamı haramdan olduğu iyi bilinmedikçe bununla muamele yapmak, hediyesini almak, ikramını yemek caizdir.