Cevab:

Semene mahsub edilmek, akid bozulursa karşı tarafta kalmak şartıyla pey ve pişmanlık akçesi (kaparo) verilmesi veya akdin zamanında ifa edilmemesi hâlinde ceza ödemeyi baştan şart ve taahhüt etmek câiz değildir. Akid bozulursa veya ifa edilmezse, alacaklı bunu talep edemez, aldıysa iade eder. Çünki borç zamanında ödenmezse alacaklı hemen icrâya başvurabilir. Gerekirse borçlunun bu kıymette bir malına el koyabilir. “Sattığın koltuk takımını şu tarihe kadar teslim etmezsen, şu kadar ceza ödeyeceksin” gibi bir şart böyledir. Su, elektrik, havagazı, telefon faturalarını zamanında ödemeyip gecikme fâizi vermek zorunda kalmak da böyledir. Ancak satım akdi yapılıp, kaparo birinci taksit olarak verilmiş ise, alıcı da satıcı da geri dönemez; kaparoyu isteyemez. Geri kalan alacağı için icrâya başvurur. Malı da o zamana kadar elinde tutabilir.
Hanbelî mezhebinde akid sahih olursa semene mahsub edilmek, sahih olmazsa satıcıda kalmak üzere verilen paraya urbûn denir. Bu bakımdan akid zamanında îfâ edilmezse veya bozulursa karşı tarafa bir meblâğın cezâî şart (gecikme fâizi) olarak ödenmesinin önceden şart koşulması veya alıcı vazgeçerse kaparonun satıcıda kalması şartı, Hanbelî mezhebine göre câizdir. Bin lira peşinat verip mal alsa, zamanında geri kalanı ödemese ve malı almaktan da kaçınsa, üç mezhebde satıcı geri kalan alacağı için icrâya müracaat eder. Parayı alana kadar da malı elinde tutabilir. Hanbelî’de satıcı akdi feshedip bu parayı alabilir.
İcrâ dairesindeki işlerin uzun sürmesi ve yüksek enflasyon gibi haller sebebiyle zarara uğrama mevzubahis ise Hanbelî mezhebi taklid edilebilir. Dört mezhebde de alacağın her zaman altın üzerinden kıymeti istenebilir.

Cevab: Bir belde işgal edilip, vakıflara dokunulmasa, bunlar vakıf hüviyetini devam ettirir. Ancak vakıflara el konulup satışa çıkarılsa, düşmanın elinden kurtarmak maksadıyla müslümanın bunu satın alması ve herhangi bir işte kullanması (oturması, ticaret yapması, kirâya vermesi, satması) câizdir.

Cevab: Câizdir. Ancak bu çekin ilk ciro edildiği kimse olmak gerekir. Eğer ikinci ve sonraki ciro edilenler ise, böyle bir ciro Hanefî mezhebinde câiz olmadığı için, böyle bir çek başkasına da verilemez. Ancak Mâlikî ve Şâfiî mezhebinde çekin müteaddit ciro edilmesi câizdir. İhtiyaç varsa, bu mezhebler taklid edilir.

Cevab: İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed, Ahkâm-ı İslâmiye’nin tatbik edilmediği yerlerdeki müslümanların, kendi rızaları ile ve menfaatlerine olmak şartıyla, bey ve şirâ ahkâmına uymamalarını câiz görmektedir. Dolayısıyla bugün müslümanların, Ahkâm-ı İslâmiye’nin tatbik olunmadığı Almanya, Fransa gibi memleketlerde, gerek oradaki gayrımüslimlerle, gerekse birbirleriyle olan muamelattaki münasebetlerinde Ahkâm-ı İslâmiye’ye uymamaları, fâsid akid yapmaları, karşı tarafdan fâiz almaları câiz; ancak fâiz vermeleri ve bu muameleden zarar etmeleri câiz değildir. Taraflar müslüman ise ve bunlardan birisi Ahkâm-ı İslâmiye’ye uymak isterse, karşı tarafın da uyması gerekir. İki taraf râzı olsa bile, böyle yerlerde bey ve şira ahkâmına uymak takvâdır; İmam Ebu Yusuf ve üç mezhebe göre lâzımdır.

Cevab: Fiyatı belli ve rızâya ilim olduğundan (razı oldukları bilindiğinden) câizdir. (İbn Âbidîn, Bey bahsi.)

Cevab: Sahihtir, fasid değildir. Bu alış-veriş veresiye olduğu söylenmediği için peşin sayılır. Bedelin hemen ödenmemesi satışı veresiye yapmaz. Veresiyeden bunun farkı, semeni satıcı istediği zaman talep edebilir.

Cevab: Veresiye veya taksitli olduğu satış esasında konuşulmayan her satış peşin sayılır. Bu da peşindir. Satıcı parasını dilediği zaman isteyebilir. Taksitli satışta taksit mikdarı ve ödenecek zaman belli olmalı. Bundan önce verilebileceği gibi, satıcının rızasıyla bundan sonra da verilebilir.

Cevab: Ateşgede olarak kullanılmak üzere bir binayı satmak câizdir. Kiralamak ise İmam Ebu Hanife’ye göre câiz, İmameyn’e göre mekruhtur. (İbni Âbidîn, Alışveriş bahsi.)

Cevab: Fâiz olur. Ama eti adama satarlar. Parasıyla her hafta veya her ay şu evsafta et vermesi üzere selem akdi yapabilirler.

Cevab: İslâmiyette hak satılmaz. Ancak te’lif hakkı, telefon hakkı gibi devredilmesi örf hâline gelmiş bazı hakların para karşılığı devredilmesi câizdir. Buna ferağ denir. İhâleye girmek de bir haktır. Ancak kanunî bir hak değildir. Dolayısıyla devrederek alınan para neyin karşılığıdır? Hele aslında ihâleye girmek gibi bir niyeti olmayıp, sırf para almak için girer görünmek hiç uygun değildir. Müslüman böyle şeylere tevessül etmez. Nitekim satıcıya giderek malı almak için değil, alana gadr etmek için malın fiatını arttırmak haramdır. Nitekim âyet-i kerimede meâlen buyuruldu ki: Şer’î bir sebep olmadan bir din kardeşinin malını almak câiz olmaz. Hatta ihâleye tek başına girip, başkalarını bir şekilde sokmayıp, malı ucuza almaya niyetli iseler, buna yardımcı olmak hiç câiz olmaz. (Hamza Efendi, Bey ve Şirâ Risâlesi.)

Cevab: Kararlaştıramazlar. Hüküm ifade etmez. Ancak bu misaldeki husus, akde zarar vermez.

Cevab: Hayır.

Cevab: Hâlin icabından bu anlaşılır. Zaten sonradan ben geçmiş zamanı kastetmemiştim derse, satış fâsid olur. Böyle demedikçe, sahih olarak kurulur.

Cevab: Defterlerin kolisi gelince, hazır ve işaret edilmiş olduğu için götürü (toptan) satılması sahih olur. Rüyet (görme) muhayyerliği vardır.

Cevab: Selemde mebî ortada yoktur. Burada var. Normal satış oluyor.

Cevab: Peşin satışta borcun tecili müddetinin konuşulması lâzım değildir. Konuşulmamışsa, tüccar arasındaki örf ve âdete göre bir müddet nazara alınır. Alacaklı alacağını her zaman isteyebilir.

Cevab: Havale, başka delillerle meşru olmuş bir husustur. Havalenin sahih olması için, havale edenin, havale edilen şahısta alacağının olması gerekmez. Havalede, havale edilen kişi (müşteri), borcunu bir başkasına ödemeyi taahhüt eder. Alacağın satılmasından farklıdır.

Cevab: Gayrımenkulün teslimi için, anahtarın teslimi, binanın tahliyesi gibi hususlar teslim sayılır. Eskiden kanunen tescil mecburiyeti yoktu. Binaenaleyh bugün tapu tescili de alıcının mülkte tam tasarrufuna imkân veren bir husus olduğu için teslim sayılır.

Cevab: Mebî ortada ise mesele yoktur. Mebî bir sandıkta veya ambardadır. Şu sandıktaki ilmihali sana 10 liraya sattım dediği zaman akid kurulur. Sandıkta ilmihal yoksa akid fasit olur. Var ise sahih olur. Birbirinin aynısı iki tane ilmihal var ise, yine olmaz. İlmihal denince meclisin hususiyeti, alıcı ve satıcının maksatları, muteber örf nazara alınır. Umumî bir kitapçıdan vasfını söylemeden ilmihal alınsa, olmaz. Mutlaka yazarı veya tam ismi söylenir. Aksi halde satıcı herhangi bir ilmihal verir. Alıcı da parasını verip alırsa akid kurulur. Alıcı ben bunu kasdetmemiştim derse, zaten akid kurulmadığı için hüküm ifade etmez. Yani bunları almak zorunda değildir. Ama mesela bir kitabevinden bir ilmihal alınmışsa, orada yalnızca bir tane ilmihal satılıyorsa o ilmihal kasdedilmiş demektir. Raftaki şu kırmızı ilmihali aldım derse, taayyün etmiş olur. Yanındaki yeşili veya başka yerdeki kırmızıyı veremez.

Cevab: Burada akdi yapan babadır. Çocuk resul (haberci) gibidir. Akid sahihtir.

Cevab: Balıktan başka hiçbir hayvan selem olmaz. Bir sürüden bir koyun belirsiz bir mebidir. Sürünün yanına gelip hangi koyun olduğunu tayin etmek gerekir.

Cevab: Ödünç, karz demektir. Para gibi istihlâk olunacak (tüketilecek) şeyler üzerinde yapılır. Kendisini değil, mislini ödeyecektir. Dolayısıyla aldığı onun mülkü olur, mislini ödeme borcu altına girer. Bu mikdarı ona satmak veya bu mikdar karşılığında satış akdi yapmak câizdir. Tekrar alıp vermeye gerek yoktur. Çünki zaten mülküdür. Hatta harcamıştır. Başkasına da satamaz. Çünki alacağın temliki câiz değildir. Emânet, âriyet, kirâ ve rehinde mal ortadadır. Tüketilmez. Kendisi ödenir. Bunu satmak için geri alıp, tekrar vermek lazımdır ki teslim vâki olsun. Gaspta, gasbeden mala mâlik olur, aynını veya mislini ödeme borcu altına girer. Binaenaleyh bunu satarken tekrar teslime lüzum yoktur. çünki zaten gasbedenin mülkündedir. Mülkünde olanı alıp tekrar teslim abestir.

Cevab: Gayrımenkul satışı da icap ve kabul ile kurulur. Tapuya tescil, kanunî mecburiyettir. Satıcı tapuyu veremezse, alıcı ayıp muhayyerliği gerekçesiyle akdi fesheder. Burada da avukatın iptali, satışı iptal etmez; alıcıya fesih hakkı verir. Vakıa satışı noterde yapması onun da kabahatidir. Noter böyle bir satışı yapar mı, ona da şaşılır.

Cevab: Hanefî mezhebinde böyle bir şart geçersizdir. Akdi de fâsid yapar. Alıcı tek taraflı olarak akdi feshedemez. Vazgeçtim deyip gelip isterse, satıcının kaparoyu iade etmesi gerekmez. Ancak anlaşarak ikale yapılabilir. Bu takdirde kaparo iade edilir. Alıcı hediye ederse câiz olur. Ancak zarara uğramak mevzubahis ise, meselâ o gün bir başka müşteri kaparo alındığı için geri çevrilmiş ise, Hanbelî mezhebi taklid edilebilir. Hanbelî mezhebinde kaparo şartı câizdir.

Cevab: Semen belli olmadan yapılan alışveriş sahih değildir. Hayvan mülk olmaz. Mülk olmayan da kurban edilemez

Cevab: Emlâkçı sizin nâmınıza 116 bin liraya pazarlık yapmış. Akit sahihtir. Emlâkçıya komisyon vermemek üzere anlaştı iseniz, komisyon verme borcunuz yoktur. Alıcıya 116 bin liraya sattım demenizde de yalan yok. Çünki doğrusu budur. Ancak bin lira emlâkçının hakkı değildir. Kendi rızânızla emlâkçıya bin lira verebilirsiniz.

Cevab: Evi 131 bin liraya almışsınız. Satıcı bin lirayı ne isterse yapar. Emlâkçı sizden 2 bin lira komisyonu hak eder. Tapu masrafları da ne kadar tutarsa, üstünü size iade eder. Satış sahihtir.

Cevab: Her alışveriş, her akid iki tarafın icab ve kabulü ile olur. Marketin malları rafa dizmesi icaba davet, sizin bunu market arabasına koyup kasaya getirmeniz icab, kasiyerin kasaya girip borcunuzu söylemesi de kabul demektir. Binaenaleyh kasada parasını ödemedikçe müşteri raftan aldığı malı geri koyabilir veya değiştirebilir.

Cevab: Bunlar adı fâiz olsa da, bir fâizli akid neticesinde tahakkuk etmiş değildir.  GYO şirketinin ihsanı mesâbesindedir. Kaldı ik başta böyle anlaşılmış olsa bile bu fâizleri almak İmam Ebu Hanife ve İmam Muhammed’e göre câizdir. Zaten paranın altın üzerinden kıymet kaybetmesini de borçlu tazmin etmelidir. Bu faizler bunu ancak kapatabilir. Bunlar şirketin (dolayısıyla şirket ortaklarının) mülküdür. Bunlarla kredi faizi ödemek, kredi almayı meşrulaştırmaz.

Cevab: Cuma günü iç ezan okunduktan sonra imam Cuma'nın farzında selâm verene kadar işiyle meşgul olmak veya alış-veriş yapmak Cuma ile mükellef olanlara tahrîmen mekrûh olur. Nitekim kadınlar, Cuma ile mükellef olmadıklarından onlara mekruh değildir. (Ni’met-i İslâm, Tefsir-i Kurtubî)

Cevab: Selem vekili parayı (semeni) kabzettiği zaman, selem malı borcu zimmetinde kalır. Bir kimsenin kendi malını satıp, semeni başkasına şart kılması caiz değildir. Bunun için selem almakta vekâlet câiz değil, ama selem yapmakta câizdir (İbni Âbidin, Vekâlet bahsi). Selem malı satanların adamları, vekil değil, resul (haberci) sayılır. Akdi kendi adlarına değil, zaten firmanın, fabrikanın sahibi adına yapmaktadır. Şu halde câiz olur.