Tefsir, ilahi kelamdan (Kur’an-ı kerimden), ilahi iradeyi (Allah’ın muradını) anlayabilmek demektir. Kur’an-ı kerimi evvela ve bizzat Kur’an-ı kerimin kendisi tefsir etmiştir. Hazret-i Peygamber de Nahl suresinin 44. ve İbrahim suresinin 4. ayetlerindeki emir istikametinde, Kur’an-ı kerimin tamamını eshabına beyan ve tefsir etmiştir. Ama bu tefsirlerin tamamı günümüze intikal etmemiş olabilir ve intikal etmiş olsa bile bunun Resulullah’tan geldiği kati bulunmayabilir. Bir de tevil vardır. Tefsîr, ‘fesr’ kökünden ve tef’îl bâbındandır. Fesr, beyân ve keşf (açma) demektir. Te’vîl ise dönme mânâsına ‘evl’dendir. İkisinin mânâlarında ihtilâf edilmiştir. Bir kelimenin çeşitli mânâlarından, bir başka deyişle bir kelimenin Allah ve peygamberi tarafından açık bildirilmemiş mânâlarından, Şer‘î hükümlere muvâfık olanını seçmeye te’vîl ve bu mânâya da meâl denir. Meselâ, “Ölüden diri çıkarır” mânâsındaki nazm-ı ilahîde (Âl-i İmran:27; En‘am: 95; Yûnus: 31; Rûm: 19) geçen diri kelimesinden murâd kuş, ölüden murâd da yumurtadır, demek tefsîrdir. Allah, imansızın neslinden mü’min; câhilin neslinden âlim meydana getirir, demek de te’vîldir. Te’vîl, murâdın hakikatından; tefsîr ise murâdın delilinden haber vermektir. Nitekim “Şüphesiz senin Rabbin elbette mirsâddadır” âyet-i kerîmesinin tefsîri, Allah’ın gözetmekte olduğudur. Te’vîli ise, Allah’ın emrini küçük görmekten ve onun murâkabesinden gâfil olmamak için hazırlık yapmak lâzım geldiğidir. Te’vîlin doğruluğu tefsîr ile ölçülür. Te’vîl, tefsîre muvâfık olmalıdır. Tefsîr kitaplarında tefsîr kısmı tefsîr olarak, te’vîl kısmı ise tefsîre muvâfık olduğundan meâlen tefsîr olarak kabul edilmektedir. Sadece tefsîrleri bildirmeye rivâyet yoluyla (me’sûr) tefsîr; bunlara uygun olmak kaydıyla te’vîle de müracaata dirâyet yoluyla (re’y ile) tefsîr denilir. Tâberî ve Süyûtî tefsîrleri birinciye; Fahrü’r-Râzî, Beydâvî, Nesefî tefsîrleri ikinci gruba misal teşkil eder. Merhum Orhan Karmış hocanın doktora tezi buna dair ve pek faydalıdır.