Devletin olduğu her ülkede vatan hainliği diye anılan bir suç vardır. Bu suç aslında, eskiden lèse-majeste denilen, devlet hakimiyetini zedeleme suçudur. Yani devlet varsa vatan hainliği vardır. Devlet eğer kendi hakimiyetinden ve istikbalinden emin değilse, sarsılacağından korkuyorsa böyle bir suçu öne çıkarır. Yani izahı, korkudur. Zamanla bu suç, kontrolsüz bir şekilde büyümeye ve alakasız mevzuları ihtiva etmeye başlar. Vatan hainliği, özünde devlete hainliktir. Burada vatana hıyanetten ziyade, devletin hakimiyetini tehlikeye sokacak şekilde, devletin bilhassa esas fonksiyonu ve asli mesnedi olan harb açma ve adam öldürme salahiyetini sarsacak şekilde faaliyete girişenlere, hatta düşünenlere yapıştırılan bir yaftadır. Aslında devletin hakimiyetine karşı işlenen bir suçtur. Kulağa daha hoş geldiği için vatan hainliği diye anılır. Sistemi güçlü ve insan haklarına saygılı memleketlerde, umumiyetle farklı düşünen ve muhalif insanlar, hoş görülür. Ama böyle değilse, o cemiyetin akıl şirazesini kaybettiğinin ve hastalıklı olduğunun alametlerindendir. Gerçekte vatan hainliği diye bir suç var mıdır? Bir insanın, içinde yaşadığı, sahiplendiği ülkeye hainlik etmesi, hakiki dünyada pek karşılığı olmayan bir şeydir. Bir insan, devletin hakimiyetine, harb ve adam öldürme kararlarına karşı alenen veya gizlice bir takım faaliyetlere girişiyorsa, bunu normalde vatanını sevdiği için yapar. O vatan için doğru ve iyinin ne olduğunu, devletin istediği gibi değil de başka şekilde düşünüyordur. Psikopat ve sapık kişiler olabilir, bu mevzunun haricindedir. Tarihte vatan hainliği sebebiyle cezalandırılanların hayat hikayelerine bakınca, bunların aslında devlet otoritesine karşı olduğu anlaşılır. Ve bu insanların hemen hemen hepsi, cemiyetin mühim kesimleri, iyi kötü söz ve fikir sahibi olanların mühim ekseriyeti tarafından kahraman sayılmıştır. Aradan zaman geçince, bunların haksızlığa uğramış olduğuna dair fikirler ortaya atılır ve dalgalar halinde cemiyeti kaplar, bazen konsept icabı geri çekilir. Sonra tekrar yayılır. Bugün vatana hıyanet diye anılan fiillerin çoğu, İslam-Osmanlı hukukunda insan hak ve hürriyetleri içinde mütalaa edilir. Cezalandırmak şöyle dursun, toleransla karşılanır. Devlet otoritesine karşı haklı veya haksız kalkışmalar ise, vatan hainliği değil, huruç ale’s-sultan, yani devlete isyan suçu olarak görülmüş ve cezalandırılmıştır. Bu yapılırken de, faillerin bunu iyi niyetle yaptığı nazara alınarak, umumiyetle af yolu seçilmiş veya cezalandırmadan sonra bile basit bir suç işlemiş suçlu olarak görülmüştür. İslam-Osmanlı cemiyetinde vatan haini ve vatan hainliği mefhumu yoktur; devlete karşı işlenen suçlar vardır. 1858 tarihli ceza kanunnamesinde “Devlet-i Aliyyenin harici ve dahili emniyetini ihlal eden suçlar” sayılır. Vatan ve millet tabirleri, ulus-devletlerin çok kullandığı tabirlerdir. Vatan hainliği mefhumu da, ulus-devletlerin can simidi olarak görülmüştür. Nitekim 1921 senesinde Hıyanet-i vataniyye Kanunu çıkarılmış, bundan sonra kurulan rejimde, sadece rejime fiilen karşı gelen değil, rejimi tenkit eden, hatta onun gibi düşünmeyen, hatta belli zaman ve şekilde rejimi takdis ve tasdik etmeyenler, vatan haini olarak görülmüş, bu fikir cemiyete zorla kabul ettirilmiştir. Hatta lèse-majeste devrinde, yani demokrasinin yerleşmediği zamanlarda, hükümdarın hıyaneti aklen tasavvur bile edilmemişken, ulus-devletler, eski rejim adamlarıyla beraber, rejimin sınırlarından az da olsa taşıyan bir politikacıyı kolayca vatan hainliğiyle itham edebilmiştir. Bu sebeple, vatan hainliği, nereden bakıldığına göre değişen bir mefhumdur. Çarları uğruna Bolşeviklerle muharebe eden Beyazlar, bu taraftan kahraman iken, Kızıllara göre vatan hainidir. Sovyetlerin kurucusu olup vaktiyle Lenin’in yanında olanlar, Stalin zamanında vatan haini olmuş; Stalin’den sonra tekrar kahramanlığa geçirilmişlerdir. 1919-1922 arası İstanbul’a göre Ankara, Ankara’ya göre İstanbul vatan hainidir. Çerkez Ethem, Ankara düşmanlarını acımasızca tepelerken kahraman, başına verilen kumandana itaati reddedince hain olabilmiştir.