PEYGAMBER TORUNU OSMANLI PADİŞAHI: ÇELEBİ SULTAN MEHMED

Yıldırım Sultan Bayezid’in oğlu Çelebi Sultan Mehmed, Timur istilasından sonra büyük bir felaketin içinde düşmüş ülkeyi sükûnete kavuşturmuş; babasının mirasını toparlayarak devletin ikinci kurucusu olmuştur.

Usta bir okçu olduğundan dolayı kirişçi lakabıyla anılır. (Kiriş, yay demektir.) Hatta Ankara Harbi’nden sonra kendisini almaya gelen Moğol beyini attığı ok ile vurmuştu. Bunun “Küçük Bey” manasına Rumca krytsez kelimesinden geldiği de söylenir.

1382, 1386 veya 1389’da dünyaya geldi. Annesi Germiyan prensesi Devlet Hatun, aynı zamanda büyük mutasavvıf Mevlana Celaleddin Rumi’nin torunu olduğu için Çelebi diye anılır. Bu unvan, Mevlana soyundan gelenlere verilir. Böylece Osmanlı hanedanının soyu Hazret-i Ebu Bekr ve Ömer’e, ayrıca Hazret-i Hüseyin vasıtasıyla Cenab-ı Peygamber’e ve Kureyş’e ulaşır. (Tafsilat için Hanedan ve Kureyş makaleme bakınız.)

Şehzadeliğinde zamanın meşhur âlimlerinden tahsil gördü. Amasya Valiliği’ne gönderildi. Genç yaşında Ankara Muharebesi’ne iştirak etti ve yaralandı. Harbin kaybedilmesi üzerine ordusunu imhadan kurtarıp babasının da izniyle vilayetine çekildi. Amasya halkı kapılarını ona açtı. Babasını esaretten kurtarmaya teşebbüs etti; ama muvaffak olamadı.

Gayrı resmi iki padişah

Babasının ölümü üzerine büyük kardeşi Süleyman Çelebi, Edirne’de; İsa Çelebi, Bursa’da ve Musa Çelebi de Kütahya’da padişahlığını ilan etti. Böylece elde kalan Osmanlı ülkesi dörde bölündü. Timur’un arzusu da buydu.

Dört kardeş de diplomatça davranıp Timur’a bağlılıklarını deklare ettiler. Böylece Timur’a tâbi olan mahalli beylere de otoritelerini kabul ettirebildiler. Balkan devletlerinin hiç biri, bu kargaşadan istifade etmeyi düşünemedi.

Böylece Osmanlı tarihinde fetret devri denilen ve 10 sene kadar şehzadelerin mücadele ettiği bir devir başladı. Sonraki padişahlar, Çelebi Sultan Mehmed soyundan geldiği için, Osmanlı tarihçileri diğer üçünün hükümdarlığını kabul etmez. Zira bunlar hiçbir zaman Osmanlı ülkesinin tamamına hâkim olamamıştır.

Ama Avrupalı tarihçiler ve bazı modern Türk tarihçileri, payitaht Edirne’de hüküm sürdükleri için Süleyman ve Musa’yı padişahlar listesinde sayar; bu devirde Mehmed ve İsa’yı, Süleyman’a tâbi gösterir.

Osmanlılarda bir veraset kaidesi olmadığı için yaşça büyük olanın diğer kardeşlerine bir üstünlüğü yoktu. Eski Türk an’anesinde, iktidar, hanedanın ortak malı sayılırdı. Bu sebeple tahtı kardeşlerine bırakmadığı için muhterislikle suçlanamaz. Hele diğer üçünün karakteri nazara alınırsa, kaderin en isabetli seçimi yaptığı söylenebilir.

İstanbul’da ilk padişah

Mehmed Çelebi’nin Anadolu’daki toprakları paylaşma teklifine rıza göstermeyen ve Süleyman Çelebi tarafından kışkırtılan İsa Çelebi iki defa üst üste mağlup oldu ve öldürüldü (1410). Böylece Anadolu’daki Osmanlı topraklarının büyük bir kısmı Mehmed Çelebi’nin hâkimiyetine geçti.

Ardından üzerine yürüyen Süleyman Çelebi’yi, kardeşi Musa Çelebi ile anlaşıp alt etti (1411). Musa Çelebi’nin elini kolunu sallayarak Edirne’ye girmesi üzerine, gafil avlanıp İstanbul’a doğru giderken köylüler tarafından öldürülen Süleyman Çelebi, iyi kalbli, ama rahatına düşkün bir kimseydi.

Sonra Musa Çelebi, Mehmed Çelebi’ye verdiği itaat sözünü tutmadı. Edirne’de padişahlığını ilan etti ve İstanbul’u kuşattı. Bu arada Mehmed Çelebi, İstanbul’a gelerek imparator ile anlaşıp kendisini emniyete aldı. Fatih Sultan Mehmed’den evvel İstanbul’a gelen tek padişah budur.

Bir ormanda iki arslan olmaz

Mehmed Çelebi’nin Musa Çelebi’yi tasfiyesi oldukça zahmetli oldu (1413). Kumandanlar ve halk, çok sert olan Musa Çelebi yerine, itidalli Mehmed Çelebi’yi tercih etti. İstanbul yakınlarındaki İnceğiz’de mağlup olan Musa Çelebi idam edildi. Böylece Çelebi Sultan Mehmed, memleketin tek hâkimi oldu ve bütün komşuları ile barış içinde yaşamak istediğini ilan etti.

Osmanlıların kâğıt üzerinde bağlı olduğu Emir Timur’un oğlu Şahruh, Anadolu birliğinin tekrar kurmasından memnun olmadı. Kardeşlerini bertaraf etmesinin Cengiz Töresi’ne aykırı olduğu gerekçesiyle Çelebi Sultan Mehmed’e bir sitem mektubu yazdı. Şahruh ile mesele çıkarmamaya çok dikkat eden Padişah alttan alarak, “Atalarım bazı müşkülleri tecrübeyle halletmiştir. İki padişah bir ülkede barınamaz” diye cevap verdi.

Osmanlı hanedanının ilk 3 asrında en büyük şehzade olmadığı halde tahta çıkan iki padişahtan birisidir. Diğeri Sultan I. Selim’dir.

Ya dirisi gelse ne yapardın?

Çelebi Sultan Mehmed tahta çıktıktan sonra müthiş bir enerjiyle memleketin birliğini tekrar temin etmek üzere çalışmaya koyuldu. Babasının dehasına sahipti. Ama çok daha itidalliydi. Babası zamanında Memlükler ile bozulan münasebetleri düzeltmeye muvaffak oldu.

Mehmed Çelebi, kardeşi Musa Çelebi ile mücadele ederken, bunu fırsat bilen Karamanoğlu II. Mehmed Bey Osmanlı topraklarına girip Bursa’yı kuşatmıştı. O esnada Musa Çelebi’nin cenaze alayı göründü. Mehmed Bey, Osmanlı ordusunun geldiğini zannederek şehrin dışında dayısı Yıldırım Sultan Bayezid’in kabrini ateşe vererek kaçmaya başladı. Harman Danası adındaki bir subayı, kendisine, “Osmanoğlunun ölüsünden böyle kaçarsın; ya dirisi gelse ne yapardın?” demiştir.

Bunun üzerine Çelebi Sultan Mehmed Anadolu üzerine yürüdü. Babasının fethedip Emir Timur’un eski sahiplerine verdiği Aydın, Menteşe ve Saruhan beyliklerini tekrar Osmanlı topraklarına kattı. Candaroğlu Beyliği kendisine bağlılığını bildirdi.

Bütün bu beylikler, Osmanlılara karşı Karamanoğlu ile ittifak yapmıştı. Sultan Mehmed’in affedip Rumeli’de valilik verdiği Aydınoğlu Cüneyd Bey, sonradan verdiği sözü bozup, Padişah’a komplo kurdu. Bu arada Ege adalarına hâkim olan Cenevizliler, vergi mukabili Osmanlılara bağlılıklarını bildirdi.

Bilahare halasının oğlu olan Karamanoğlu II. Mehmed Bey’i mağlup etti. Mehmed Bey kaçtı. Topraklarının yarısı Osmanlıların eline geçti. Bey’in esir alınan oğlu, “Bu can, bu bedende oldukça, bir daha Osmanlıya kılıç çekmeyeceğiz” diye babası namına yemin etti. Ancak Padişah uzaklaştığı zaman, göğsüne sakladığı güvercini serbest bırakarak yemininin hükümsüz olduğunu ilan etti; yanındakilere de “Bizim Osmanoğlu ile düşmanlığımız beşikten mezara kadar sürecektir” dedi.

Çelebi Sultan Mehmed’in imparatorluğu nasıl ikinci defa kurduğunu başka bir yazıda ele alırız

Makaleyi dinlemek için tıklayınız!