Hiçbir dinî tahsili, medrese veya fakülte mezuniyeti olmadığı halde, Jön Türkler’e intisapla yükselen, bu sayede Darülfünûn’da felsefe muallimliğine getirilen Filibeli Ahmed Hilmi (v. 1913), sürrealist romanlarıyla tanınır. Efgani ve Abduh’un reform faaliyetlerine övgüler düzdükten sonra der ki: “Zamanın ilerleme ve gelişmelerinden elde edilen sosyal realiteye göre yeni ictihadlar yapılmalıdır. Bunu İslâm aleminde hakikaten faziletli ve ilim sahibi kırk elli kadar alimden müteşekkil bir “Yüksek İctihad Meclisi” yapmalıdır. Mezhebler birleştirilmeli, bunlarda mevcut ve Kur’an’ın ruhuna en fazla uygun, bugünkü ihtiyaçlara en mutabık olan fikirlerle umumi bir mezheb meydana getirilmelidir. Bu mezhebin bariz sıfatı ‘ve siret’ olmalıdır. Öyle bir zamanda yaşıyoruz ki, ibadet esnasında ayağın şöyle konulacağından, elin böyle tutulacağından; kısaca şekilcilikten meydana gelmiş ihtilaflara ehemmiyet vermek ve bu ihtilafları yaşatmak dine karşı bir cinayettir.” Filibeli, bu vesileyle müfessirlerin ve fakihlerin büyüklerinden Kurtubî’yi cahillik ve hurafecilikle itham eder. (İslâm Tarihi, 550-553)