Latince, Roma İmparatorluğu’nun ilk devresinde Roma şehri ve çevresinin lisanıdır. Roma, imparatorluk haline gelince bir yüksek kültür dili olarak donduruldu, bir norm haline geldi. Cicero, Caesar gibi konuşup yazmak, kültürlü ve medeni insan olmanın kriteri oldu. Halbuki ülkede konuşulan dil bu değildi. Bir şehirden çıkıp, bir ucu İskoçya’ya bir ucu Basra körfezine dayanan bir imparatorluk kurulmuştur. Bu satıhta müşterek kültürü ve müşterek lisanı teşkil eden tek müessese, memleketin bir ucundan öteki ucuna savrulan ordu idi. Mesela Britanyalı asker, Mezopotamya’dadır. Orduda teşekkül eden konuşma dili, Roma’nın lingua francası haline geldi. İki tabaka arasında birbirinden ayrı lehçe daha ilk asırdan itibaren vardı. Zamanla tamamen birbirinden ayrıldı.  Kur’an-ı kerim Arapçası ile Arap ülkelerinde konuşulan avamca gibidir. Roma’da bir yüksek edebiyat ve bürokrasi dili vardı. Bir de ordu sayesinde bütün imparatorluğa dağılan homojen Romanik vardır. Avrupa lisanları, bu ikincisinden türemiştir; yazı dilinden değil. Ordu dilinin yazılı şekil yoktu. Bunun çeşitli lehçeleri bugünki Latin dillerine dönüştü. İşte bu lisanlar, Romanş diye aşağılanan bir avam dilinin müştaklarıdır. Mekteplerde 18. asra kadar Latin dili yazı dili öğretilirdi. Bu hiçbir zaman konuşulan dille birebir değildi. Yazı Latincesi 2000 sene evvel ölmüş bir dildi. Kilisede cariydi. Okumuşlar bununla yazardı. İtalya ve Fransa’da 13. asra kadar, sokakta konuşulan dilin yazı dili olacağı kimsenin aklına gelmezdi. Erzurum lehçesiyle gazete çıkarmak gibi bir şeydi. Cahillik olarak görülürdü. Konuşulan dil, Latince’ye benziyordu, ama farklıydı. Şu halde konuşulan dili niye yazalım diye düşünülüyordu. Dante gibileri çıkıp, bu dil de Latince kadar güzeldir. Edebiyat da yapılır, felsefe de diyene kadar. Lisanların adı da böyle kondu. İspanyolca, Portekizce, Şimal Fransızcası, Cenup Fransızcası (Oksidan), Katalanca, İtalyanca, İsviçre Romanskası ve Romence böyle doğdu.