Fermanı tedkik ettiğinizde batılılaşma ile alakalı görünürde bir hüküm yoktur. Bilakis dini an’anelerden uzaklaşıldığı için son zamanlarda sıkıntılar yaşandığı beyan edilir. Ancak bu devirde yapılan ıslahatta tabii olarak Avrupa model alınmıştır. Amerika’yı yeniden keşfe lüzum yoktur. Bu sebeple Marksist, İslamcı ve Kavmiyetçi bazı yazarlar, Tanzimat devrini tenkit ve tahkir için menfi manada Batılılaşma tabirini çok kullanırlar. Bu devirde, ilim irfandan mahrum bazı kompleksli kimselerin sosyal yaşantıda körü körüne Avrupalıları taklit etmesi vakidir. Romanlarda bile alaya alınmıştır. Bunu umuma teşmil doğru değildir. Ama bir düalite, yani hem Şarklılıktan vazgeçmeyen, hem de Avrupalı gibi olmak isteyen bir zihniyetin doğduğu söylenebilir. Hakiki manada Batılılaşmanın galebe çalması, yani Avrupa’ya benzeme 1908’de başlar. 1923’de resmi politika olmuştur. Bunda da Batı’yı Batı yapan demokrasi, insan hakları, tolerans, din ve vicdan hürriyeti, liberalizm gibi üniversel değerlerden ziyade, kolay olduğu için şekle itibar edilmiştir.