Cevab:

İbni Abidin hazretleri diyor ki: “Bir kimse ayakta durmaktan âciz ise veya hastalığının ziyadeleşmesinden yahut geç düzelmesinden veya başının dönmesinden korkarsa yahud şiddetli ağrı duyarsa veya ayakta kıldığı takdirde sidiğini tutamazsa oturarak dilediği şekilde namazını kılar. Velev ki bir yastığa veya insana dayansın. «Oturarak dilediği şekilde namazını kılar» ifadesinden murad; oturmak zarar vermeksizin nasıl kolayına gelirse öyle kılar. Bağdaş kurar veya başka şekilde oturur, demektir. İmam Züfer; «teşehhüd yapan gibi oturur» demiştir. Fetvâ da bununla verilmiştir. Teşehhüd için oturduğu gibi oturmak başka oturuşlardan daha kolay gelir veya onlara müsavi olursa o şekilde oturmak evlâdır. Aksi takdirde bütün hallerde kolayına geleni seçer” (Hastanın Namazı babı). “Ayakta durmaktan hakikaten âciz kalan kimseden kıyâm sâkıt olur. Hükmen âciz kalırsa meselâ şiddetli ağrılara mübtelâ olur yahud hastalığının ziyadeleşeceğinden korkarsa, kıyam yine sâkıt olur. Yarası akan vesaire özürlüler de hükmen kıyamdan âcizdirler Bazen ayakta durmak imkânı varken kıyam hükmen sâkıt olur. Secdeden âciz kalanın hükmü budur. Hareket halindeki gemide de ayakta durmak imkânı varken oturarak kılmak İmam A'zam'a göre câizdir. Bir kimse yalnız ayakta durmaya yahud onunla birlikte rükü’a imkân bulur da secde edemezse oturarak imâ ile kılması mendup olur. Çünkü oturmak secdeye yakındır. Maamafih ayakta imâ ile kılması da câizdir. İmam Züfer ile diğer üç mezhep imamı ayakta imâ ile kılmayı vâcip görmüşlerdir. Çünkü kıyam rükündür. İmkân bulunduğu takdirde terk edilemez” (Namazın Sıfatı babı).
Bütün bunlardan anlaşılan, ayakta durmaktan veya secde etmekten âciz olan teşehhüdde oturur gibi oturur. Metinde geçen Arapça ka’de kelimesi, teşehhüdde oturur gibi oturmayı ifade eder. Umumî olarak oturma manasına gelen cülus kelimesinin kullanılmaması boşuna değildir. Teşehhüde oturamıyorsa, bağdaş kurar veya dizlerini diker yahud ayaklarını yan tarafa uzatır (teverrük eder) yahud kıbleye karşı uzatır. Yere oturabildiği halde sandalyede namaz kılmak Hıristiyanlara benzemek olduğundan dolayı tahrimen mekruhtur. Yere oturamayanlar, sandalyede oturmamalı; hiç değilse ayakta imâ ile kılmalıdır. Hele kıyamları ayakta yapıp, rükü ve secdede sandalyeye oturarak imâ etmek hiç uygun değildir. Ayakta duramadığı için yere oturarak kılan öne doğru eğilerek rükü eder, sonra secde yapar. Beli veya başı ağrıdığı yahud yüzünde yara olduğu için secde edemeyen yere oturup ima eder; yani öne doğru hafifçe eğilerek rükü eder, biraz fazla eğilerek de secde yapar. Ayağını bükemeyen kıbleye karşı uzatır; ima ile kılar. Yere oturduktan sonra kalkamayan, kıbleye karşı bir kanepeye oturur; namazdan sonra ayaklarını sarkıtarak kalkar. Sandalyede namaz yalnızca kötürüm ve yardımcısız biri için mazur görülebilir.

Cevab: Yatarak ima ile kılar. Yatamıyorsa ayakta ima eder. Oturamayan veya secde edemeyen hasta da ayakta ima edebilir. (İbn Âbidin, Hastanın namazı babı.)

Cevab: Teşehhüdde oturur gibi oturup ima ile kılar. Oturması da mümkün değilse ayakta ima eder.

Cevab: Secde edemeyen kimse yere oturup başı ile ima eder. Göz ile imaya bazı âlimler cevaz vermiş ise de meşhur kavle göre göz ile ima olmaz. Böyle kişi namaz kılmaz. Altı vakitten az ise sonra kaza eder.

Cevab: Rükü’ için çok az da olsa eğilemezse, oturarak kılar. Hastalık, namazı oturarak kılmak için özürdür.

Cevab: Yere oturarak ima ile namaz kılabilir. Bu hususta kendi tecrübesi, doktor tavsiyesi gibidir.

Cevab: Secde edemeyen hasta, oturarak ima ile kılar. Tekbiri de oturarak alır. Ayakta tekbir alıp oturması ve sonra ima ile kılması da sahihtir.

Cevab: Ayakta duramayan hasta yere oturur. Secde edebiliyorsa, rükû’ için hafifçe eğilir; sonra secde ile namazını kılar. İma ile kılamaz.

Cevab: 25 cm.den daha yüksek yere secde edilmez. Daha alçak bir şeye secde edebilir. Bu takdirde secde etmiş sayılır. Daha yüksek bir şeye secde etmiş ise ima sayılır, ayrıca mekruh olur.

Cevab: Eğer oturduğu zaman idrar veya yel kesilecekse oturarak kılar. Secde edemezse ima ile kılar. İdrar veya yel kaçarsa abdesti bozulur.

Cevab: Gusl sebebiyle Mâlikî mezhebini taklid etse bile bozar. Ancak bu kişinin abdest alması çok zor veya alsa bile yeniden kaçıp bir namazı doğru dürüst kılamıyorsa, o zaman bu bakımdan da Mâlikî mezhebini taklid edebilir. Gerçi Mâlikî mezhebinde de yel abdesti bozar. Ama eğer elinde olmadan kaçırıyorsa, özürlü sayılacağını söyleyen zayıf bir kavil vardır. Bu kavle göre, istenmeden yel kaçırma, namazda bile olsa, abdesti bozmaz. Tedavi olmak lazımdır. Yemeklerde kimyon yemelidir.

Cevab: Bu kılınan namazlar, dört mezhebden birine göre sahih değilse, kazâ etmek lazımdır.

Cevab: Dizleri sarkıtarak kılınan namaz sahih, fakat tahrimen mekruhtur. Ayaklarını altına alamayan, sarkıtarak kılar.

Cevab: Abdest alması, necaset temizlemesi, namaza kalkması ağır hareketleri gerektiren, zorlanan, düşme tehlikesi olan, zor yürüyen, ağrısı olan veya artan ihtiyar veya hasta mukimken de namazını cem edebilir.

Cevab: Canına, malına, ırzına, dinine bir zarar geleceğinden korkan kimsedir. Meselâ namaz kıldığını görseler, işten atacakları kat’i olan kimsedir.

Cevab: Mâlikî’de namazı zamanında kılmaya meşakkat veren hastalık, namazın cem’i için özürdür.

Cevab: Kişi kendi mezhebinde sahih veya zayıf kavillerde bir çıkış yolu olmadığı zaman başka mezhebi taklid edebilir.

Cevab: Bu hastalık bir insanda birbirinden farklı şahsiyetlerin bulunmasını ifade eder. Psişik bir haldir. Şizofreniye benzer bir hastalıktır. Çok ender görüldüğü söylenir. Dr. Jekyll ve Mr. Hyde isimli romanda tasvir ediliyor. İnsanda birbirini tamamlayan, ancak farklı şekilde tezahür eden kişilikler vardır. Bu tıbbî bir meseledir. Din ile alakası umumi bakımdandır. Akıl hastası gibi muamele edilir. Her bir kişiliğin insanın iradesi üzerindeki tesiri nisbetinde mükellefiyetten bahsedilir. Tıb, bu kişinin fiillerinde iradî bir hâkimiyeti yoktur derse, akıl hastası gibidir. Mükellef sayılmaz.

Cevab: Bir namaz vakti hep gelirse özürlü olur. Vaktin sonuna doğru abdest alıp namazını kılar. Sonra devam ederse, her vakit girince abdest alıp namazını öylece kılar.

Cevab: Mümkün mertebe kıbleye döner. Dönemezse, kıbleye dönmek sâkıt olur, düşer.

Cevab: Secde edebilen ve ayakta durabilen hastanın ayakta tekbir alması farz olur. Ayakta hiç duramayan, oturarak tekbir alır ve namazını kılar.

Cevab: Başı ile ima edemeyen, namazı terk eder.

Cevab: Yüzün kıbleye gelmesi ve başın hareketi için gereklidir. Yoksa namazın şartı değildir. Kendisi doğrularak da yapabilir.

Cevab: Baygınlık hâli semavi olmadığı (insan eliyle hâsıl olduğu) için kaza gerekir.

Cevab: Abdest uzuvlarının hepsinin yarıdan fazlası veya dört abdest uzvundan ikisi sağlam ise, abdest alır. Değilse teyemmüm eder. Hastanın ve ihtiyarın halsizlik sebebiyle abdest alamaması, teyemmüm için özür olur.

Cevab: Namaz sâkıt olur.

Cevab: Secde edemeyen kimse, namazı oturarak kılar. Tekbiri de oturduğu yerde alır. Bahsettiğiniz şekilde oturmak ile yere oturmak aynı hükümdedir.

Cevab: Bir günden çok namazını kılamazsa sözünden, vitrin dâhil olduğu ve sonraki günden de bir vaktin geçmesi anlaşılmaktadır.

Cevab: Hayır. Namaz borcu ondan düşmüştür.

Cevab: Başını sağa ve sola çevirmek namazın şartlarından değildir. Selâmın sünnetidir.

Cevab: Evet.

Cevab: Böyle hasta namazını ayakta kılar.

Cevab: İmam A'zam Ebu Hanife’ye göre hastayı kıbleye döndürecek kimse bulunsa bile yine âciz sayılır. Ona göre başkasının kudretiyle muktedir olan kimse âcizdir. Zira kul, başkasının kudretiyle değil, kendi kudretiyle mükellef olur. İmameyn buna muhaliftir. Onlara göre hastayı kıbleye çevirecek kimse bulunursa dönmesi lâzım gelir. Ulemâ umumiyetle İmameyn kavlini esas almıştır. (İbni Abidin)

Cevab: Aklı başında ise namaz kılması şarttır. Birisi abdest aldırır veya kendisi teyemmüm eder yahud bir başkası teyemmüm ettirir. İma ile kılar. Başını rükü için biraz, secde için daha çok eğer. Kendisi yapamıyorsa, birisi taşı yüzüne ve kollarına sürerek teyemmüm yaptırır. Buna da imkân yoksa namaz kılması sâkıt olur. Dilerse abdestsiz olarak kılar. Hanbelî mezhebinde böyle bir namaz câizdir. Her elin en az üç parmağının teyemmüm edilecek şeye değmesi gerekir. İma da edemiyorsa namaz düşer.

Cevab: Baş ağrısı ima ile kılmak için özürdür. Secde için eğildiğinde başı ağrıyor veya ağrısı artıyorsa ima ile kılar. Ayakta kılınca hastalığının artacağını veya iyi olmasının gecikeceğini kendi tecrübesi ile veya mütehassıs müslüman bir tabibin bildirmesi ile anlayan kimse de, yere oturarak ima ile kılar. Başı ağrımadığı zaman ima ile kılamaz. Ya ağrırsa diye ima ile kılınmaz. Bu ağrı devamlı olsaydı, ağrı olmadığı zaman ima ile kılmak caiz olurdu. Böyle değilse bu namazları kaza etmek lazımdır.

Cevab: Yere oturup ayaklarını kolayına geldiği şekilde koyması mümkün olmayan kimsenin bu şekilde kılması özürdür. Normal zamanda kötürüm olup tekerlekli sandalyede ömrünü geçiren kimse de ayaklarını sarkıtarak kılabilir. Bunun dışında kalan kimseler, namazı ima ile kılmak için ayaklarını sarkıtamaz, altına alır. Sandalyede namaz, sahih olmakla beraber, bid’at olduğu için tahrimen mekruhtur.

Cevab: Bir kimsenin, ayaklarının birinde cerahat (yara) olsa da, onu yıkamaya ve meshetmeye gücü yetmese, bu kimsenin diğer ayağına meshetmesi caizdir (Hindiyye).

Cevab: Kerahat vaktinin başına abdest alıp bir farz namazı kılacak kadar zaman kalasıya bekler.

Cevab: Özürlü, özürlü olmayana imam olamaz. Mâlikî mezhebinde yapabilir ise de, ihtiyaç olmadan mezheb taklidi câiz değildir. Özrü sebebiyle abdestte Mâlikî mezhebini taklid eden kimse de, ihtiyaç olmadıkça özürsüz birine imam olamaz.

Cevab: Hayır. O halde kılınca sahih olur, borç düşer.

Cevab: Bir kimse, dayanarak da olsa ayakta duramıyorsa veya ayakta durduğu zaman meselâ abdesti kaçıyorsa, hastalığı artıyorsa, acı duyuyorsa, başı dönüyorsa veya bir meşakkatle karşılaşıyorsa, namazını oturarak kılar. Rükû için eğilir; secdeleri yapar. Tamamında ayakta duramıyorsa, gücü yettiği kadar durur; sonra oturarak tamamlar. Oturamıyorsa, sırtüstü yatıp ayakları veya yan yatıp yüzü kıbleye gelecek şekilde başının altına yastık konarak namazı îmâ ile kılar. Îmâ ile de namazı kılmaya gücü yetmiyorsa, namaz kendisinden düşer.
Hanefî mezhebine göre, rükû veya secdeden, yahud her ikisinden de âciz olan kimse, ayakta durabilse bile, namazını kolayına geldiği gibi oturup îmâ ile kılar. Rükû için biraz; secdeler için daha fazla eğilir. Zira secdeleri yapamayandan, kıyam gibi, rükû da düşer; zira bunlar birbirinin tamamlayıcısıdır; rükûyu da îmâ ile yapar. Bu kimsenin hiç oturmadan ayakta îmâ etmesi de câizdir; ama efdal olan oturarak îmâ etmektir. Zira yerde oturmak, secde hâline daha yakındır. Resulullah aleyhisselâm bir hastaya uğradı. Onun yastık üzerine secde ettiğini görünce, yastığı aldı; Yere secdeye kâdir değilsen, başınla îmâ et!” buyurdu. Her halde secde için eğilmesi, rükû için eğilmesinden az olursa, câiz olmaz. Zâhidî’nin bildirdiği [ve Nimet-i İslâm’ın da zikrettiği] bu ikinci kavle göre, rükû ve secdeden veya yalnız secdeden âciz olan kimse, ayakta tekbir alır, kıraat eder; rükû ve secdeleri ise îmâ ile yapar (Halebî, Hindiyye). Nehr adlı eserde, böyle kimsenin ayakta durmasının farz olduğu yazıyor ise de, İbni Abidin der ki “Bu kavil, mezhebin bütün rivayetlerine muhaliftir. Zira kıyam, secde içindir. Secde yapılamayınca, kıyamın sâkıt olacağında ittifak vardır. Secde edemeyen kimseye kıyam farzdır denirse, ayakta rükû etmesi de lâzım gelir. Bu ise mezhebin görüşüne muhaliftir”. (Reddül-Muhtar, Salâtü’l-Marîz)
Bütün bu anlatılanlar Hanefî mezhebine göredir. Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî mezhebinde, ayrıca Hanefîlerden İmam Züfer’e göre, ayakta durabilen, ama rükû veya secdeyi yapamayan kimsenin oturarak îmâ ile kılması câiz değildir. Bu kişi tekbiri ayakta alır ve kıraati yapar; sonra rükû için hafifçe îmâ yapar; sonra oturup secdeler için başını eğerek îmâ eder. Sonra tekrar ayağa kalkıp aynı şekilde devam eder. Sadece ayakta durabiliyor, oturamıyorsa, rükû ve secde için ayakta îmâ etmesi lâzımdır. Rükû ve secdeden âciz olan, ayakta da desteksiz duramıyorsa, rükû ve secdeleri oturarak îmâ eder. Ayakta durabiliyor, rükû edebiliyor, ama secde edemiyorsa, kıyamı yapar; rükûyu yapar; oturup secde için ima eder. Tekrar ayağa kalamıyorsa, bu takdirde rükû ve secdeyi ima ile yapar. Nâfileler böyle değildir; zira bunlarda kıyam farz değildir. Oturarak da îmâ mümkündür.  (el-Fıkhu ale’l-Mezâhibi’l-Erbaa) Namaz, abdest veya gusl bahislerinde ihtiyaç sebebiyle bu üç mezhebden birini taklit eden Hanefî’nin, bu hususlara dikkat etmesi; secdeden âciz ise ayakta tekbir alarak kıraat ettikten sonra rükû edip; oturup secdeler için de îmâ etmesi lâzımdır.

Cevab: Evet. Kolayına geldiği gibi kılar.

Cevab: O şekilde kılar.

Cevab: Vakit girince abdesti bozulacağından, namazı tekrar kılması gerekir.

Cevab: Secdede elleri yere koymak sünnettir. Özür varsa terkedilebilir.

Cevab: Hayır. Ancak kan ve idrar kaçırma gibi özürlerde başlangıçta vaktin sonu beklenir.

Cevab: Fercine pamuk koyar. Ondan sonra akıntı devam etse bile, her vakit girdiğinde abdest alır. Bu abdestle dilediği kadar ibadet eder.

Cevab: 11 yaşında çocuğa umumiyetle namaz farz değildir. Âkıl bâliğ olunca birisi her vakitte abdest aldırır veya teyemmüm ettirir. İma ile kılar. Başını hareket ettiremiyorsa, namaz düşer. Abdest aldıracak kimsesi yoksa da namaz düşer.

Cevab: Rükû ve secde yapamayanın bunu başıyla ima etmesi lazımdır. Gövdesini eğerse zararı yoktur. Yaşlılara söylememek iyidir.

Cevab: Bildiği ve yapabildiği kadar yapar. Sorarsa söylersiniz. Başında beklemeniz gerekmez.

Cevab: Ateh getirmiş kimse, namazı kılabildiği kadar kılar,  orucu tutabildiği kadar tutar. Küçük çocuk gibidir. Zekât vermesi lazım gelmez, zira zekâta niyet edemez. Malları ölmeden paylaşılamaz; malları için kendisine vasi tayin edilir. Bu mümkün değilse, en yakın erkek akrabası velisi sıfatıyla işlerini deruhde eder.

Cevab: Namazı ayakta veya yatarak ima ile kılar. İma için başını çok az eğmesi kafidir. Ellerini nasıl kolayına geliyorsa öyle koyar.

Cevab: Eller iki yana salınır. Ka’deyi ayakta yaparken de böyledir.

Cevab: Hiç imkân yoksa, ayakta ima ile kılınır veya Mâlikî, Şâfiî veya Hanbelî’ye göre öğle ve ikindi, akşam ile yatsı cem edilir. Mümkün mertebe abdest tutulur. Abdest almak imkânı yoksa teyemmüm edilir. Bu da mümkün değilse, namaz kazaya kalır.

Cevab: Sahihtir.

Cevab: Sandalyede namaz kılınmaz. Ayaklarını bükemeyen veya secde edemeyen, yere oturup ayaklarını uzatır ve ima ile kılar. Sadece felçli ve tekerlekli sandalyedeki kimse sandalyede ima ile namaz kılabilir.

Cevab: Hayır. Abdest aldıran yoksa teyemmüm edebilir.

Cevab: Özür sahibi olur.

Cevab: Kendisine kalmıştır. Özür sahibi olması zorsa, Şafii’ye göre namazını kılar. Bu mezhepte kan abdesti bozmaz. Ama Şafii mezhebine göre abdesti olması ve namazda da Şafii mezhebinin hükümlerine uyması (ve bunları biliyor olması) lazımdır.

Cevab: Ayakta ima ile kılar. Duramıyorsa yatarak ima eder.

Cevab: Birisi abdest aldırabiliyorsa, aldırır; kollarına mesh eder. Yoksa sadece yüzünü toprağa sürerek teyemmüm eder. Kendisi süremiyorsa, başkası kerpiç, mermer gibi bir şeyi yüzüne ve varsa dirseğe kadar kollarından açık olan yerlere sürer.

Cevab: Ayakta olunca, abdesti bozulan da oturarak kılar. Bir şeye dayanarak ayakta durabilen, dayanarak kılar. Ayakta fazla duramayan, iftitah tekbirini ayakta alıp, ağrı hâsıl olunca oturarak devam eder. Bir kimse oturarak ima ile namaz kılamazsa, mesela oturarak kıldığı takdirde sidiği veya yarası akarsa; ayakta rüku ve secde yaparak kılar.

Cevab: Mesh, sâkıttır, düşer. Meshetmeden geri kalan yerleri yıkar. Yıkanmayıp teyemmüm eder denildi ise, bununla amel edilmez.

Cevab: Mesh etmesi sakıttır. Mesh etmeden abdest veya gusl alır. Teyemmüm etmesi lazım gelmez.

Cevab: Herkes aynı anda muharebe yapmıyor. Yapsa bile salat-ı havf, yani korku namazı şeklinde kılarlar. Bu mümkün olmazsa namazları cem ederler. Mümkün olmazsa kazaya bırakırlar

Cevab: Başına koyduğu toprak, tuğla, mermer vs ile teyemmüm eder ve namazını ima ile kılar.

Cevab:

İma ile de kılamayan, bu namazları sonra kaza eder.

Cevab:

Gücü yettiği kadar okur ve yapar.

Cevab: Mazereti olan farz namazın tamamını da oturarak kılabilir.

Cevab: Namazı kılmayacak kadar sıkışıyorsa özür olur.

Cevab: Orayı yıkamak kâfi gelir. Abdestte de böyledir. Abdest alırken sargıya meshedilse, sargı düşse veya yara iyileşse, sadece burayı yıkar.

Cevab: Elinden geldiği kadar yapmaya çalışır. Allah kimseye takatinin üzerinde yük yüklemez.