AMERİKAN BAŞKANI DA ÇEŞİT ÇEŞİT…

Amerikalılar, 1774’de İngiltere’den istiklâllerini kazandıktan sonra yepyeni bir idare kurdular. Kralın yerine başkanı oturttular. Kongre dedikleri meclise de kanun yapma yetkisi tanıdılar. İki güç birbirinden apayrı çalışmaya başladı.

Dünyanın en kısa ve meriyetteki en eski anayasalarından birini yaptılar. Kuvvetler ayrılığının en tipik misali burada yaşanır. İki turlu seçimle başa gelen başkan, icranın mutlak hâkimidir. Kralları kıskandıran salahiyetlere sahiptir.

Ülkenin kuruluşu insan hakları beyannamesi ile beraber ilan edildi. Başta yedi eyâlet idiler. Fransa’dan, İspanya’dan, Meksika’dan, hatta Rusya’dan parayla toprak aldılar. Savaşarak kazandıkları da oldu. Bugün elli eyâlet Amerika Birleşik Devletleri’ni teşkil eder.

İlk devirlerde Amerikan seçimlerini tasvir eden resim - 1855

Ülkede Cumhuriyetçi ve Demokrat olmak üzere iki büyük parti vardır. İlkinin sembolü fil, diğerinin eşektir. Birincisi merkez sağ, diğeri merkez sol denebilir. Sermaye sahipleri ve muhafazakârlar Cumhuriyetçilere, alt tabaka ve serbest fikirliler Demokratlara rey verirler. Bu sebeple rey nispetleri oldukça yakındır. Bazen birini bazen diğerini iktidarda görmek mümkündür. İktidar değiştiği zaman, Amerikan politikasında da çok kayda değer değişiklikler görülmez.

Cumhuriyetçilerin sembolü

Osmanlı örneği

İki küsur asırdır ufak tefek aksaklıklar dışında tıkır tıkır işleyen bir sistem teşekkül etti. Biraz da bu sebeple zaman zaman çok garip ve kabiliyetsiz insanlar başkan olduğu halde, sistemde en ufak bir sarsılma olmadı.

Okuma yazması bulunmayan başkanları da oldu; balık avlama merakı yüzünden Beyaz Saray’a hiç gelmeyenleri de. İkinci sınıf Hollywood aktörleri de; felç olup hasta yatağında sekiz ay başkanlık yapanları da.

Nitekim Andrew Johnson, okuma yazmayı sonradan öğrenmişti. Abraham Lincoln’ün ise doğru dürüst tahsili yoktur. Ama Amerika’da demokrasi hiç kesintiye uğramadı. Bu sistemin zaferi olsa gerek!

Çiftçi başkan

Amerika Birleşik Devletleri’ni kurucu başkanı olan George Washington New York’ta bugün borsanın bulunduğu Wall Street’teki Federal Hall’da oturdu. En çok tedâvül eden 1 dolarlık küpürlerde resmi vardır. Zengin bir çiftçi iken İngilizlerle çarpıştı.

1789’da başkan oldu. Üçüncü kez seçilmeyi kabul etmeyecek kadar demokrasiye bağlıydı. Sonradan Philadelphia’nın yerine başkent yapılan Washington’a ismi verilmiştir. O zaman 4 milyon nüfusu ülkenin 700 bini köle idi.

Başından bu yana Amerika’da 46 başkan gelip geçti. Kuruluşta emeği geçen Thomas Jefferson, muhaliflerinin Kral I. Andrew dediği kudretli Andrew Jackson; köleliğin kaldırılması ve iç savaştaki başarılarıyla tanınan Abraham Lincoln, asker orijinli ender başkanlardan Ulysses Grant, yakışıklı John Kennedy, soğuk savaşın galibi Ronald Reagan çok popülerdir.

Calvin Coolidge o kadar sevilirdi ki, elini sıkıp konuşmak isteyenler Beyaz Saray önünde kuyruklar oluşturdu. California fatihi James Polk (1845-49) ise, “en dürüst başkan” olarak anılmıştır.

Andrew Johnson aynı zamanda en talihsiz başkanlardandır. Senato tarafından hakkında açılan tahkikatta mahkûm olmaktan bir rey farkla kurtulmuştur.

Abraham Lincoln

En sevilen başkanlardan Lincoln’un hanımı Mary en sevilmeyen first lady sayılır. Hatta güneyli bir casus olduğu dedikodusu bile yayılmıştı.

Soğuk savaş sırasında dış politikada çok başarı kazanan Nixon, ikinci kez başkan seçilirken rakiplerini gizlice dinlettiğini gösteren Watergate Skandalı patlak verince ne yapacağını şaşırdı. Söylediği yalanlar ortaya çıktı. İstifa karşılığı pazarlık yaparak kurtuldu.

John Tyler ise, dönek bir başkan olarak tanındı. Senatörken, demokratlardan cumhuriyetçilere geçmişti.

Geçirdiği çocuk felci sebebiyle tekerlekli sandalyeyle gezen ve 12 sene başkanlık yapan Franklin Roosevelt, damarlarındaki bir mikdar Yahudi kanının tesiriyle olsa gerek, fanatik bir Alman düşmanı olarak tanındı. Stalin’e kanıp Avrupa’nın yarısını Sovyetlere vermesi ve böylece emperyalist komünizme hizmeti büyük bir hata olarak tarihe geçti. En popüler başkanlardan olmasına arğmen, tarihçilerce “bin yılın ahmağı” diye vasıflandırılır.

Sarayda bekâr hayatı

Seçildiğinde en genç başkan 43 yaş ile Kennedy idi. En genç ölen başkan da yine odur. 46 yaşında öldü. 70 yaşındaki Reagan ise en yaşlı başkan olarak tarihe geçti. John Adams da 90 yıllık ömrüyle en çok yaşayan başkan rekoru kırdı.

Washington, Jefferson, Madison, Monroe, Grant, Theodore Roosevelt, Wilson, Coolidge, Franklin Roosevelt, Reagan, Clinton, Bush ve Obama iki kere üst üste başkan seçilmişlerdir. Cleveland iki ayrı devrede başkan seçildi.

Başkanlardan 15’i Demokrat, 28’i Cumhuriyetçidir. Diğerleri partisiz veya bugüne gelmeyen partilerdendir.

Andrew Jackson Beyaz Saray’da bekâr hayatı yaşadı. Karısı Rachel, başkan seçilmeden üç ay önce ölmüştü. Sarayda ev sahibeliğini başkanın aynı zamanda kâtibi olan yeğeninin hanımı Emily yürüttü.

Başkan yılda 200.000 $ maaş alır. Seyahat için 100.000, eğlence için 12.000 ve diğer masraflar için de 50.000 $ tahsisatı vardır. Başkan yardımcısı ise, 94.000 $ maaş+10.000$ tahsisat alır. Emekli olunca başkanlara ölene kadar 70.000$ maaş ile bir o kadar da büro masrafı verilir. Bedava bir de büro tahsis edilir. Posta hizmetleri emekli başkanlara ücretsizdir.

Hukukçular ekseriyette

Başkanlardan 32 tanesi yüksek okul mezunudur. 29 tanesi hukukçudur. 5 tanesi askerdir. Garfield antik diller profesörü idi. Clinton da dâhil 15 başkan hiç askerlik yapmamıştır. Çoğu eyalet valiliğinden gelmedir.

Washington, Jefferson, Madison, Monroe, Jackson, Polk, Buchanan, Johnson, Garfield, McKinley, her iki Roosevelt, Taft, Harding, Truman ve Ford Mason locasına mensuptu.

Başkanların da düşmanı olur elbette. Dört başkan suikast neticesi öldürüldü: Lincoln (1865), James Garfield (1881), William McKinley (1901) ve Kennedy (1963). Gerald Ford, iki suikastten sağ kurtuldu. İki suikastçi de kadındı. Reagan da suikastten sağ kurtuldu.

Amerikan başkanı en sıkı korunan kimselerden biridir. Bununla vazifeli gizli servis maliye bakanlığına bağlıdır. McKinley’in öldürülmesinden sonra, kalpazanlarla mücadelede çok başarı kazanmış olan bu servis vazifelendirilmişti. Başkan, çok iyi çalışan servisin talimatlarına harfiyen uyar. Nitekim Reagan suikastten kurtulmasını, profesyonel muhafızın meslekî refleksine borçludur.

Amerikan anayasası

Alman asıllı renki başkan Trump, belli kesimlerin düşmanlığını kazandığı için hakkında adli takibat yapılıp sabıka kaydına alınmış ve hapis yolu gözükmüştür.

WASP

Amerikan başkanı olmak için anayasada yazılı olmayan bir vasıf aranır o da WASP diye bilir: White-Anglo-Sakson-Protestan. Beyaz ırktan, İngiliz asıllı ve Protestan dininden olmayanlar başkan olamazdı.

1930’larda Smith adında bir Katolik ağır bir mağlubiyete uğramıştı. Bu ananeyi ilk yıkan Kennedy oldu. Kennedy, 1960 seçimlerinde Demokratların adayı idi. Hem Katolik, hem de İrlandalı idi. Genç ve yakışıklı oluşundan başka avantajı yoktu. Kimse kendisine şans vermiyordu.

Karşısındaki aday Nixon son anda büyük bir hata yaptı. Kennedy’nin televizyondaki münazara teklifini kabul etti. Renkli televizyonda makyajı reddeden Nixon çok yaşlı ve kasılmış görünüyordu. Kennedy ise rahat, esprili ve sevimliydi. Kennedy kazandı. Ancak sadece 118 bin farkla.

Muhalifleri, Katoliklerin Papa’ya bağlı oldukları için, vatanlarına hıyanet bile edebilecekleri söylüyordu. Hatta başkanın yatak odasında doğrudan Papa’ya bağlı kırmızı bir telefon bulunduğu bile söylendi. Karısı Jackie milyonların sempatisini kazandı. Öte yandan Kennedy’nin sarışın artist Marilyn Monroe ile dedikodusu ayyuka çıktı.

Yine de belli yerleri rahatsız etmiş olacak ki, bu popüler ve yakışıklı başkan seçildiğinin üçüncü yılında esrarengiz bir cinayete kurban gitti. Katili yakalanıp apar topar cezalandırıldı. Kimse niçin vurulduğunu öğrenemedi. Çok spekülasyonlar yapıldı. Suikastın Rusya, FBI, ırkçılar ve zenginlerin el birliği ile işlendiği ileri sürüldü.

WASP ananesinin bir direği de hem zenci, hem de (Hıristiyan olduğunu deklare etmekle beraber) Müslüman orijinli ilk başkan Barack Hüseyn Obama tarafından yıkılmıştır.

ABD başkanlarının büstlerinin oyulduğu Rushmore Dağı

White House

Beyaz Saray (White House)

Amerikan Başkanları 1800 yılından beri Beyaz Saray adlı bir evde otururlar. 18 dönümlük bir arazinin ortasındaki bu binada ilk oturan John Adams oldu. 1814’de büyük bir yangın geçirdi.

Başkan Harrison (1889-93) Beyaz Saray’da kendisi ve eşinden başka kızı, damadı, üç torunu ve kayınbiraderi ile oturdu. Bu sebeple evde tadilat yaptırdı. Bu tadilat altı çocuklu sonraki başkan Roosevelt’e yaradı.

Üç başkan John Tyler, Grover Cleveland ve Woodrow Wilson, Beyaz Saray’da evlendiler.

Monroe ve Grant’ın kızlarının düğünü de Beyaz Saray’da yapıldı.

Burada ilk doğan da Jefferson’un kızı oldu. 1841’de Harrison, üç haftalık başkan iken zatürreden öldü. İlk olarak vazifesi başında ölen başkandır. Aynı zamanda Beyaz Saray’daki ilk ölümdü bu. Zachary Taylor da 1850’de bir senelik başkan iken Beyaz Saray’da öldü.