KURBAN BAYRAMI HANGİ GÜNDÜR?

Her sene Suudi Arabistan, bir gün evvel bayram yaparken, bu sene Türkiye onun gerisinde kaldı. Bunlar, hicrî ayların başlangıcının hesaplanmasındaki usullerin farklığından kaynaklanıyor.

Hilâli görünce oruç tutun!

Mukaddes günler, oruç, hac ve kurban, hicrî takvime göre, yani ayın hareketleri esas alınmak suretiyle tayin edilir. Yıl on iki ay, her ay 29,5 gündür. Aylar, hilâlin doğmasıyla değil, dünyadan görülebilmesiyle başlar. Ulemânın ekseriyeti “Allah hilâli vakit ölçüsü kıldı. Hilâli görünce oruç tutun; hilâli görünce bayram edin! Görülmezse, önceki ayı otuza tamamlayın!” hadîsini nazara almış ve hesaba itibar etmemiştir. Hesap ile ancak hilâlin görülebileceği tarih tesbit edilebilir. Dolunay, yani 15. geceden itibaren 14 gün sayıp gece hilâl gözetlenir. Bu tarihte hilâlin gözetlenmesi farz-ı kifâyedir. Görülürse, o geceden itibaren yeni ay başlar. Görülmezse, tekmîl-i selâsin yapılır, yani önceki ay otuza tamamlanır.  Hilâli gören iki kişi hâkim huzurunda şâhidlik edince bu hüküm ilan edilir ve herkesi bağlar. Şer’î hâkim olmayan yerlerde, herkes kendi gördüğü ile amel edebilir.

1739 Ramazan ayının son gününün sabahı (3ı Aralık ı739) Şevval hilalinin göründüğüne dair ilam çıkınca, toplar atılıp bayram ilan edildi. Halbuki Müslümanlar geceden oruca niyet etmişlerdi. Halk bayram namazı için camilere koşuştu. İmamı gelmeyen camilerde namaz kılınamadı. Halkın bir kısmı orucunu açıp bayrama girerken, bir kısmı da iftar saatini bekledi. Sultan I. Mahmud da verilen fetva üzerine öğle namazı vakti girmeden alayla Sultanahmed Camii’ne gidip evvela bayram namazını, ardından da öğle namazını kıldı. Muayede merasimi öğleden sonra yapıldı. İstanbul camilerinin birçoğunda ertesi sabah da bayram namazı kılındı. 

Hesaba itibar

Bu sebeple zamanımızda hiç değilse hilâlin görünebilir olması kâfi sayılmıştır. Nitekim Hanefîlerden Muhammed bin Mukâtil Râzî, Kâdı Abdülcebbar, İbnü Kuteybe, İbnü Dakîki’l-Iyd, Şeyh Bahît ile Şâfiîlerden Sübkî, Kaffâl, İbnü Süreyc, Ebü’t-Tayyib Taberî gibi meşhur âlimler, hilâlin görülebileceği zamanı tesbit eden hesaba itibar etmişlerdir. Türkiye’de ve dünyanın hemen her yerinde bir zamandan beri bu kavle uygun olarak kamerî aylar rasathâne tarafından bir cedvel hâlinde tayin edilmektedir. Bundan evvel hilâl tepe ve kulelerde hususî memurlarca gözetlenir; görülürse hükümet tarafından ilan edilirdi. Sultan Hamid, Çamlıca, Keşiş ve Erciyes tepelerinde rüyet istasyonu kurmuştu. Kandilli Rasathanesi, 1925-1974 arasında hilâlin Fas’tan görülebilir olmasını esas aldı.

Ramazan hilâli, dünyanın herhangi bir yerine görülürse, başka yerdekiler oruca başlar. Yani ihtilâf-ı metâli’a (hilâlin farklı yerlerde doğuşuna) itibar edilmez. Ama namaz vakitleri ile hac ve kurban böyle değildir. Ekseriyetin görüşüne göre bunlarda hilâlin, her beldede ayrı ayrı görülebilmesi esastır. Reddü’l-Muhtar gibi muteber fıkıh kitaplarında böyle yazıyor. Bayramın bir beldede diğerinden bir gün sonra olması, dine aykırı düşmüyor. Şimdi dünyanın bir yerinde görülünce, takvimler Zilhicce ayını başlatıyor. Problem de bundan doğuyor. Bu sebeple ihtiyatlılar, Zilhicce hilâli, takvimlerde yazdığı gün Hicaz'da görünmemişse, ertesi gün tekrar Arafat’a çıkıyor; kurbanları ikinci gün kesiyor. Mamafih ulemâ, sıradan insanlar bu incelikleri bilemeyeceği için, takvimle bulunan güne göre kesilen kurban ve yapılan vakfenin muteber olduğuna fetvâ vermiştir.

Bazı Arab memleketlerinde rü’yete itibar edildiği söylenmekte ise de, usuller ciddiyetten uzaktır. Vaktiyle Suudi Arabistan’da hilâli gözetleme heyetinin reisi, iki gözü âmâ Abdülaziz bin Bâz idi. Hilâl daha doğmadan rü’yetin ilan edildiği çok olmuştur. Bu sebeple 1978’de Müslüman ülkeler İstanbul’da bir araya gelip, ayların başlangıcında hilâlin dünyanın herhangi bir yerinde görülebilir olması kriterini kabul etmişlerdir. Zilhicce için muteber olmayan bu kıstasa, bu sene bir tek Türkiye uymuştur.

Kiminki doğru?

Bu sene 15 Ekim 2012 Pazartesi günü Greenwich saatiyle 12:03'de ictimâ, 16 Ekim 2012 Salı günü  01:20'de de rü’yet (hilâlin görülmesi) vâki oldu. Hilâl ilk defa Güney Amerika'nın güney doğu sahillerinden itibaren görülmeye başlandı. İctimâ günü olan 15 Ekim 2012 Pazartesi  günü ay güneşten  Ankara’da 15 dakika,  Mekke'de ise  8 dakika önce battı. Güneş battığı anda hilâl Ankara'da 2° 30', Mekke'de ise 1° 41' ufkun altında bulunduğundan görülemezdi. Dolayısıyla 10 Zilhicce 1433 günü olan 25 Ekim 2012 Perşembe, takvime göre Kurban Bayramı'nın birinci günüdür.

16 Ekim 2012 Salı günü ay güneşten;  Ankara'da 29 dakika sonra Mekke'de ise 43 dakika sonra battı. Güneş battığı anda hilâl Ankara' da 4° 16', Mekke' de ise 8° 27' ufkun üstündeydi. Bu sebeple hilâl, Ankara'dan görülemezken, Mekke'den görülebilir haldeydi. Zilhicce hilâlinin her yerde ayrı ayrı görülmesi prensibinden dolayı, fıkhî bakımdan Hicaz ve Türkiye için Zilkade’nin otuza tamamlanması; bayramın da 26 Ekim 2012 Cuma olması daha doğruydu. Pakistan ve Malezya, hilâlin kendi memleketlerinden görülmesini esas alarak bayramı Cumartesi yaptılar. Ancak bu gördükleri ikinci günün hilâli idi. Hilâl hesapla bulunan tarihte görülmezse, artık ertesi gün gözetlenmez; önceki ay otuza tamamlanır.