AYA İSMİNİ VEREN İMPARATOR

 Antik Roma’da Venüs, Mars, Terminus (gençlik) ve Iuventas (yaşlılık) adında dört ay ismi vardı. Diğerleri sonradan sayıyla verilmiş veya bazılarına hususi isimler takılmıştır. Süryânî ayları sırasıyla şöyledir: Âzar, Nisan, Âyar, Haziran, Temmuz, Âb, Eylûl, Tişrin (2), Kânun (2), Şubat.

Bugün Araplar Süryânî ay isimlerini hâlâ kullanır; Teşrinievvel, Teşrinisâni, Kânûnıevvel ve Kânûnısâni derler.

Osmanlılar ay takvimi yanında güneş takvimini de kullanır ve bu ay isimlerini Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrinievvel (İlkteşrin), Teşrinisâni (İkinciteşrin), Kânûnıevvel (İlkkânun) ve Kânûnısâni (İkincikânun) olarak kullanmıştır.

1917’de yılbaşı Kânûnısâni (Ocak) ayına alınmış; 1944’te İlkteşrin, İkinciteşrin, İlkkânun ve İkincikânun isimleri, Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak olarak değiştirilmiştir.

Münevver Ayaşlı, Cihan Harbi hengamesi esnasında Şükrü Saraçoğlu’nun bilmece yapar gibi, gönül eğlendirmek için ayların isimlerini değiştirmekle meşgul olduğunu söyler. Aralık ayı için Yahya Kemal Bey'in hoş bir nüktesi vardır. Bilindiği gibi bizde aralık, abdesthane aralığına derler. Yani tuvalete girmeden önceki küçük aralığa. Kânunevvel ayında dünyaya gelmiş olan Yahya Kemal Bey buna işaretle, “Ben kendimde hep bir meymenetsizlik bulurdum. Meğerse abdesthane aralığında doğmuşum” derdi. (Geniş Ufuklara ve Yabancı İklimlere Doğru, 198)

Eski Türklerde ay isimleri Aramay, İkinçay, Üçünçay, Törtünçay.. diye giderdi. Halk dilinde aylara şu isimler verilmiştir: Gücük, Mart, Avril, Kiraz, Haziran, Orak, Harman, Çürük, Avara, Koç, Karakış, Zemheri. İran’da da ay isimleri değişiktir: Nevruz 21 mart (3 nisan) yılbaşıdır. Ay isimleri şöyledir: Ferverdin (30), Ordibeheşt (31), Tir (30), Hordad (30), Şehriver (31), Mordad (30), Aban (31), Azer (30), Dey (31), Behmen (30), Esfend (31).

Maya takvimi 

Sene başı Mart idi

Mart:  Bâbil’de Abdaru, Süryanice Adar, Roma’da Martius idi. Mars, Romalıların savaş tanrısıdır. Senenin ilk ayıdır. 1582’de Papa XIII. Gregorius’un tanzim ettiği takvimde ilk ay Ocak olmuş; bu değişiklik İtalya, Portekiz, İspanya ve Almanya’da kabul görmüş; İngiltere 1752, İsveç 1753, Japonya 1873, Çin 1912, Rusya ve Balkan ülkeleri 1918, Yunanistan 1923, Türkiye 1926’da bunu kabul etmiştir. Mart ayı bizde malî yılbaşı olma hüviyetini 1980’lere kadar devam ettirmiştir.

Nisan: Bâbil-Süryanî takvimindendir. Roma’da Aprilis denirdi. Apricus, güneşli, apricare güneşlenmek demektir. Avrupalılar April der.

Mayıs: İsmi Bâbil-Süryanî takviminde Ayru, Roma’da Maius idi. Maia, Merkür’ün annesi ve Romalıların bitkileri büyüten tanrıçasıdır.

Haziran: Süryânîcedir. Roma’daki adı Junius idi. Juvenis, gençlik, iunius genç demektir.

Temmuz: Sümerlerin bereket tanrısı ve festivalinin adı Dumuzi idi. Dam Sümerce kadın demektir.  Eski Mısırda dama bir araya gelme, damuzu kadının erkek arkadaşı demektir. Sanskritçe dam ev, eş manasına gelir. Latince domina hanım, demeter ziraat tanrıçasıdır. “Damızlık” ve “Damsız Girilmez” tabirleri buradan gelir. Roma’daki adı Quinutilis (beşinci ay) idi. Sonra Sezar Roma takvimini tashih ederken bu aya Julius adını verdi. Juli, Sezar’ın aile ismidir.

Ağustos: İsmi Bâbil-Süryanî takviminde Ab idi. Roma’da Sextilis (altıncı ay) iken, İmparator Octavius ünvanı olan Augustus’u bu aya verdi; Sezar’dan geri kalmamak için Şubat’tan bir gün alıp buna ekleyerek 31 güne çıkarttı.

Eylül: Süryanîcedir. Bâbil’de Ulul, Roma’da September (yedinci ay) idi.

Ekim: Süryânî takvimindeki adı Tişrin, Roma’da October (sekizinci ay) idi.

Kasım: Roma’da November (dokuzuncu ay) idi.

Aralık: Bâbil’deki adı Kânun idi. Ocak, mangal demektir. Roma’da December (onuncu ay) idi.

Ocak: Roma’daki adı Januarius idi. Janua, kapı, giriş demekti. Janus, Romalıların taklar tanrısı idi.

Şubat: Roma’daki adı Februarius idi. Februum, arındırma demektir. Februa, Romalıların günah kefâreti olarak kurban kesildiği arındırma festivaline verilin isimdir. Bu ayda yapılırdı.

Fransız İhtilâl takvimini gösteren tablo

İhtilâlciler ayları bile değiştirmişti

1789 Fransız İhtilâli’nden sonra eski devre ait her şeye alerji duyulduğundan takvim de değiştirilmiştir. 1793’te kabul edilen ve bu yılı I. yıl sayan Fransız ihtilâl takvimi, 22 Eylül’den başlayan 12 aya tabiattan isimler uydurmuştur. Mamafih on sene geçmeden eskiye dönülmüştür.

Vendémiaire. Vendange, bağ bozumu.

Brumaire. Brume, sis.

Frimaire. Frimas, kırağı, kış.

Nuvôse. Neige, kar.

Pluviôse. Pluie, yağmur.

Ventôse. Vent, rüzgâr.

Germinal. Germe, tohum.

Floréal. Fleur, çiçek.

Prairial. Prairie, çayır.

Messidor. Moisson, orak, hasat.

Thermidor. Thermeque ısıya dair, thermes ılıca.

Fructidor. Fruit meyve.