YAZ GELDİ, SEYRANA ÇIKALIM BİZ...

Tatilin yaklaştığı şu günlerde mektepler birer ikişer kır gezisine gidiyor. Bu, eskiden kalma bir âdettir. Eskiden mekteplerin yaz başında mesireye çıkışı bir başka âlem idi...

Eskiden yaz başında, her mektep kendi civarındaki bir mesireye giderdi. Herkes o günü iple çekerdi. Gün gelince çocuklar mesireye üstü tente ile örtülmüş, defne dallarıyla süslenmiş, içlerine şilteler, yastıklar döşenmiş öküz arabalarıyla giderdi. Gidilen yerde ocaklar yakılarak, kazanlarla etli pilavlar, bademli, sütlü helvalar pişirilip çocuklara yedirilir; oradaki davetlilere ikram edilirdi.

Sultan II. Abdülhamid Han zamanında bütün mekteplilere ziyâfet vermek âdetti.  Fotoğrafta Mekteb-i Sultani’ye (Galatasaray Lisesi) verilen ziyafetten sonra topluca dua ediliyor.

Seyran günü, bayram günü

Seyrandan iki gün önce çocuklara haber verilir; seyran günü cüz kesesi ve sefertası getirmemeleri tenbih olunurdu. Seyran günü çocuklar yabanlıklarını giyer, başlarına külah takar ve ellerinde bayrak sallardı. Bu ikisi neredeyse mecburî idi. Çırpıcı ve Veliefendi çayırlarında, Beykoz çayırında yapılan seyranlar pek hoş olurdu. Bu mesirelere çocukların velileri, akraba ve taallukatı da iştirak ederdi. Mesire yerinde hocalar bir yerde, mektep hademesi bir yerde, çocuklar da başka yerde otururdu. Yemekten sonra çocuklar uçurtma uçurur, başka oyunlar oynardı.

Halkı ve çocukları eğlendirmek için öküz arabalarının önünde davul zurna çalarak soytarılık eden oyuncular vardı. Bunlar yüzlerini boyarlar, başlarına acayip külâhlar giyip, alaca bulaca şalvar, entari ile türlü oyunlar oynayarak sokakları dolduran halkın önünden geçer giderlerdi. Birisi cübbe ve kavuk giyip İstanbul Efendisi (belediye reisi) rolüne girer; yol boyu esnafa takılır; türlü şakalar yapardı. Mahalle gençlerinden birisi de deli kılığına girer, yol boyu milleti güldürürdü. Halk, bu seyran alayını zevkle seyrederdi. Seyrandan dönüşte yine aynı yoldan, bu sefer dua ve ilahilerle dönülürdü.

Kapama vakıfları

Bazı mekteplerin bu iş için kurulmuş kapama vakıfları vardı. Bunlara kapama denmesinin sebebi, seyranların daha ziyade tatil zamanlarına yakın yapılmasıydı. Bu vakıf paralarıyla kapama mevsimi gelmeden hemen önce fakir talebelere elbise, pabuç dağıtılırdı. Seyran masrafları da buradan karşılanırdı. Hatta Kapalıçarşı’dan Yağlıkçılara giden yol üzerinde böyle eşya satan kapamacı esnafı bulunurdu. Böyle vakfı olmayan mekteplerde, seyranların masrafını mahallenin zenginleri sırayla karşılardı. 

Sadece ilk mekteplerin değil, orta, lise, hatta fakülte seviyesindeki mekteplerin de böyle seyranları vardı. Bu talebelerin seyranlarını padişah karşılardı. Sultan II. Abdülhamid zamanında her sene bütün mekteplilere Kâğıthâne‘de kuzu çevirme ziyâfetleri vermek âdet olmuştu. Bahar gelip ortalık yeşerince 7’sinden 20’sine bütün talebelerin gönlüne ne zaman Kâğıthâne’ye kuzu çevirmeye gidileceği kaygusu düşerdi. Mektep bahçelerinde hep mâide-i seniyye (padişah sofrası) mevzuu konuşulurdu.

Sadece ilkmektepliler mi?

Bu ziyâfetlere Mekteb-i Harbiye (Harb Okulu), Kuleli Askerî İdâdîsi (askerî lise), Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun (Teknik Üniversite), Hendese-i Mülkiye (Mühendislik Fakültesi), Mekteb-i Tıbbiye (Tıb Fakültesi), Mekteb-i Mülkiye (Siyasal Bilgiler Fakültesi), Mekteb-i Sultanî (Galatasaray Lisesi), Baytar (Veterinerlik) ve Eczacı Rüşdiyesi, hatta Saint Joseph Mektebi talebeleri iştirak ederdi.

Her mektep sırayla ziyâfete alınırdı. Bir veya birkaçı beraber giderdi. Meselâ Baytar Rüşdiyesi ile Mühendishâne ve Hendese-i Mülkiye talebeleri beraber giderdi. Diğerleri sıranın kendilerine gelmesini iple çekerdi. Ziyâfet günü talebeler en yeni elbiselerini giyer, beyaz eldivenlerini takardı. Sabahın alaca karanlığında kalk borusuyla kalkılıp, alay nizâmı ile mızıka önde talebeler arkada Eyüb sâhilinde bekleyen hususî vapura binilirdi.

Kâğıthâne sahilinde indikten sonra yürüyerek veya briçka tipi arabalarla mesireye varılırdı. Lâcivert üniforma ve kırmızı fesler toz içinde kalırdı da kimsenin umurunda olmazdı. Mesîre yerinde ağaçlar bayraklarla süslenmiş olurdu. Ortaya kurulan barfiks, trapez, halkalar gibi jimnastik âletlerinde egzersizler yapılırdı. Sonra ti borusuyla sofralara oturulurdu.

Kızarmış kuzu ve pilav

Sofralar, dört köşe yuvarlak beyzî masalara kurulurdu. Nar gibi kızarmış kuzular pilav lengerlerinin üzerinde sofralarda talebeyi hazır beklerdi. Bir tarafta da musluklu koca limonata güğümleri vardı. Harâretten bunalanlar limonataya saldırırdı. Erkân ve zâbitlerin (subayların) oturacağı masalar daha itinâyla süslenmiş olurdu. Saray hademesinin hizmet ettiği bu nezih ziyafetlerden sonra toplu halde padişaha dua edilirdi.

Sofralardan kalkılınca herkes şükran nişânesi kasîde ve şiirler okurdu. Hatta 1894’teki ziyâfette harbiye talebesinden Kabataşlı Mehmed Ali Efendi’nin “Asker oğlu askerim ben, asker oğlu askerim; Pür-sadâkattir serâpâ kalb-i saffetperverim” diye biten kasîdesi çok beğenilmiş; talebeye mükâfat ve kasîdenin şairi Hâşim Bey’e de nişan verilmişti.

Her mektep evvelce hazırladığı bazı komik skeçleri sahnelerdi. Çeki taşı kaldırma, halat çekme, güreş gibi müsabakalar yapılırdı. Kırda birdirbir, uzun eşek, pişti, üç adım, esir almaca, tuğra, kahpe bohçası gibi toplu oyunlar oynanırdı. Bando çalar; eğlenilir; pehlivanlar güreş tutardı. Dere kenarının sazlarından sivri külâhlar örülüp kafalara geçirilirdi.

Müsâbakalar sırasında maraza çıkarsa, hemen önlenirdi. Oyunlar esnasında oyuna getirilerek mektep müdürü, erkânının, hatta paşanın karga-tulumba edildiği; “Yapmayın evlâdım” feryadlarına kulak asılmayarak omuza alınıp taşındığı olurdu. Böyle akşama kadar gülüp eğlenilir; sonra yine alay nizâmı ile Eyüp sâhiline inilip vapura binilirdi. Yorgunluktan akşam yemeği yemeye kimsenin takati kalmaz; hemen koğuşlara koşup yataklara serilinirdi.