İZNİK’TE BİR PAPA

Dünyanın en küçük ülkesi olan, ama dünya siyasetinin en güçlü merkezlerinden sayılan Vatikan devletinin reisi Papa, aynı zamanda bir milyar Katolik Hristiyan’ın da ruhani lideridir. Memleketi küçücük olsa da Afrika’nın en ücra köyündeki bir papaz, Roma’daki papaya bağlıdır.

İşleri ruhülkudüsün murakabesi altında olduğu için, papa yanılmaz kabul edilir. Hristiyanlığın beş büyük patriğinden biridir. Diğerleri İstanbul, Kudüs, Antakya ve İskenderiye patrikleridir. Roma ve İstanbul kendilerini eşitler arasında birinci görür.

İznik’in ehemmiyeti

Şimdiki papa XIV. Leo ilk seyahatini Türkiye’ye yaptı. Papaların seyahati, tıpkı havarilerin seyahati gibi görülür. Sembolik bir ehemmiyet taşır ve buna çeşitli manalar yüklenir. Papa Leo, Türkiye’yi ziyaret eden beşinci, ama İznik’i ziyaret eden ilk papadır.

Hristiyanlığın tarihi merkezlerinden İznik, 325 senesinde meşhur bir konsilin (dini toplantının) yapıldığı yerdir. Din adamları toplanıp Hristiyanlığın inanç esaslarını tespit etmiştir. Piyasada dolaşan 54 İncil’den 4 tanesi resmen burada kabul edilmiştir. Ziyaret, konsilin 1700. yıldönümüne denk getirilmiştir.

Papalar, dünya konjonktürüne uyarak 1960'larda yurt dışı seyahati yapmaya başladılar. Her papa Türkiye’yi ziyaret etti. Bir tek, 1978’de makama geldikten 33 gün sonra zehirlenerek ölen papa I. Johannes Paulus istisnadır.

Kaldır aforozu

Türkiye ziyaretinin papalar için her zaman mümtaz bir mevkii vardır. Halbuki Türkiye’de takriben 33 bin kadar Katolik yaşar. Vaziyetleri de fena değildir. Peki Türkiye’nin bu mevkii nereden geliyor?

Türkiye toprakları Hristiyanlığın ilk devirleri için çok mühimdir. Hristiyanlığın ilk 8 konsili Türkiye’de toplanmıştır. İncil’de geçen 7 kilisenin hepsi de Türkiye’dedir. İsa aleyhisselamın 12 havarisinin yarıdan fazlası, hatta belki Hazret-i Meryem Türkiye’de gömülüdür.

Türkiye öteden beri Ortodoks mezhebinin ekseriyette yaşadığı bir memleketti. İstanbul ve Roma patrikleri görünürde basit sebeplerle ihtilafa düşmüş ve 1054’te birbirlerini aforoz ederek dinsiz saymışlardı. O zamandan beri birbirlerinin can düşmanı idiler. II. Cihan Harbi’nden sonra biraz da siyasi sebeplerle bir yumuşama başladı. 1965’te aforoz karşılıklı kaldırıldı.

Maksat ne?

Papa’nın İznik’i ziyareti, her zamanki gibi, Hristiyanlığın birlik hedefi için atılmış sembolik bir adımdır. Zira Hristiyanlar İznik konsilinden evvel ihtilaf içindeydiler ve bunu orada kendilerince çözmüşlerdi.

Ama ziyaretin dinî maksatlarından ziyade politik ajandası kuvvetlidir. Papaların Türkiye’ye yaptığı ziyaretlerin esas maksadı, İstanbul’daki Ortodoks Patriği ile diyalog kurmaktır. Ancak bu, Hristiyanlığın birleşmesi için değildir. Dinlerin, hatta mezheplerin asırlara dayanan esasları ve ananeleri vardır. Bunları birleştirmek muhaldir.

Batı, Papa’yı İstanbul’la diyalog hâlinde olmaya sevk etmektedir. İstanbul’u güçlendirerek bir denge kurulması istenmektedir. Böylece Moskova Patriği’ni Ortodoksların lideri sayan Rusya’ya da bir mesaj verilmiş olmaktadır.

Atatürk’ün papaların ziyaretini ekümeniklik düşüncesine karşı kabul etmediği iddiası da doğru değildir. Onun zamanında hiçbir papanın Türkiye’ye gelme planı olmadı. Bu işin ekümeniklikle de alakası da yoktur. Zira papa, patriğin rakibidir. Kim ne derse desin, patrik 325’ten beri ekümeniktir. Ekümenik, bütün Ortodoksların lideri olmak demektir ki, esasen -bilirse- Türkiye’nin menfaatinedir.

Türkiye’den 5 papa geçti

Türkiye’yi ziyaret eden ilk papa VI. Paulus’tur. Ziyaret 25-26 Temmuz 1967’de cereyan etti. Papa, hediye olarak İnebahtı’da düşman eline düşen Osmanlı sancağını getirmişti. Bu jesti ile, papalığın da mühim rolü olan Haçlı seferlerinden dolayı bir nevi özür diliyordu. Nitekim Türk hariciyesi o zaman bunu tarihî bir jest olarak görmüştür.

Papa, Ankara’dan başka İstanbul, Efes ve İzmir’e gitti. O zaman müze olan Ayasofya’yı ziyaretinde diz çöküp dua etmesi bazı kesimlerde yaygaraya sebep oldu.

Sovyet ajanların oyunuyla Mehmed Ali Ağca’nın vurduğu Polonyalı meşhur papa II. Ioannes Paulus, 27 sene bu makamda kaldı ve çok seyahat etti. 104 seyahatle rekor kırmıştır. Dördüncü seyahatini 28-30 Kasım 1979’da Türkiye’ye yaptı.

Ankara, İstanbul ve İzmir’e gitti. Meryem Ana evinin bulunduğu Efes’te bir ayin idare etti. Zamanın Ortodoks ve Ermeni patrikleri ile bir araya gelerek birlik mesajı verdi.

Alman asıllı Papa XVI. Benedictus’un ziyareti biraz gergin geçti. Papa’nın, birkaç ay evvel Almanya’da Bizans imparatoru Manuel’in Müslümanlık hakkındaki menfi bir sözünü yersiz bir şekilde nakletmesi reaksiyon doğurmuştu.

28 Kasım-1 Aralık 2006 arasında Türkiye’ye geldi. O da selefleri gibi Ankara, İzmir ve İstanbul’a gitti. Efes’te bir ayin idare etti. Geliş günü, İstanbul Patrikliği’nin kuruluşu kabul edilen Aziz Andreas Yortusu idi. Papaların ziyareti hep buna denk getirilir.

Papa’nın Sultanahmed Camii’nde dua etmesi, o zamanki furyaya göre, bir diyalog işareti olarak tefsir olundu. Daha evvel ilk defa bir papa, 2001’de II. Ioannes Paulus Şam’da bir camiye girmişti. Bu, ikinci oldu.

İtalyan asıllı Arjantinli Papa Franciscus, 28-30 Kasım 2014’te Ankara ve İstanbul’u ziyaret etti. Sultanahmed Camii’nde dua etti.

Türkler ve Papalık

Hun İmparatoru Attila, 452’de Roma önüne gelmiş; Papa Aziz Leo, kıymetli hediyelerle yalvararak Roma ve Avrupa’yı kurtarmıştı. Müslümanlığın Avrupa’ya sirayeti papalığı endişelendirmiş, XI. asırda başlayan ve asırlar süren Haçlı seferlerine ön ayak olmuştu.

Cem Sultan taht mücadelesinde mağlup olup, zamanın papası Alessandro Borgia’nın eline düşmüştü. Tarihin en ahlaksız şahsiyetlerinden biri olan Borgia, kendisini zehirleyerek öldürdü. Naaşını da Sultan Bayezid’e sattı.

1847’de Sultan Abdülmecid, tahta çıkan Papa IX. Pius’u tebrik etmek üzere bir heyet gönderdi. Papa, Paskalya perhizinde kimseyi kabul etmemesine rağmen, Osmanlı heyetini kabul etti. Papanın huzuruna giren kimse, önce diz çöker; sonra ayakta olduğu halde konuşurdu. Papa, mülâkat sırasında Osmanlı elçisini halifenin elçisi olduğu için karşısına oturttu. Sultan Hamid de Papa’ya hediye ve elçi gönderirdi.

Papa XV. Benedictus sulhseverdi. Cihan Harbi’nde Türk esirlere yardım etti; çoğunun serbest bırakılmasında rol oynadı. Beyoğlu’nda bir kiliseye heykeli yapılacakken, Sultan Vahîdeddin politik ve diplomatik mücamele icabı olarak 500 lira verdi. Veliahd Abdülmecid Efendi merasimde hazır bulundu.

Türk Papa

Papalık’ın 1935’ten itibaren İstanbul mümessili Kardinal Angelo Giuseppe Roncalli (1881-1963), XXIII. Iohannes adıyla 1958'de papa seçilmiştir. Sempatik bir figürdü. İyi Türkçe öğrenmişti. Celal Bayar başta olmak üzere, zamanın nice politikacı, sanatçı ve ileri gelenleriyle yakın dostluklar kurmuştu.

Papa seçildikten sonra reisicumhur Celal Bayar Vatikan’da kendisini ziyaret etti. Bu, ilk defa bir Türkiye reisicumhurunun papayı ziyaret edişiydi. Böylece Ortodoks/Yunan âlemine de bir gözdağı verilmiş oluyordu.

27 Mayıs darbesinden sonra idama mahkûm edilenlerden Celal Bayar’ın asılmaması için Papa, Milli Birlik Komitesi’ne bir kardinal vasıtasıyla mektup gönderdi. Türk Papa diye tanınmış; Beyoğlu’nda Papalık mümessilliğinin bulunduğu sokağa ismi verilmiştir.