AVRUPA'NIN KARTAL YUVASINDA YAŞAYAN HALKI: ŞİPTARLAR...

DÜNYADA BİR TEK BİZ, ONLARA ARNAVUD DİYORUZ

Kosova’nın istiklali ile ikinci bir Arnavud devleti kurulmuş oldu. Avrupa’nın bu 4. Müslüman ülkesinin anayasası da yürürlüğe girdi ama Sırpların itirazı hâlâ sürüyor Arnavudlar, Balkanlar’ın batısında yaşayan bir halktır. Lisanları Avrupa’daki hiçbir halkın lisanına benzemez İri-yarı, zeki ve sert mizaçlı bir kavim olan Arnavudlardan Sultan Abdülhamid sarayı için bir muhafız alayı kurmuştu

Kosova’da yaşayan Arnavudlar sonunda istiklaline kavuştu. Kendilerini de Rusya’nın kırgınlığını göze almak pahasına en önce Türkiye tanıdı. Bu, aynı zamanda ikinci bir Arnavud devleti manasına geliyor. Kosova ve Arnavudluk, 1913 yılına kadar beş asır birer Osmanlı vilâyetiydi. Beş on sene müstakil yaşadıktan sonra bütün Arnavud ülkesi komünistlerin eline düştü. Şimdi eski Osmanlı vilâyetleri birer ikişer müstakil devlet hâline geliyor. Sırplardan fethedilen Kosova, Türklerin Haçlı ordusunu iki defa durdurup bozguna uğrattığı tarihî bir beldedir. Hatta bu harblerin ilkinde şehid düşen Sultan Murad Hüdâvendigâr’ın makamı da buradaki mühim bir ziyaretgâhtır. Bu bakımdan her Türk’ün gönlünde Kosova’nın apayrı bir yeri vardır.

YUNANİSTAN’IN KADİM HALKI

Kosova’nın ekseriyetini teşkil eden Arnavudlar, Balkanlar’ın batısında yaşayan bir halktır. Nitekim lisanları da Avrupa’daki hiçbir halkın lisanına benzemez. Milattan bin sene evvel Keltlerle beraber Kafkasya’dan batıya göç eden Pelajların torunları olduğu söylenir. Traklar, Frigyalılar ve eski Makedonlar ile akraba olan Pelaj (Pelasiç) kavmi, önceleri Yunanistan ve Yunan adalarına kadar inmişti. Batı Anadolu’dan gelen İyonyalılar, VI. asırda Yunanistan’ın bu kadim halkını, kuzeye sürdü. Bunlardan sadece İllirya’ya yerleşenler millî hususiyetlerini muhafaza ederek bugünkü Arnavud kavmini teşkil etti. 1314 (1898) tarihli Kosova Vilâyeti Salnamesi (yıllığı) bunları etraflıca anlatıyor. Arnavud ülkesi, İtalyan ve Rum hükümdarların elinde iken, Osmanlılarca fethedildi. Bunun üzerine halkının çoğu toprak sahibi üçte ikisi Müslümanlığı kabul etti. Müslüman olmayanlardan bir kısmı Güney İtalya ve Sicilya’ya göçtü. Bugün bile burada on binlerce kişi Arnavudca konuşur.

SER VERİR SIR VERMEZ

Gürcü, Çerkez, Boşnak ve Pomaklar gibi Arnavudlar da Osmanlı Türkleri vesilesiyle Müslüman olmuş bir halktır. Bu sebeple Hanefîdirler. Osmanlı ricali arasında Arnavud asıllı olanların sayısı az değildir. Üç büyük sadrazam, Yemen fatihi Sinan Paşa, Ferhat Paşa ve Köprülü Mehmed Paşa Arnavud asıllıydı. Arnavudlar, misafirperverlikleri, namus, gelenek ve şereflerine düşkünlükleri ve besa dedikleri ahde vefalarıyla tanınırlar. “Ser verir, sır vermez!” diye bilinirler. Osmanlıların İşkodra, Yanya, Selanik, Manastır, Kosova vilayetleri ile Yenipazar Sancağında yaşarlardı. Arnavudlar, kuzeyde Geg, güneyde Tosk adıyla birbirinden lehçe ve gelenek itibariyle farklı iki büyük kola ayrılır. Arnavudlar, Latin alfabesini ilk defa (1908) kabul eden Müslüman halktır. İri-yarı, zeki ve sert mizaçlı bir kavim olan Arnavudlardan, Sultan Abdülhamid sarayın muhafazası için bir tüfenkçi alayı kurmuştu. Bunlara sarıksız zuaf alayı denirdi. II. Meşrutiyet’in ilanında da Arnavudların mühim rolü oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti mensupları arasında çok Arnavud vardı. Şemseddin Sami, Mehmed Akif, Hoca Tahsin gibi Osmanlı entelektüelleri Arnavud asıllıdır. Arnavud mutfağı da hayli zengindir. Arnavud ciğeri, Arnavud böreği, Elbasan tava gibi yemekleri Osmanlı mutfağına girmiş ve tutulmuştur. Arnavudçada Türkçe pek çok kelime vardır. Rumeli’nin kaybından sonra çok sayıda Arnavud, Anadolu’ya hicret etti.

KARTAL YUVASI

Arnavudlar kendilerine Arnavud demezler. Şiptar derler. Ülkelerinin resmî adı da Shqipiria. Şiptar, mahallî lisanda kartal demektir. Nitekim orijinal Arnavud bayrağında da kırmızı zemin üzerinde iki başlı siyah bir kartal vardır. Ama başkaları onları böyle tanımıyor. Bütün dünya bu ülkeye Albania diyor. Araplar Elbânî diyor. Bir tek biz Türkler Arnavudluk diyoruz. Nitekim Lübnan’da yaşayan Arnavud asıllı bir ahbabım bana bunun sebebini sormuş; Arnavud kelimesinin orijinini merak ettiğini söylemişti. Arnavud kelimesi hakkında efsanevî bir izah var. Rivayete göre vaktiyle Suriye ile Arabistan arasındaki Gassan ülkesinin Hıristiyan hükümdarı Cebele bin Heysem, Hazret-i Ömer’in ülkesini fethi üzerine maiyeti ile beraber Bizans’a ilticâ ediyor. Çok zahmetli bir yolculuk yapıyorlar. Yolda maiyeti dönmeyi teklif ediyor. Cebele onlara kendi dili olan Arapça ile tesirli bir konuşma yapıyor ve sonunda “Ârun en naûd” [Dönmemiz ardır, utançtır!] diye bağırıyor. Hepsi bu sloganı yüksek sesle haykırıyorlar. Bizans imparatorunun Arnavudluk bölgesine yerleştirdiği bu topluluğa bundan dolayı Arnavud deniyor. Bu isim, sonradan orada yaşayan herkesin adı oluyor. Arnavudların ne sebatkâr insanlar olduğu düşünülürse, bu hâdisede gerçek payı bulunduğuna doğrusu insanın inanası geliyor.

 ARVANİD SANCAĞI

Efsane bir tarafa, Arnavud kelimesi Osmanlıca Arvanid kelimesinin metatezli varyantıdır. Yani harf değişmesiyle oluşmuş şeklidir. Eski Yunanlıların Arvanitis veya Arbanites dedikleri Arbena ülkesinin isminden gelir. Arbenalar, antik çağlarda buraya yerleşen Âri ırktan bir topluluktur. Rumlar, b harfini telaffuz edemediği için, Arvaniya demişlerdi. Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedildikten sonra, burada Arvanid sancağı kurulmuş; halkına da böyle denmişti. Arvanid, zamanla Arnavud’a dönüşmüştür. Kısacası Arnavud kelimesi, Arnavudluk ülkesinin tarihî ismi olan Arbanites’den geliyor.

Şkipetar, mahallî lisanda kartal demektir. Nitekim orijinal Arnavud bayrağında da kırmızı zemin üzerinde iki başlı siyah bir kartal vardır.

HANIMIN ADI SORULUR MU HİÇ?

Arnavudların namus ve geleneklerine düşkünlükleri, tarihî hadiselere sebebiyet vermiştir. 1911 senesinde Arnavud isyanı çıkmıştı. Bu isyanın çıkış sebebi de çok enteresandır. Bir nüfus sayımında, memurlar sayım yaptıkları erkeklere tabiî olarak hanımlarının isimlerini sordu. Hanımının ismini sormak Arnavudlarda çok ayıp karşılanırdı. Söylemekten kaçındılar. Arbede çıktı. Arnavudlar sayım memurlarını dövdü. Bilahare mıntıkaya gelen askerler, memurları döven erkekleri bir bir tutup, kadınlarının gözü önünde falakaya yatırdı. Bu, bardağı taşıran son damla oldu. İttihatçıların dengesiz idaresinden zaten memnun olmayan bölgede Arnavud isyanı çıktı. Mahmud Şevket Paşa büyük bir kuvvetle bu isyanı önleyemedi. Sultan Reşad yaşlı ve bir ameliyattan yeni kalkmış olmasına rağmen, Kosova’ya intikal etti. Bunu işiten Arnavudlar, halifeyi görmek üzere akın akın Kosova sahrasında toplandı. Padişah, 522 sene önce, dedesinin zafer kazandığı yerde, yüz bini aşkın Arnavud ile cuma namazı kıldı. Bu, unutulmaz bir gündü. Sahraya kurulan minberden, padişah, şeyhülislâm ve sadrazam birer hutbe okudu. Huzur temin edilmişti. Mahmud Şevket Paşa’nın 82 taburla yapamadığını, padişah, bir gövde gösterisi ile yapmıştı. Ancak ertesi sene kopan Balkan Harbi ile Arnavudların yaşadığı toprakların tamamı elden çıktı.