NE OLACAK BU KÖPEKLER!

Müslüman Türk kültüründe köpeğe, kedi kadar itibar edilmemiştir. Kedinin idrarı elbisede necis bile değilken, köpeğin yaladığı yer bile pis olur. Hatta bazı âlimlere göre biri topraklı suyla olmak üzere yedi defa yıkanması icab eder. Bu sebeple köpek, cemiyette ürkülen ve uzak durulan bir hayvan olmuştur.

Hadîs-i şeriflerde, “Hiçbir ev halkı yok ki, evde köpek bağlasın da her gün sevabından bir kırat eksilmesin. Ancak av, bekçi veya koyun köpekleri hariç” buyuruldu (Tirmizî).

Bir ara vahiy kesilmişti. Bunun sebebi sorulduğunda Cebrail aleyhisselâm, “Biz, suret ve köpek bulunan eve girmeyiz” dedi. Sonra küçük yaştaki Hazret-i Hasan’ın oynadığı köpek yavrusunu eve getirdiği anlaşıldı (Ebu Davud, Nesaî).

Hadis-i şerifte, “Hayvanlardan fâsık (zararlı) olan şu beşi Harem-i şerifte bile öldürülebilir: Karga, çaylak, fare, akrep ve saldırgan köpek” buyuruluyor. Anlaşılıyor ki, ekseriya zarar veren köpekleri öldürmek câiz, hatta müstehap oluyor. Zararı kati ise vacip oluyor.

Nitekim İbn Ömer ve Cabir anlatır: “Resulullah aleyhisselamın talimatı üzerine Medine ve civarındaki başıboş köpekler itlaf edildi. Etraf temizlendikten sonra Resulullah artık bu işe lüzum kalmadığını bildirdi. Av, çoban ve bekçi köpekleri istisna edildi.” (Buhari, Müslim, Müsned)

Bütün mahlukat insanların istifadesi için yaratılmıştır. Hayvanların hayat hakkı insanların istifadesi ve emniyeti ile sınırlandırılmıştır. Etinden, yününden, derisinden istifade için nasıl hayvanlar öldürülüyorsa, zarar sebebiyle de öldürülmesi dinen meşru kılınmıştır. Bu itlafın sebebi de hem insanların emniyetini hem de şehrin sıhhat ve temizliğini temindir. 1732'de vefat eden Maraşlı âlim Saçaklızade Mehmet Efendi köpekler hakkında müstakil bir kitap yazmış, başıboş dolaşan çarşı ve sokak köpeklerinin itilafında beis olmadığına fetva vermiştir. Risâle fî İbâhati Katli’l-Kilâbi’l-Muzırra isimli bu kitap Mahrukizade Raif Efendi tarafından tercüme edilip basılmıştır. (Köpekler, Matbaa-i Ebuzziya 1304/1888).

Herkes sevecek mi?

Köpeklerden ürküntü duymak, onlara merhametli davranmaya aykırı değil elbette. Resulullah, eski ümmetlerden kötü namlı bir kadının, susuzluktan ölmek üzere kuyunun başında bekleyen bir köpeğe ayakkabısıyla su çıkarıp verdiği için affedildiğini söyler.

Bir hadîs-i şerif, kıyâmet yaklaştığında, bir adama köpek yetiştirmenin, çocuk yetiştirmekten daha cazib geleceğini haber verir (Hâkim). O zamanın geldiği aşikardır.

Herkes köpek sevecek diye bir kaide yoktur. Ama köpek sevenlerle sevmeyenlerin bir arada yaşaması da kolay değildir. Halihazırda köpeklerin değil ama, sahiplerinin, herkesten köpeklere katlanmasını, hatta onları sevmesini egoistçe beklediği de bir hakikattir. Bazısı da köpekleri canlı bir oyuncak olarak ve kendi nefisleri için sevmektedir. Sahibini ısıran köpek az değildir. Gazi’nin meşhur köpeği Foks, epey misafire saldırıp çoklarının pantolonlarını parçaladıktan sonra, sahibinin de elini ısırınca uyutulmuş, derisi doldurularak köşke konmuştu.

Kinofobi

“Korkma, bir şey yapmaz” sözüyle mesele bitmiyor. Köpek korkusunun bir de adı var: Kinofobi. Eskiden köpek bir insanın kendisinden korktuğunu anlarsa, saldırır derlerdi. Hatta güya köpekler bunu, o kişinin kulaklarının arkasından çıkan ve herkesin göremediği dumandan anlarlarmış. Seyyid Abdülhakîm Efendi bu vadide şu mısrayı söylerdi:
Es’adü’l-yevmi yevmün lâ ere’l-kelbe ve le’l-kelbü yerânî
(En saadetli günüm şüphesiz şu gündür ki/Köpeği görmedim, köpek de görmedi beni.)

Köpeği görünce çömelmenin ve elde değnekle gezmenin faydasına inanılırdı. Saldıran köpeğe, taş da işe yarayan bir silah olarak bilinirdi. Şehre gelen köylünün, parke taşlı sokakta önüne çıkan köpekleri görünce, “Köpekleri salmışlar, taşları bağlamışlar” dediği meşhurdur. Köpeği görünce okunacak dualar bile öğretilirdi. Köpek deyince akla hemen kuduz gelirdi.

Vaktiyle şark kasabalarından birinde müftülük yapan Ali İhsan Efendi’yi birgün köpek kovalamış. Efendi rastgele bir evin kapısını açıp içine saklanmış. Sonra yardıma gelenler, “Siz müftüsünüz. Okuyup üfleseniz köpek size dokunmaz” dediklerinde, “Ben köpeği gördüğüm zaman kelime-i şahadeti bile unutuyorum” diye latife yapmış.

Sadakat? Dalkavukluk?

Av, bekçi, çoban ve (körler için) muhafız köpeklerin faydası inkâr edilemez. Bunlar zaten adama saldırmaz. Ârifler köpeğin sadakatini tabasbus (yaltaklanmak) olarak görür ve beğenmez. Namık Kemal,
Muîni zâlimin dünyada erbâb-ı denâettir
Köpektir zevk alan sayyâd-ı bî-insafa hizmetten
beytiyle zalim avcıya hizmetten zevk alan köpekteki aşağı tabiata dikkat çeker.

Şair Deli Hikmet’in Biz ne âdi köpekleriz/Her geleni etekleriz mısralarında da buna işaret vardır.

İşkenceci masum

Sokak köpekleri pek de zannedildiği kadar masum değildir. Muallim Naci, çocukken kendisine saldıran köpeklerin elinden zor kurtulmuştu. Hattat Şefik Efendi, saldıran köpeklerden kaçarken Haliç’e düşüp boğulmuştu (1880).

1849’da İstanbul’a gelen İngiliz yazar ve seyyah Albert Richard Smith, hamam dönüşü sokak köpeklerinin elinden zor kurtulduğunu anlatır; bunu işkence diye tavsif eder.

Fransız yazar Claude Farrère, 1904’te sokak köpeklerinin saldırdığını, evvelden beslediği bir anne köpeğin kendisini kurtardığını anlatır (Türklerin Manevi Gücü).

1890’larda İstanbul’a gelen Alman piyanist Anna Rilke, Eminönü meydanında etrafını köpeklerin ve dilencilerin sardığını; dilencilere para, köpeklere de ekmek atarak kurtulduğunu hikâye eder.

İstanbul’a hiç gelmemiş Jules Verne bile Keraban le Tetu (İnatçı Kahraman Ağa) romanında İstanbul’un sokak köpeklerinden yakınmıştır.

İngiliz yazar Hervé, “Şehrin Beş Laneti” arasında sokak köpeklerini de sayar.

1867 senesinde İstanbul’a gelen Amerikalı yazar Mark Twain, sokak köpeklerinin yolları kapattığını, ama zararlarının mübalağa edildiğini söyler.

Köpeklerin sürgünü

Modern şehirleşmeyle beraber sokak köpeği meselesi ortaya çıktı. Köylüler fazla köpek yavrularını getirip şehirde azıtıyordu. Köpek sahipleri de aynısını yapıyordu. Belediyeler hem vatandaşı köpek taarruzlarından korumak hem de hıfzıssıhha namına sıkı tedbirler aldı. Avrupa şehirlerinde böyle bir mesele kalmadı. 1800’lerin başından itibaren sahipsiz köpekler itlaf edilmiş, köpek besleyenlere de vergi getirilmişti.

II. Cihan Harbi’nde şehirlerin bombalanması ve kıtlık gibi sebeplerle şehirlerde köpekler epey azalmıştı. 1950-60 sonrasında hususi mülkiyet esas alınarak sahipsiz köpekler şehirlerde barındırılmayıp itlaf edildi. Amerika’da 1920’lerde toplu itlaf ekipleri şehirleri temizlemiştir. Çizgi filmlerde bu mevzu işlenir. Sahibi olmayan köpek öldürülür. Bu sebeple Avrupa’da sokak köpeği problemi yoktur.

Sultan I. Ahmed devri veziriazamlarından, Padişah’ın hiç sevmediği ve 1614’te de idam edilen Nasuh Paşa, köpeklere dair enteresan bir teşebbüse girişmiştir. Naîma der ki: “Hallerinin garipliğindendir ki, vezirliği vaktinde, İstanbul'daki köpekleri Üsküdar’a ve sair yerlere atılmasını ferman edip, kayık kayık köpekleri karşıya geçirip bırakmışlardır. Böyle bir emrin misli işitilmemiştir.”

Eskiden beri İstanbul sokakları köpeklerin elindedir. XIX. asırda İstanbul’da 40-50 bin kadar sokak köpeği olduğu zannedilmektedir. Sultan II. Mahmud, yeniçerilerden sonra şehri köpeklerden de temizlemeye teşebbüs etti. O zaman uyutmak ve kısırlaştırmak mümkün olmadığı için garip bir yol denendi. Sivriada’ya sürülmek üzere köpeklerle doldurulan tekne, fırtınaya yakalandı, dalgalar tekneyi geldiği yere fırlattı. Bunun ilahî bir ihtar olduğu düşünülerek vazgeçildi. Bunun beceriksizce olduğunu kimse düşünmedi.

Sultan Aziz zamanındaki teşebbüs muvaffak oldu. Ancak bu sefer İstanbul’da çıkan peş peşe yangınlar, bir intikam olarak görüldü; köpekler apar topar geri getirildi. 1889’da Alman İmparatoru İstanbul’a geleceği zaman, sokak köpeklerinin temizlenmesi konuşuldu. Ancak halkın protestosu üzerine vazgeçildi. Basit ve cahil halk, olup biteni mantıksız da olsa metafizik bir sebebe bağlamayı sever.

Köpeklerin âhı

Meşrutiyet devrinde İstanbul şehremâneti (belediyesi), sâri hastalık endişesiyle sokak köpeklerini bir bir toplattı. 1910’da Çingeneler tarafından tahta kıskaçlarla toplanıp, kafeslere yerleştirildi. Mavnalarla Sivriada’ya götürüp bıraktı.

Köpeklerin uğultusu günlerce İstanbul halkını rahatsız etti, vicdanlarını parçaladı. Gelip gecen teknelerden adaya yiyecek atanlar oldu.

Bir müddet sonra köpekler açlıktan öldü; sağ kalanlar ölü arkadaşlarını yediler. Köpek leşlerinin kokusu, semaları sardı. Uyanık bir Fransız, bu köpeklerden kalan deri, kemik tozu, yağ ve gübre malzemesini toplayıp Marsilya’ya sattı.

1911’de sayıları yine on binleri bulan sokak köpekleri, şehremini Dr. Cemil Topuzlu’nun emriyle yavaş yavaş imha edildi. Kısa bir zaman sonra başa gelen felaketleri, halk, bu köpeklerin âhına bağlamıştır. Halbuki “İtin duası kabul olsa, gökten kemik yağardı” derler.