TARİHÎ BİR KISAS DÂVÂSI

Tarihte en iyi hükümdarlar bile, tebasını hakkıyla memnun edememiştir. Merhametiyle tanınan üçüncü halife Hazret-i Osman da bunlardandır. Zamanında memurlardan bazı şikâyetler oldu. Her yerde halifeye hakaret ederek dolaştığı için Mısır’a sürülen Yemenli bir Yahudi dönmesi Abdullah bin Sebe, yanına topladığı memnuniyetsizleri halifeye karşı ayaklandırarak 4000 kişi ile Medine’ye yürüdü. Irak’tan da bu kadar kişi gelerek halifenin evini sardılar. Bu arada Hazret-i Ali’ye haber gönderip kendisini halife yapmak istediklerini söylediler. Hazret-i Ali bu teklifi kabul etmediği gibi, iki oğlunu halifeyi korumak üzere gönderdi.

Gömleği çıkartma!

İbni Ömer, istifa ederse, bunun kötü bir çığır açacağını, her önüne gelenin ayaklanıp halifenin istifasını isteyeceğini söyledi. Halife, Hazret-i Peygamber’in “Sana bir gömlek giydirecekler, bunu sakın çıkarma!” hadîsini halifelikle tabir edip istifaya yanaşmadı. 20 gün sonra halifeyi koruyan askerler öldürüldü. Başlarındaki halifenin damadı Mervan ağır yaralandı. İsyancılar eve girmeye muvaffak olup, halifeyi Kur’an-ı kerîm okurken şehid ettiler. Cenaze üç gün sonra evden çıkarılıp, gece Bakî kabristanında defnolunabildi.

İslâm topluluğuna ilk fitne ateşini salmış olan İbni Sebe daha sonra Hazret-i Ali’ye yanaşmak istediyse de yeni halife iltifat etmeyerek Medâyin’e sürdü. Buna rağmen İbni Sebe, Hazret-i Ali’de ulûhiyyet sıfatları bulunduğunu söyleyip etrafına adam toplamaktan geri durmadı.

Hazret-i Osman, evi sarılı iken, bacanağı Hazret-i Ali’yi Cuma namazı için vekil yapmıştı. Vefatından sonra da darbeciler kendisini halife yaptılar. O da hemen bütün valileri azletti. Şam’a Abdullah bin Abbas’ı tayin ettiyse de, kabul etmedi. “Muaviye’yi azletme! Orada eski bir validir. Fitneye sebep olur” dedi. Halife vazgeçtiyse de bir sene sonra yine azletti. Halk, Hazret-i Ali’nin valilerinden de hoşnud olmadı. Bu arada Şam’da binlerce kişi Hazret-i Osman’ın kâtillerine kısas yapılması için ayaklandı.

Devenin etrafında muharebe

Mısırlı kâtiller Medine’ye hâkim olunca, Hazret-i Ali hükümet merkezini Kûfe’ye nakletti. İsyancılar Mekke’ye gelerek Hazret-i Talha, Zübeyr, Numan bin Beşir gibi sahabileri öldürmeye yeltendi. Bunlar da, hacca gelmiş olan Hazret-i Âişe’nin etrafında toplanıp beraberce Irak’a sığındı. İsyancıların ileri gelenlerinin telkiniyle kendisine taarruz edildiğini düşünen Hazret-i Ali, mültecilerin üzerine yürüdü. Böylece harb başladı. Hazret-i Âişe’nin bindiği devenin etrafında cereyan ettiği için buna Cemel (Deve) Vak’ası denir. Hazret-i Talha ve Zübeyr şehid düştü. Mısırlı isyancılar, Hazret-i Ali’nin askerleri arasına karıştı.

Şam valisi Hazret-i Muaviye, Hazret-i Ali'ye biat etmedi. Ondan Hazret-i Osman'ın kâtillerini cezalandırmasını istedi. Bunlar ise Hazret-i Ali'nin etrafında toplanmıştı. Bu sebeple fitne korkusuyla kâtillerin masumlar arasına karıştığını söyleyerek bunu kabul etmedi. Halbuki kâtillere kısas yapmak halifenin esas vazifesi idi.

Diplomatik deha

Hazret-i Ali, kendisine biat etmeyen Hazret-i Muaviye üzerine yürüdü. İki ordu Suriye’nin Fırat kenarındaki Sıffîn ovasında karşılaştı. Birkaç ay süren muharebelerde iki taraf da galip gelemedi. Sahâbenin ileri gelenlerinden Ammar başta olmak üzere çok kişi öldü. Bunun üzerine Hazret-i Muaviye mızrakların ucuna mushaf asarak ateşkes istedi. Yni Kur’an-ı kerîmin hakemliğini teklif etti.

Diplomatik dehasını gösteren emsalsiz tedbiri ile binlerce insan kanının dökülmesine mâni oldu. Hazret-i Ali, Ebu Musa Eş’arî‘yi; Hazret-i Muaviye de, Amr bin Âs‘ı hakem tayin etti. İkisi aralarında anlaşıp, karışıklıkların sona ermesi için Hazret-i Ali’nin hilâfetten azledilmesini uygun gördü. Ancak yeni halife hususunda hakemler anlaşamadı. Hazret-i Ali ordusundakiler, hakemlerin hükmünü kabul etmedi ve iki ordu geri çekildi.

Bundan sonra Şam’da ve Kûfe’de iki halife hüküm sürmeye başladı. Hazret-i Peygamber, Hazret-i Muaviye’ye, “Halife olduğun zaman, vazifeni iyi yap! İyilere iyilik et. Kötülük yapanları da, afv eyle!” demişti. Bu söz, kendisinin ileride halife olacağını haber veriyordu. Bu hâdiseler üzerine Hazret-i Muaviye, halifelik zamanının geldiğine hükmetti. Halbuki o zamana kadar bu iddiada bulunmamıştı. Hazret-i Ali, kâtilleri uzaklaştırıp cezalandırabilseydi, ona biat edecekti. Bu hâdiselerde Sahâbenin bazısı Hazret-i Ali, çoğu Hazret-i Muaviye’nin ictihadını benimsedi. İbni Ömer gibi üçüncü bir kalabalık kısım ise tarafsız kaldı. Hatta Hazret-i Ali’nin kardeşi Ukayl, Hazret-i Muaviye’nin yanındaydı. Hazret-i Ali taraftarlarından bir grup, hakeme müracaat ettiği için Hazret-i Ali’ye düşman oldu ve ayrıldı. Bunlara Hâricî denildi.

Hâricîler, meselenin nihaî halli için Hazret-i Ali, Hazret-i Muaviye ve Amr bin Âs’ı öldürmeye teşebbüs ettiler. Aynı gün üç ayrı şehirdeki câmilerde sabah namazı esnasında yapılan bu suikastlerde, Hazret-i Ali şehid oldu. Hazret-i Muaviye yaralandı. Hastalığı sebebiyle o gün câmiye çıkamayan Amr bin Âs kurtuldu. Hazret-i Ali’nin oğlu Hasen‘e biat edildi.

Hasen, 6 ay kadar sonra, halifeliği Hazret-i Muaviye’ye devretti. Böylece Hazret-i Peygamber’in, “Benim bu oğlum seyyiddir. Bununla Allah müminlerden iki tâifenin arasını bulur” sözü çıktı. İki tarafın mümin olduğu da bu sözden anlaşıldı. Siyasî ihtilafın son bulduğu bu seneye İslâm tarihinde âmü’l-cemaa (birlik senesi) denir.

Kardeşlerimiz bizden ayrıldı

Bu siyasî hâdiseler, İslâm hukukunun inkişafına hizmet etmiştir. Fıkhın baği kısmı, bu hâdiseler sayesinde yazılabilmiştir. Âlimlerin bazısı bu ihtilafta Hazret-i Ali’nin haklı olduğuna; ancak her ikisinin de ictihad ettiğine, hakkın tecellisi için uğraştığına, birbirlerine düşmanlık beslemediğine, bu sebeple ikisine de bir şey söylenemeyeceğine hükmetmiştir. Nitekim Kur’an-ı kerîm, sahâbenin birbirini çok sevdiği ve Allah’ın hepsinden ebedî râzı olduğunu söyler.

Meselâ, Sıffîn esnasında, Bizans İmparatoru II. Constantinus, sınırdaki İslâm şehirlerine rahatsızlık veriyordu. Hazret-i Muaviye ona: “Bu sarkıntılıktan vazgeçmezsen, şimdi efendimle sulh yapar; onun askerinin kumandanı olur; oraya gelip, şehirlerini yakarım. Seni domuzlara çoban yaparım” diye mektup yazdı. Hazret-i Muaviye, Sıffîn harbi sırasında, Hazret-i Ali’ye mektupla fıkhî sualler sorardı. Yine o günlerde Hazret-i Ali bir hutbesinde: “Kardeşlerimiz bizden ayrıldı. Kâfir ve fâsık değildirler. İctihadları öyle oldu” dedi.