DİRİ DİRİ GÖMÜLEN PADİŞAH MASALI
Sultan I. Mahmud, 1754 senesinde hasta hasta çıktığı Cuma namazı dönüşü attan düşerek komaya girdi; iki senedir devam eden hastalıktan dolayı vefat etti. Tabiplerin câmiye gitmemesi hususundaki ikazlarını dinlemedi; tarihçilerin tabiriyle “hem dini hem de siyasi vazifesini yerine getirmekten çekinmeyip, bir manada büyük bir fedakârlık yaparak, hanedanının tarihteki karakteristik vasfını ortaya koydu.”
Eminönü’nde Yeni Câmi türbesine babasının yanına defnolundu. Güya başında Kur’an-ı kerim okuyan hafız, gece mezardan sesler geldiğini işitmiş; hemen koşarak saraya haber vermiş; ancak kızlar ağasının vaziyeti arzettiği yeni padişah Sultan III. Osman buna kulak asmamış; üstelik hafız da ortadan kaybolmuştur. 1950 senesinde popüler bir tarih mecmuasında mehaz bildirilmeden “saray rivayetlerinden birine göre” diyerek anlatılan bu hadise, yeni eklemelerle dilden dile anlatılagelmiştir.
Mübalağacı baron
Baron de Tott’un hatıralarında, Sultan III. Osman’ın cenaze merasimini anlatırken, Türklerin canlı canlı gömülme ihtimalini göz ardı ederek, ölülerini hemen gömdüklerini anlatır. Hatta ölü sanılıp diri gömülen birinin sonradan bağırdığını; fakat bu haberin kendisine ulaştırıldığı imamın oralı olmadığını anlatır.
Muhtemelen mübalağacı Baron’un anlattığı bu hikâye, Sultan I. Mahmud’a adapte edilmiş; Sultan III. Osman’ın onun kadar popüler olmaması bunda rol oynamış olsa gerektir. Çünki Baron, Sultan I.Mahmud’un vefatını, Sultan III.Osman’ın vefatı gibi anlatmak hatasına düşer.
Hiçbir ciddi kaynakta rastlanmayan bu hadise bazı yerlerde Uzunçarşılı’ya mal edilse de, onun eserinde geçmez. Gerçi Uzunçarşılı’nın Sultan III.Osman hakkında hiç de hüsnü zannı yoktur. Padişahı, “Asabi, zayıf karakterli, sabırsız ve son derece de mütecessis” olarak tavsif eden Baron de Tott’a inanır. Rüşvetten katiyen nefret ettiğini söyler; ama buna dair aldığı tedbirleri kusur sayar. Padişahın cömertliğine dair tarihçi Vâsıf’ın sözünü reddeder; padişahı hasislikle itham eder.
İnsaflı ecnebi
Modern Türk tarihçilerinin pek sevdiği, sözüne gözü kapalı inandığı Baron de Tott mübalağayı çok sever. Niyazi Berkes’e göre, asıl işi, Fransa tarafından işgal edildiği takdirde Süveyş dolaylarında lâzım gelecek topografik bilgileri toplamak olan Baron, İstanbul’da yıllar yılı kalmasına rağmen Türkçeyi doğru dürüst öğrenmemiş; buna rağmen Türklerin ne kadar cahil, sersem, ahlâksız, şeref ve haysiyet hislerinden mahrum olduğunu rahatça iddia edebilmiştir. Beraber yaşadığı kişileri hakir gören, hâdiseleri mübalağa eden, icabında yalan söylemekten kaçınmayan ve tarihî hatalar yapan biridir. (The Development of Secularism)
Uzunçarşılı’nın âdetidir; (Evliya Çelebi veya Gelibolulu gibi) her çeşit rivayeti, kendinden beklenmeyecek şekilde tarihi tenkide tâbi tutmadan, “-miş imiş” diyerek nakleder. Kimsenin canını yakmamış; azlettiği sadrazamlar hakkında bile siyaset tatbik etmemiş merhametli bir hükümdarı, Baron’a inanarak katillikle itham eder. “Sık sık sadrazam değiştirmesinin sebebi, amcazadesi olan şehzadeleri öldürtmek için imiş” der.
Halbuki Lamartine der ki, “Elde delil olmaksızın eceliyle ölen yeğenini [Mehmed’i] zehirleyerek katlettiği söylenir. Kendisinin hiç çocuğu olmamıştır. Böyle bir hareketin ileride ona bir menfaati düşünülemezdi. Bunun hakikatle uzaktan yakından alakası yoktur.” Zaten 40 gün sonra padişah ölüp, tahta Mehmed’in kardeşi Mustafa geçti. Ne yazık ki, Lamartine, Uzunçarşılı’dan mantıklı ve insaflıdır.
Adı çıkmış
İşin aslı şudur ki, Sultan III. Osman, ağabeyi Sultan I. Mahmud ayarında parlak bir şahsiyet değildi. Asabi mizaçlı idi; kimseye itimat etmezdi. Tezcanlı idi. Bununla beraber, bundan süratle dönmesini bilecek kadar alicenap idi. Sadarette sık değişiklikler yapmakla beraber, daima güzel ahlâklı, malumatlı, yüksek vasıflı zevatı iş başına getirmeğe çalışmıştır.
Çok iktisatlı olduğu için, adı cimriye çıkmıştı. Rüşvetten ve yalandan nefret ederdi. Bu sebeple hasmı çoktu. Tarihlerde, son derece dindar, haya sahibi, fukaraperver olduğu anlatılır. Sık sık tebdil gezerek halkla konuşmaktan hoşlanır, ahalinin alış-veriş ettiği sokak satıcılarının sattıkları şeylerden alarak, onların fikirlerini yoklar; milletin telakkilerine çok ehemmiyet verirmiş.
Uğursuz mu?
Sultan III. Osman çok dindardı. Sarayda yürürken, kadınların işitip odalarına çekilmeleri için pabucuna demir çaktırdığı anlatılır. Ağabeyi zamanında başlanan Nuruosmaniye Câmii’ni tamamladı; kitaplarını da buraya vakfetti. Bugün hala ayaktaki Ahırkapı Feneri onun zamanından kalmadır.
Tahta geçtiği zaman, çalgıcılara bekledikleri itibarı göstermemesi; sur içindeki meyhaneleri kapattırması; kadınların açık ve süslü elbiselerle gezmemesine dair fermanlar neşretmesi modernistlerin pek hoşuna gitmez.
Kısa süren saltanatında hiç harb olmamış; ancak yangınlar, veba ve Haliç’i donduran soğuk kış milletin iflahını kesmişti. Eski zamanlarda bütün felaketlerden idareciler, ezcümle hükümdar mesul tutulduğu gibi, cahiller de padişahın uğursuzluğuna inanmıştır.
Bu sebeple Osmanlı tarihinde maalesef haksız yere menfi bir intiba uyandırmıştır. Adı geçen dedikodu da, padişahı, gözünü iktidar hırsı bürümüş bir gaddar gibi göstermek çabasından ibarettir.
